نگار داوری اردکانی

پژوهش حاضر دو پسوند اشتقاقی «-ین» و «-ینه» را در زبان فارسی بررسی و سویه های گوناگون معنایی و صوری آنها را واکاوی می نماید و می کوشد با رویکرد ساخت بنیاد و در چارچوب نظریه ساخت واژه ساختی الگوهای واژه سازی را بر پایه مفهوم «طرحواره های ساختی» و رابطه پایگانی این طرحواره ها تبیین نماید. ساخت واژه ساختی نظریه ای واژه بنیاد و نشانه بنیاد در حوزه ساخت واژه است که رویکردی شناختی و کاربردبنیاد به واژه سازی دارد. داده های پژوهش برگرفته از پیکره ساخت واژی نگارندگان، با بیش از 12000 واژه مشتق و مرکب فارسی، و فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، 1372) است که 71 واژه مشتق ساخته شده با پسوند «-ین» و 59 واژه ساخته شده با پسوند «-ینه» را در بر می گیرد. براساس یافته های پژوهش این پسوندها تنوع معنایی چشمگیری دارند که در سطح طرحواره های ساختی انتزاعی قابل تبیین است نه در سطح واژه های عینی زبان و از همین رو آن را چندمعنایی ساختی می نامند. پسوند «-ین» می تواند در 7 زیرطرحواره ساختی نمایان شود و واژه هایی از مقوله صفت بسازد، اما «-ینه» دارای 9 زیرطرحواره ساختی است و واژه هایی از مقوله اسم و صفت می سازد.

این مقاله برگرفته از یک پژوهش وسیع تر در باب سرودهای ملی کشورهای جهان است. در این بخش از پژوهش، سرودهای ملی کشورهای اروپایی را در چارچوب الگوی لاکلا و موفه، رویکرد وندایک و برخی ابزارهای زبان شناختی مورد بررسی قرار می دهیم و می کوشیم به این پرسش ها پاسخ دهیم: دال های مرکزی سرودهای ملی هر کشور چیست؟ شباهت ها و تفاوت های ساختارهای زبانی در متون سرودهای ملی این کشورها کدام اند؟ به این منظور، ترجمة فارسی سرودهای ملی 30 کشور اروپایی را بررسی کرده ایم. در این تحلیل، از متن سرودهای ملی کشورهای اروپایی، 46 دال مرکزی که مورد توجه همة ملت هاست، استخراج کردیم. از میان دال های مرکزی به کاررفته در سرودهای ملّی کشورهای اروپایی جنگ، گذشته گرایی، وصف سرزمین، آزادی، اتحّاد، مناجات با خدا و آینده گرایی بیشترین فراوانی را دارند. ساختارهای زبانی این بررسی نشان می دهد استفاده از زمان حال به طور معناداری بیشتر از دو زمان گذشته و آینده است. 14 کشور اروپایی (46.66% کل کشورهای اروپایی) در سرودهای ملی شان بر تقابل و قطبیت «ما» درمقابل «آن ها» تأکید ویژه دارند و 16 کشور باقی مانده (53.33%) فقط از خود می گویند و قائل به غیریتی در مقابل آن نیستند. فراوانی واژه های ایجابی در (96.66% از سرودهای ملی کشورهای اروپایی) بیشتر از واژه های سلبی است. فرانسه تنها کشوری است که در آن فراوانی واژه های سلبی بیشتر از واژه های ایجابی است.

در سال های اخیر مطالعات گسترده در زمینه فرهنگ و والدگری نشان داده که اهداف و ارزش های فرزندپروری والدین منجر به تفاوت هایی در رفتارهای والدگری آن ها خواهد شد. پژوهش حاضر با هدف مشاهده الگوی تعامل مادران ایرانی در یک موقعیت بازی طراحی شد. پژوهش از نوع مطالعات کیفی بوده و 30 زوج مادر و کودک (15 دختر و 15 پسر) به صورت هدفمند انتخاب شدند. برای مشاهده تعامل مادر کودک، یک موقعیت بازی طراحی و توسط دوربین فیلم برداری ثبت شد. داده های مشاهده ای بر اساس روش های تجزیه و تحلیل کیفی مورد بررسی قرار گرفتند. از طریق کدگذاری و مقوله بندی داده های مشاهده ای، الگوهای رفتاری کلامی (مثبت، منفی و تسهیل گرانه) و غیرکلامی (مثبت، منفی و ارتباطی) در تعامل والد-کودک استخراج، و توسط پژوهشگر نام گذاری شدند. بر اساس نمره گذاری کدهای مشخص شده، رفتارهای کلامی تسهیل گرانه و رفتارهای غیرکلامی منفی بیشترین فراوانی را داشتند. مجموعه رفتارهای مادران که جریان بازی را برای کودک تسهیل و از فعالیت عملی و ذهنی او می کاهد رفتارهای تسهیل گرانه نام گذاری شدند، که این رفتارها بیشترین فراوانی را در میان مادران ایرانی داشتند. بر اساس پژوهش های مشابه انجام شده، رفتار والدگری مادران ایرانی به فرهنگ های ژاپنی، چینی و لاتینی شباهت بیشتری نسبت به مادران آمریکایی، بریتانیایی و استرالیایی داشت.

به موازات فرایند جهانی شدن، دامنه زبان انگلیسی به اکناف جهان گسترانده شده و این زبان در طیف وسیعی از کشورها و جوامع غیرانگلیسی زبان رواج یافته است. این گسترش منجر به ظهور گونه های محلی و غیربومی این زبان شده است. پیدایش گونه های محلی انگلیسی، چالش های نظری و آموزشی متعددی را فراروی برنامه ریزان زبان قرار داده، تمایز میان زبان های اول، دوم و خارجی را از بین برده و بسیاری از مفروضات ما درباره مفهوم معیار زبانی و نگرش های زبانی را در معرض بازبینی قرار داده است. بنابراین، تلاش های مختلفی صورت گرفته تا موقعیت این زبان را در بافت جهانی و در ارتباط با رشد روزافزون پدیده جهانی شدن تبیین نماید. در پژوهش حاضر تلاش می شود تصویری جامع از عمده ترین رویکردهای موجود به زبان انگلیسی ارائه گردد. از جمله این رویکردها می توان به انگلیسی به عنوان زبان معیار جهانی، انگلیسی های جهانی، انگلیسی همگانی، خانواده زبان های انگلیسی، زبان امپریالیستی و زبان های جهانی انگلیسی اشاره کرد. به طور کلی، به نظر می رسد که علیرغم رویکردهای مختلفی که در تبیین وضعیت انگلیسی به مثابه زبانی جهانی وجود دارد، این زبان از مفهوم یکپارچه خود فاصله گرفته، به زبانی ناهمگون تبدیل شده و معیارهای آن صورتی بومی شده یافته است.

یکی از پویاترین گستره های پژوهشی در زبانشناسی اجتماعی، جستار در زمینه رمزگردانی، به ویژه در سه دهه گذشته بوده است. رمزگردانی یکی از پدیدارهای زبانی برآمده از هم کنشی زبان ها، به ویژه در جوامع دو یا چندزبانه است. تعریفهای گوناگونی برای رمزگردانی ارائه شده که بهسختی می توان میان آنها به نقطه مشترکی دست یافت. از این رو پرداختن به این تعاریف، با هدف رسیدن به تعریفی کاربردی و فراگیر یا دستهبندی نظاممند تعریفهای موجود ضروری مینماید. ارتباط میان رمزگردانی و دیگر پدیدههای زبانی برآمده از برخورد زبانها نیز درخور توجه است. در پژوهش پیش رو به موضوع رمزگردانی و تعریفهای گوناگون آن، پیشینه مطالعاتی آن، ارتباط آن با دیگر پدیده های حاصل از برخورد زبانی همچون دو/چندزبانگی، وامگیری، رمزآمیزی، تداخل، زبان آمیخته و نیز فواید مطالعه رمزگردانی و برخی از کارکردهای آن پرداخته میشود. این مقاله بخشی از یک کار پژوهشی گستردهتر درباره جنبههای گوناگون رمزگردانی است که دیگر بخشهای آن، در آینده-ای نزدیک، ارائه خواهد شد.

در عصر کنونی که با پدیده گریزناپذیر جهانی شدن در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی روبرو هستیم، زبان به عنوان یکی از ابزارهای انتقال هویت فرهنگی یک جامعه نقش بسیار مهمی ایفا می کند. این مطلب ضرورت توجه به موضوع گسترش فرهنگ و هویت ایرانی به ویژه از طریق آموزش، زبان فارسی را به خوبی آشکار می کند. در این پژوهش آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان به عنوان یکی از راه های گسترش فرهنگ ایرانی مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا، با تمرکز بر نقش کتاب های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان در انتقال فرهنگ و هویت ایرانی به زبان آموزان غیر ایرانی به بررسی چند نمونه از این کتاب ها پرداخته شده است. حوزه بررسی این موضوع به سه کتاب آموزش زبان فارسی کانون زبان ایران تألیف مهدی ضرغامیان ، سه کتاب آموزش زبان فارسی تألیف یدالله ثمره و یک کتاب درسی فارسی برای فارسی آموزان خارجی تألیف تقی پورنامداریان محدود می شود. در این مقاله این کتاب ها از نظر کمیت و کیفیت پرداختن به موضوعات مربوط به فرهنگ ایرانی در جهت پاسخگویی به سه سؤال اصلی زیر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند: 1- چه مؤلفه هایی از فرهنگ ایرانی از طریق آموزش زبان فارسی قابل انتقال هستند؟ 2- چه مؤلفه هایی از فرهنگ ایرانی در این هفت کتاب مورد توجه قرار گرفته است؟ 3- به هر مؤلفه به چه میزان پرداخته شده است؟ نتیجه این پژوهش فهرست جامعی از مؤلفه های فرهنگ ایرانی است که از طریق آموزش زبان فارسی قابل انتقال می باشند. هم چنین نقاط ضعف و قوت کتاب های مذکور از جنبه انتقال مؤلفه های فرهنگ ایرانی نیز ارائه شده است. نتایج این پژوهش می تواند مورد استفاده مؤلفان کتاب های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان قرار بگیرد.

انبوه و شتاب رخدادهای صد سال اخیر ایران، زمانِ ایرانی را دچار فشردگی و مفاهیمِ زبان فارسی را دچار آشوب کرده است. این آشوب معنایی در میدان واژگانیِ یک مفهوم و رقابت واژه های هم خانواده به خوبی نمایان می شود. «رنجبر»، «مستضعف»، «زحمتکش»، «تهی دست» و «قشر آسیب پذیر» را می توان متعلق به میدان واژگانی «فرودستان» دانست و این پرسش ها را مطرح ساخت که دلایل پدیدآیی هر کدام از آنها چه بوده است و چه طور در دوره ای خاص به واژگانی کلیدی در رویدادها و دوره های تاریخ معاصر بدل شده اند؟ روابط قدرت و ایدئولوژی پنهان در پسِ گفتمان های مولّد و مبلّغ این واژه ها کدام اند؟ چه بینامتنیتی در این میان وجود دارد؟ هر واژه چه طور هژمون شده است؛ چه مدلول هایی داشته و در طول زمان چه چرخش های معنایی ای را از سر گذرانده و این چرخش ها و اوج و افول ها در چه شرایطی ممکن شده است؟ در این موضوع مطالعاتی، که هم سویه های تاریخی دارد و هم زبانی، پیش از همه، روش و الگوی پژوهش است که خود بدل به مسئله می شود تا از خود بپرسیم کدام رویکردهای تاریخی و زبانی می توانند به پژوهشگر در یافتن پاسخی دقیق تر به این پرسش ها یاری رسانند؟ از این رو، پیشنهاد پژوهش نظری حاضر ساخت الگویی ترکیبی از رشته های زبان شناسی و تاریخ است که در آن تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف در مرکز قرار می گیرد و تلاش می شود با کمک گرفتن از دو رویکرد دیگر از حوزه های تاریخ و معناشناسی، یعنی تاریخ مفهوم های رینهارت کوزلک و میدان واژگانی یوست تریر، یک الگوی نظری فراهم شود که هم به کارِ مورخانی بیاید که دغدغه های زبانی دارند و هم یاریگرِ زبان شناسانی باشد که تاریخی فکر می کنند

امروزه گستره کاربرد زبان انگلیسی تا بدانجاست که زبانی جهانی و یا میانجی جهانی در حوزه های تجارت، رسانه های گروهی، علم و فناوری قلمداد می گردد و پژوهش های بسیاری درباره تأثیرهای بالقوه این زبان بر دیگر زبان ها انجام می شود. در این راستا در پژوهش حاضر با الگوگیری از چهارچوب های نظری بیکر و اوکز به ارزیابی نگرش های زبانی فارسی زبانان به زبان فارسی به منزله زبان ملی، و زبان انگلیسی به مثابه زبانی جهانی می پردازیم. پرسش های اصلی این پژوهش به شرح ذیل است: - نگرش فارسی زبانان به زبان انگلیسی به منزله زبانی جهانی چگونه است؟ - نگرش فارسی زبانان به زبان فارسی به مثابه زبان ملی چگونه است؟ - رابطه بین نگرش فارسی زبانان به زبان های فارسی و انگلیسی چگونه است؟ - رابطه بین نگرش فارسی زبانان به زبان فارسی و انگلیسی، و هویت صنفی آنها چگونه است؟ بدین منظور، چهار گروه مختلف از فارسی زبانان ساکن شهر تهران که در مجموع 820 نفر بودند، نگرش سنجی شده اند و داده های به دست آمده، با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل گشته است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که نگاه فارسی زبانان به زبان های فارسی و انگلیسی، مثبت است و رابطه ای مستقیم میان نگرش این افراد به این دو زبان وجود دارد؛ به عبارت دیگر هرچه نگرش افراد به زبان انگلیسی منفی تر باشد، نگاهشان به زبان فارسی نیز منفی تر است؛ البته در هر دو حالت، رابطه ضعیف است. در نهایت، سنجش رابطه هویت صنفی و نگرش نشان می دهد افرادی که به صورت مستقیم یا مسائل مربوط به برنامه ریزی زبانی و سیاست های آن درگیرند، در مقایسه با دیگر گروه ها از زبان آگاهی بیشتری برخوردارند.

مطالعات یادگیری زبان دوم همواره به نقش و تأثیر زبان مادری توجه داشته است. از آنجا که دانش یادگیرنده از زبان اول، اساسی را برای مقایسه با زبان دوم فراهم می کند، آگاهی از دانش و تجربه پیشین یادگیرنده، در آموزش زبان، از جمله طراحی مواد آموزشی، نقش بسزایی دارد که یکی از مؤلفه های اصلی در امر آموزش است. در این پژوهش ضمایر شخصی در زبان های فارسی و ژاپنی از نظر ویژگی های نحوی، ساختواژی و معنایی توصیف و مقایسه شده است. بررسی مقایسه ای بین دو زبان نشان می دهد که ضمایر در فارسی و ژاپنی از نظر مشخصه های کلی نظیر شخص و شمار مشابه است و از نظر انتخاب مرجع در جمله، به شکل یکسان عمل می کند. علی رغم این شباهت ها، وجود تفاوت های صوری و کاربردی و استفاده گسترده از ضمیر «تهی» در ژاپنی، دشواری هایی را در یادگیری این مقوله فراهم می آورد. اصلی ترین اختلاف بین فارسی و ژاپنی، صورت های نشان دهنده مشخصه هایی است که ضمایر رمزگذاری می کند. در فارسی این مشخصه ها را تکواژهای ضمیری نشان می دهد، در حالی که در ژاپنی بروز آوایی ندارد و از بافت گفتمان، تشخیص پذیر است.

کارتون های سیاسی ابزارهایی نیرومند و تأثیرگذارند که در خدمت بیان مفاهیم و دیدگاه های سیاسی درمی آیند و در آنها به وفور از سازوکارهای شناختی مانند استعاره، مجاز و آمیختگی مفهومی استفاده می شود. در هشت سال گذشته «برجام» مهم ترین موضوع در سیاست خارجی ایران بوده که در کارتون های سیاسی داخلی نیز بازتاب گسترده ای یافته است. یکی از موضوعاتی که در سال 1399 به محل منازعه بین آمریکا و دیگر کشورهای عضو برجام تبدیل شد، مکانیزم ماشه بود. در پژوهش حاضر در چارچوب سه نظریه استعاره مفهومی (لیکاف و جانسون، 1980؛ لیکاف، 1993)، استعاره چندوجهی (فورسویل، 1996، 2009) و آمیختگی مفهومی (فوکونیه و ترنر، 2002) دو کارتون سیاسی با موضوع مکانیزم ماشه از پایگاه اینترنتی خبرگزاری تسنیم استخراج و بررسی شده اند. نتایج این بررسی نشان می دهد که یکی از کارتون ها حول محور آمیختگی مفهومی میان دو فضای ذهنی «تکدی گری» و «فعال سازی مکانیزم ماشه» شکل گرفته است و دیگری حول محور استعاره «مکانیزم ماشه، یک تفنگ است». علاوه بر استعاره و آمیختگی مفهومی، دو مجاز مفهومی اساسی نیز در کارتون ها یافت می شود؛ یکی «شخص به جای کشور/ دولت» و دیگری «مکان به جای سازمان/ نهاد». کارتونیست با این سازوکارهای شناختی تلاش ترامپ و دولت او را برای فعال سازی مکانیزم ماشه تلاشی از سر ضعف و درماندگی و محکوم به شکست ترسیم کرده است.

تا حدود نیم قرن پیش، حفظ امانت در ترجمه به این معنی بود که عبارت زبان اصلی هرچه بیشتر به رنگ زبان فارسی در آید. اما از نیم قرن پیش و به خصوص پس از سال ۱۳۲۰ که ترجمه باز هم رونق بیشتری پیدا کرد، ارزش ترجمه را با انطباق هرچه بیشتر آن با متن اصلی می سنجیدند و این را حفظ سبک می نامیدند. مقاله ی حاضر با هدف بررسی کمی و کیفی تطابق سبکی و گونه ای متن مبدأ و متون مقصد کتاب ماجراهای هاکلبری فین (۱۸۸۴) نوشته ی مارک توین انجام شده است. دلیل انتخاب این موضوع نادیده گرفتن گونه های زبانی متون انگلیسی در بسیاری از متون ترجمه شده ی موجود در بازار کتاب و دلیل انتخاب این کتاب، همان گونه که نویسنده نیز اظهار داشته است، این است که در داستان چندین گویش، لهجه و لحن مختلف به کار گرفته شده اند. پژوهشگر کوشیده است این گونه های زبانی را ابتدا در متن اصلی شناسایی کند، سپس تطابق یا عدم تطابق آن ها را در متون ترجمه شده مورد بررسی قرار دهد، با اصول وفاداری در ترجمه تطبیق داده شود و در نهایت رابطه ای میان عملکرد مترجمان و استقبال مخاطبان برقرار کند. در این پژوهش ابتدا متن انگلیسی و سپس متون فارسی از منظر سبک و گونه های به کار رفته تحلیل شدند. بررسی گونه های زبانی در ترجمه ی نجف دریابندری (1366) و ابراهیم گلستان (1382)، نشان می دهد که ترجمه ی گلستان بر متن اصلی منطبق تر است، اما برخلاف انتظار، این ترجمه ی دریابندری ست که بیشتر مورد استقبال قرار گرفته است. واژه های کلیدی: ترجمه، گونه های زبانی، متن، شخصیت پردازی، لحن