مطالعات قرآن و علوم

اندیشمندان سازمان و مدیریت برای تبیین پدیده ها و رفتارهای سازمانی از روش های مختلفی بهره برده اند. چه اینکه برخی برای تبیین اثر نور بر بهره وری نیروی انسانی در سازمان ها از روش پژوهش های آزمایشی استفاده کردند. یا برخی برای فهم تجارب مشترک افراد برای ساخت نظریه، روش شناسی داده بنیاد را پیشنهاد دادند و یا برای مطالعه فرهنگ مشترک یک قوم روش شناسی قوم نگاری ابداع شد. همچنین برای درک داستان های یک فرد در مورد یک موضوع خاص روش شناسی روایتی را ارائه دادند و روش های دیگری که برای تحقیقات کمی به کاربرده شدند که هرکدام به دنبال توصیف، تبیین و تولید نظریه یا مدلی در عرصه ی دانش سازمان و مدیریت به کاربرده شدند. در این میان یکی از روش های پژوهش که تمرکز روی واژه پژوهشی دارد، روش مدل سازی و کاربست آن در مطالعات میان رشته ای است؛ زیرا پژوهش های میان رشته ای نیازمند مدل هایی است که اطلاعات منتج از تخصص های مرتبط را در قالبی یکپارچه و در راستای پاسخ پرسش تحقیق، ساماندهی نماید. ازاین رو، این پژوهش با تمرکز بر واژه ی «تبعیت» نمونه ای از کاربرد الگوی واژه پژوهی در مطالعات قرآنی که دارای پرسشی با ماهیت میان رشته ای است، معرفی کرده است. یافته های تحقیق نشان می دهد، الگوی واژه پژوهی در مطالعات قرآنی با کاربست واژه ی تبعیت دارای فرآیند به هم پیوسته است که اجزای آن را مفاهیم لغوی، تفسیری، روایی، جامع (ترکیب لغت، تفسیر و روایت)، تبیین علت و ریشه ها، بیان آثار و پیامدها، مدل پژوهشی کارکردی با تمرکز بر آیه یا آیات منتخب و مدل سازی تحلیل مدیریتی تشکیل می دهد. متغیرهای چندگانه ی مذکور با جهت گیری تولید نظریه یا الگوی سازمانی و مدیریتی دارای ارتباط متقابل و مکمل همدیگر هست.

قرآن، کتاب هدایت و معجزه الهی است که در راستای رشد و کمال انسان ها، از شیوه های گوناگونی از جمله، اشاره به برخی نکات علمی بهره جسته است. دانش اخترفیزیک، از دانش های تجربی است که در کلام وحی به مجموعه ای از گزاره های آن اشاراتی شده است. در این میان، آیاتی وجود دارد که در ظاهر با یافته های دانش اخترفیزیک ناسازگار بوده و دستاویزی برای برخی معاندان لدود و مخالفان عنود قرآن، برای طرح مسئله تعارض قرآن و علم شده است. نگارنده با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و استنطاقی تعارض ادعا شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده، آبشخور شبهه را بیان کرده است. برآیند پژوهش حکایت از آن دارد که نگاه عرفی و تأثیرپذیری از اطلاعات و دانسته های موجود عصر نزول، تمثیلی دانستن مسئله شهاب ها، تمایز قائل شدن بین زبان علم و قرآن موجب شده است که برخی مدعی تأثیرپذیری قرآن کریم از اشتباهات و خرافات رایج عصر نزول شده و گزاره های قرآن کریم را در تضاد با یافته های دانش بشری تلقی کنند. همچنین مشخص شد که این مدعا از جهاتی چند قابل خدشه جدی است: 1-دانش اخترفیزیک جنس و فصل شهاب ها را بیان می کند نه کارکردهای آن را 2- عدم تسری رجم شیاطین و اجنه به تمام شهاب ها 3- نداشتن دلیل متقن اختر فیزیکی بر نفی و ردّ رجم بودن شهاب ها برای شیاطین 4- تمایز عوامل طبیعی با عوامل ماورایی 5- ناصواب بودن تسری اشتباهات تفسیری برخی مفسران به قرآن. نیز روشن شد که موضوع شهاب ها هم در علم و هم در قرآن به تأملات و تحقیقات مفصل تری نیاز دارد.

انتظار رشد و پیشرفت جامع و متوازن از طریق آموزه های وحیانی، اقتضای پژوهش های سامانمند در حوزه روش شناسی مطالعات بین رشته ای و فرا رشته ای را دارد. مسئله سازوکار روش شناسی پژوهش های بین رشته ای در منظومه مدیریت دینی، سطح میان منظومه ای، عملیاتی، مدل مفهومی و زیرگونه های آن را در بردارد. به منظور درک و شناسایی روش شناسی مطلوب قرآنی، ناگزیر به گذار از رویکرد جزءنگر حوزه های رشته ای به رویکرد بین رشته ای و چند رشته ای در مطالعات قرآنی در عرصه مدیریت و سازمان هستیم، از این رو، این تحقیق، با روش توصیفی - تحلیلی مهم ترین روش های تحقیق در مطالعات سازمانی که بیشترین ظرفیت کاربرد در مطالعات میان رشته ای را دارند جمع آوری شده و مواردی که در تفسیر مدیریتی قرآن کریم قابلیت کاربردی دارد را با استناد به آموزه های وحیانی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. یافته های پژوهش نشان می دهد عمده روش هایی که در مطالعات میان رشته ای در توصیف، تبیین، کشف و استخراج آموزه های وحیانی کاربرد دارند عبارت اند از: روش های فرا تحلیل «meta-analysis»، گراندد تئوری «Grounded Theory»، تحلیل مضمون یا شبکه مضامین «Thematic Analysis»، تحلیل گفتمان «Discourse analysis»، تحلیل محتوا «content analysis» و حِکمی- اجتهادی « Wisdom- Ijtihad» افزون بر آن، روشن شد که هرچند متدهای یاد شده در مباحث مدیریتی از روایی و پایایی بالایی برخوردار می باشد، ولی در حوزه مطالعات قرآنی هنوز به صورت ساختارمند از ظرفیت کارکردی آنها به صورت شایسته بهره گرفته نشده است.

خداوند بر اساس ربوبیت خود و برای هدایت بشر، پیامبران را ارسال و قوانین را از طریق آن ها نازل کرده است. یکی از پیامبران اولوا العزم حضرت نوح (ع) است که برای هدایت امت خود برنامه ریزی راهبردی تدوین، اجرا و ارزیابی کرده است. برنامه ریزی راهبردی آن حضرت بر اساس سه محور شناخت وضع موجود، ترسیم وضع مطلوب و راهبردهای نیل به وضع مطلوب صورت گرفته است. مقاله حاضر «مدل برنامه ریزی راهبردی در سازمان از منظر قرآن کریم با تأکید بر مطالعه موردی حضرت نوح (ع)» را با بهرگیری از روش میان رشته ای، مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که حضرت نوح (ع) با شناخت از وضع موجود امت خویش، وضعیت مطلوب را ترسیم و راهبردهای نیل به آن را ترسیم نموده است. بدین جهت آن حضرت برای نیل به وضع مطلوب، اقدام به طرح و ارائه ی راهبردهای گوناگونی همچون: ابلاغ صریح مأموریت، بشارت و انذار، عدم درخواست مزد، شفقت و دلسوزی، حفظ سرمایه انسانی، استقامت و اتکال به خدا و پیوند دادن بین امور معنوی و امور مادی کرده است. برنامه ریزی راهبردی حضرت نوح (ع) دارای امتیازاتی مانند انسانی، سازمانی و محیطی است که نسبت به برنامه ریزی راهبردی دانش مدیریتی از برجستگی های ویژه ای برخودار می باشد.

ارزش ، شاخص ارزیابی و سنجش کنش ها، اقدامات و رفتارهای افراد، گروه و سیستم بوده و ارزش شناسی مکتب سیستمی، به مفهوم مطالعه مجموعه ای از ارزش ها در شبکه ای از باورهای کلی است. اهمیت پژوهش حاضر از این جهت است که ابتدا با استفاده از روش تحلیل محتوا ماهیت ارزش، تبارشناسی ارزش ها از لحاظ طبقه بندی و تعیین جایگاه سلسله مراتبی آن ها در نظام ارزشی مکتب سیستمی کشف و تبیین شده و گزاره هایی مانند هدف، همکاری، حسابگری، کارآیی و اثر بخشی به مثابه ارزش های ابزاری و عام گرایی و همبستگی به عنوان ارزش های غایی و بقای سیستم در قامت ارزش محوری مکتب سیستمی مشخص گردیده و آن گاه، با بهره گیری از روش استنطاقی شهید صدر، داده های فراهم آمده به مثابه پرسش اساسی با هدف دریافت. پاسخ نقادانه قرآن کریم نسبت به ارزش های مکتب سیستمی به آن معجزه جاودان الهی عرضه گردید. برآیند پژوهش نشان می دهد که ارزش های مکتب سیستمی هم از لحاظ ماهیت و هم از حیث ابزاری، غایی و محوری بودن مورد نقد جدی قرآن کریم بوده و مردود است؛ و ایمان، نماز، صبر و عمل صالح از مهم ترین ارزش های ابزاری است و دستیابی به فضل (خیر، احسان و شرف) الهی، مغفرت و اجر از برجسته ترین ارزش های غایی و رضوان الهی شاخص ترین ارزش محوری سیستم قرانی می باشد.

یکی از ابعاد مهم اندیشمندان طراز برجسته تاریخ بخصوص کسانی که در عرصه های سیاسی و اجتماعی تأثیرگذار بوده است، بُعد اندیشه ای وی در عرصه ی سیاست و حکومت است. اندیشه سیاسی افراد را باورهای عقلانی، منطقی و مستدل افراد درباره ی چگونگی سامان یابی زندگی سیاسی تشکیل می دهد. یکی از شخصیت های تأثیرگذار عرصه ی سیاست در دوران معاصر، امام خمینی (ره) است که ضمن تسلط بر فلسفه، تفسیر، عرفان، فقه، اصول و... بر حوزه سیاست نیز دارای اشراف کامل بود. ازاین رو، با بررسی سیره ی سیاسی وی در ابعاد نظری و عملی می توان به مبانی قرآنی دست یازید که دارای انسجام، نظم منطقی و جامع است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به منظور دست یابی به مبانی قرآنی اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) سامان یافت. یافته های تحقیق نشان می دهد که در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) مبانی قرآنی به عنوان بنیان های نظریه سیاسی وی را هستی شناسی، معرفت شناسی، انسان شناسی و جامعه شناسی ساخته است.