امیرحسین نعمتی

خاورمیانه به دلیل موقعیت جغرافیایی، منابع نفتی و مکان های مقدس یکی از مهمترین مناطق جهان است. ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم در این منطقه در بخش جنوبی محیط پیرامونی خود با مجموعه ای از کشورهای عربی همسایه است که از موقعیت ویژه برخوردار می باشند. اختلافات قومی، ایدئولوژیکی و سرزمینی، رقابت برای رهبری جهان عرب، جنگ های نیابتی، نزدیکی به اسرائیل، ائتلاف سازی ها و رقابت قدرت های بزرگ از جمله مهمترین تحولات و پویایی ها در این محیط پیرامونی است که ریشه یابی علل و زمینه های شکل گیری این پویایی ها از اهمیت خاص برخوردار است. با توجه به این اهمیت، مقاله حاضر می کوشد تا با مفروض گرفتن شکل گیری تحولات مورد اشاره، با استفاده از روش قیاسی-فرضیه ای و مبتنی بر موازنه منافع رندال شولر در چارچوب نظری رئالیسم نئوکلاسیک ضمن پر کردن شکاف موجود مطالعاتی به این سئوال مهم پاسخ دهد که دلایل و زمینه های شکل گیری تحولات و پویایی ها حاضر در بخش جنوبی محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران چیست؟ یافته حاصل از این پژوهش که مبتنی بر اثبات فرضیه متصور می باشد آن است که دولت در کشورهای عربی همزمان متاثر از چندین عامل مهم در سطوح داخلی و ساختاری باعث بروز تحولات و پویایی های مهم در بخش جنوبی محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران شده است.

منطقه غرب آسیا به سبب ظرفیت های بالای ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی، همواره موردتوجه و محل مداخله قدرت های جهانی و فرا منطقه ای بوده و بخش قابل توجهی از ساختار امنیتی این منطقه و تحول در آن نیز به نحوه ورود و خروج و نوع کنش و راهبرد قدرت های فرا منطقه ای در قبال آن بستگی دارد. ایالات متحده آمریکا پس از جنگ دوم جهانی همواره مهمترین قدرت فرامنطقه ای و تاثیرگزار در منطقه غرب آسیا بوده است. این کشور همواره متناسب با تغییر و تحولات سیاست و قدرت در منطقه به ارائه رویکردهای منفعت محور در سیاست خارجی خود مبادرت نموده است. متعاقب تحولات در سال 2011 در غرب آسیا، رویکرد سیاست خارجی دولت های آمریکا، به عنوان بزرگ ترین قدرت فرا منطقه ای مداخله گر، از تغییرات اساسی تر نسبت به گذشته برخوردار گشته و به نظر می رسد رهبران این کشور بدنبال ارائه متدولوژی جدیدی از حضور منطقه ای ایالات متحده در غرب آسیا می باشند. با توجه به اهمیت نقش این کشور در معادلات جهانی و بخصوص معادلات منطقه غرب آسیا، این مقاله درصد است با رویکردی توصیفی – تحلیلی و با استفاده از چارچوب نظری موازنه منافع رندال شولر به این سئوال مهم پاسخ دهد که دلایل و زمینه های تغییر در متدولوژی حضور ایالات متحده آمریکا در غرب آسیا چیست

مکان یابی مناسب استقرارگاه های نظامی از جمله مسائل مهم در آمایش دفاعی می باشد که می تواند باعث بالا رفتن کارایی و اثربخشی این مراکز در مواقع بحران و تهدیدات نظامی گردد. در این تحقیق به ارزیابی تأثیر عوامل مهم جغرافیایی بر دفاع غیرعامل در مناطق مرزی ایران و افغانستان پرداخته شده و مناطق مستعد برای استقرار یگان های نظامی نیز شناسایی گردید. بدین منظور از داده های مختلف توپوگرافی، زمین شناسی، تصاویر ماهواره ای و اقلیمی استفاده گردیده است. داده های اقلیمی مانند تعداد روزهای یخبندان، تعداد روزهای بارشی، تعداد روزهای همراه با گردوغبار و سرعت باد از سایت سازمان هواشناسی دریافت گردید. در ادامه به منظور شناسایی مناطق حساس و مهم نظامی در طول مرز ایران و افغانستان نقشه ها و لایه های اطلاعاتی مربوط به 21 معیار جغرافیایی مانند توپوگرافی، شیب و جهت شیب، فاصله از سکونتگاه ها، فاصله از مراکز صنعتی، نوع خاک، کاربری اراضی و ... با استفاده از مدل AHP در رویکردی تلفیقی با سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد ارزیابی قرار گرفت و در نهایت نقشه نهایی مکان های استقرار بهینه مراکز نظامی در مناطق مرزی ایران و افغانستان تعیین گردید. نتایج حاصل نشان داد که به طورکلی هر چه از طرف شرق به طرف غرب منطقه موردمطالعه حرکت کنیم، بر میزان اراضی کاملاً مناسب جهت مکان گزینی و استقرار یگان های نظامی افزوده می شود. درحالی که مناطق کاملاً نامناسب برای مکان گزینی، با توجه به معیارهای جغرافیایی موردبررسی، مناطق نزدیک به مرز ایران و افغانستان می باشند.

با تکیه ملک سلمان بر قدرت در سال 2015 و اعطای ولیعهدی با اختیارات و مسئولیت های گسترده به فرزندش محمد بن سلمان، که به روی کار آمدن نسل جدیدی از رهبران در این کشور منجر گردید، سیاست های این کشور در غرب آسیا در ارتباط با اسرائیل از پوسته محافظه کارانه خود خارج و در قالب یک صف آرایی در حال ظهور است. مقاله حاضر با بررسی این صف آرایی از منظر نظریات موازنه قدرت والتز، موازنه تهدید استفن والت و موازنه منافع رندال شولر، این سوال را مطرح می کند که کدام نظریه یا ترکیبی از نظریه ها بهتر می تواند ریشه های این صف آرایی را تبیین کند. در پاسخ به این سوال نویسندگان بر این باورند که رفتارسازی در سیاست خارجی عربستان سعودی نه تنها به واسطه تأثیرپذیری از عوامل ساختاری، بلکه به جهت ویژگی ها و عوامل داخلی موثر بر متغیر میانجی دولت است که به سمت صف آرایی جدید با اسرائیل و ایجاد موازنه در غرب آسیا به منظور مقابله با جمهوری اسلامی ایران پیش می رود. اگرچه نظریه توازن تهدید استفان والت در تبیین عوامل ساختاری از کارایی بهتری برخوردار است اما نظریه رندال شولر به جهت تأکید هم زمان بر عوامل داخلی و ساختاری قدرت در قالب توازن منافع، از قدرت تبیین کنندگی بالاتری برخوردار می باشد.

دگرگونی های داخلی، منطقه ای و جهانی در سال های اخیر، شرایط جدیدی را برای دولت عربستان فراهم کرده است که سیاست خارجی این کشور را به سمت صف بندی با کشورهای منطقه به ویژه نزدیکی پنهانی با رژیم صهیونیستی کشیده است. باتوجه به این واقعیت، مقاله حاضر می کوشد با روشی قیاسی فرضیه ای و با تکیه بر نظریه موازنه منافع رندال شولر در چارچوب نظری رئالیسم نئوکلاسیک به بررسی دلایل و زمینه های مؤثر بر شکل گیری این رفتار در سیاست خارجی عربستان بپردازد. یافته محوری حاصل از این پژوهش آن است که مبتنی بر نظریه موازنه منافع رندال شولر، ظهور نسل جدید نخبگان دولتی در عربستان (به عنوان متغیر میانجی) با اولویت بندی ها و درک خاص خود در سیاست گذاری، از ویژگی های چهار متغیر داخلی متأثر است که عبارتند از: انسجام نخبگان، اجماع نخبگان، انسجام اجتماعی و آسیب پذیری حکومت (به عنوان متغیر مستقل داخلی). در کنار این عوامل، افزایش نفود منطقه ای جمهوری اسلامی ایران همراه با تغییرات صورت گرفته در سیاست خارجی امریکا (به عنوان متغیر مستقل ساختاری)، زمینه عادی سازی روابط و ایجاد صف بندی این کشور با رژیم صهیونیستی (متغیر وابسته)، برای دستیابی به اهداف امنیتی و منافع متقابل را فراهم کرده است.

توسعه سریع شهرنشینی تأثیرات قابل توجهی بر بافت های قدیمی بر جای گذاشته است. هسته قدیمی شهرها، برای اسکان جمعیت زیادی که غالباً مهاجران سال های اخیر می باشند، پیوسته دچار تغییر شکل شده که فرسودگی بافت های مذکور را به همراه داشته است. جبران این آشفتگی جز با طرح های بهسازی و نوسازی به سختی ممکن است. آنچه در این بین اهمیت دارد مشارکت مردم به عنوان یک عنصر موثر است بر این اساس پژوهش حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است سعی بر آن بوده با تنظیم پرسشنامه میزان این مشارکت ارزیابی گردد. روایی پرسشنامه با استفاده از آزمون مورد تایید قرار گرفته است به منظور تحلیل نتایج در نرم افزار spss از آزمون T نک نمونه ای استفاده شده است.نتایج این پژهش بیانگر خواست عمومی پایین و حداقلی مشارکت مردمی در اجرای این طرح ها و در ابعاد مختلف اقتصادی ، اجتماعی ، کالبدی و مدیریتی هست.