حسین جلایی نوبری

تربیت اصل بسیار بنیادی در شکل گیری شخصیت هر فرد دارد. تربیت هر انسانی می تواند زمینه ساز سعادت یا شقاوت او در دنیا و آخرت باشد. تربیت نسلی صالح و شایسته از وظایف مهم والدین است. دین اسلام دین جامع و کاملی است که در بردارنده تمامی نکات تربیتی و اخلاقی است. هر کس در تربیت فرزند خویش از منابع غنی اسلامی بهره بگیرد بی شک منافع بسیاری خواهد برد. در این مقاله تلاش شده تا با بهره گیری از یکی از منابع غنی شیعیان نهج البلاغه، در خصوص تربیت صحیح فرزند با تاکید بر نامه امام علی علیه السلام به امام حسن علیه السلام چندین توصیه مهم ذکر شود. این مقاله از نوع توصیفی و کتابخانه ای است و هدف از نگارش آن بیان برخی از توصیه های امام علی در خصوص تربیت فرزند است.

در دین اسلام ،اخلاق و انسانیت ،شرط لازم مسلمانی است و یکی از مظاهر انسانیت، کمک مالی به دیگران در قالب قرض الحسنه است.ازاین رو در این مقاله به بررسی اهمیت و آثار اجتماعی قرض الحسنه در نصوص دین پرداخته شده است.ابتدا مفهوم شناسی واژه قرض الحسنه آمده است و سپس به بررسی شش اثر اجتماعی قرض الحسنه در آیات و روایات پرداخته شده است و در پایان هفت مورد از مهمترین آثار اجتماعی قرض الحسنه در کلام جامعه شناسان اسلامی بررسی گردیده است. البته آثار اجتماعی قرض الحسنه بیشتر از این موارد است که همه این آثار توسط نویسنده جمع آوری گردیده است ولی به دلیل محدودیت صفحات این مقاله ارائه نگردیده است .این مقاله باروش توصیفی - تبیینی و به روش کتابخانه ای - اسنادی نوشته شده است. هدف این مقاله نیز آن است که با برجسته کردن آثار اجتماعیِ سازندهِ قرض الحسنه برای خواننده ،گامی هر چند کوتاه در مسیر افزایش این اخلاق حسنه یعنی، قرض الحسنه در جامعه بر داشته شود.

با نگاهی حکیمانه به عالم هستی و انسان ها درمی یابیم، این آفرینش هدف دار بوده و هدفی جز رسیدن به کمال را دنبال نمی کند. لذا چون خداوند متعال کمال مطلق است، پس هدف از آفرینش عالم امکان و انسان ها و تمام موجودات خود خداست. با این توضیح لازم می آید شناختی کافی و وافی در مورد مبدأ و مقصد عالم امکان به کودکان آموزش داده شود؛ چرا که تنها راه سعادت بشری ایمان به خداست ایمانی که مقدمه اش معرفت الی الله است. انسانی که فطرتاً خداجو و حقیقت جوست، اگر بر مبنای شیوه های آموزشی مناسب، حس و گرایش خداجویانه اش تقویت شود، قدم در راه شناخت خداوند خواهد گذاشت. کسانی که خواهان آموزش خداشناسی به فرزندان خود هستند، ناگزیر باید با راه های شناخت خداوند آشنایی داشته باشند؛ همچنین آشنایی اجمالی با ویژگی های روانی کودک، می تواند برای اولیا و مربیان راهگشا باشد. زیرا که استحکام پایه های اصلی زندگی به دوران کودکی و چگونگی گذران کودکی بستگی دارد. بنابراین آگاهی از ویژگی های روانی، شناختی و...کودک برای نیل به یک آموزش پویا و موفق، امری ضروری است. کودک در دوره ی دوم کودکی، بیش از آنکه به مفاهیم ذهنی اهمیت دهد، مسائل عینی را قبول دارد. لذا به جهت عدم انتزاع باید به دو شیوه ی مستقیم (بازی، داستان، شعر، نمایش، مثال و ...) و غیرمستقیم (روش های رفتاری والدین: الگوسازی، معاشرت بر محور الله و...)، بر مبنای شیوه های اساسی شناخت خداوند، برای آموزش یاری جست.

دین بزرگترین محبت الهی به بشر است که انسان را به سوی سعادت ابدی رهنمون می سازد. دینداری به انسان شرافت و عزت می بخشد و او را از اسارت ها و تعلقات و وابستگی های انسانی و حیوانی آزاد می سازد. این برنامه ی سعادت و رستگاری بشر است اما پیوسته عواملی به صورت پیدا و پنهان دینداری را تهدید می کند. از نگاه امام علی (علیه السلام) عواملی چون اکراه و اجبار در دین ،بد فهمیدن و نفهمیدن دین ، تحریف معنوی مفاهیم دینی، ایجاد تکلف در دین ، رفتار خود کامانه حاکمان دین از جمله آفاتی هستند که دینداری را تضعیف می کند. دینداری با رعایت شرایط و اصول و معیارهای خاص خود امکان پذیر است و عدم رعایت این اصول موجب آفت زدگی معرفت دینی می شود.نهج البلاغه ،دریای معرفت بی انتها و نور هدایت که بدون خاموشی است و دستورالعملی برای سیادت این جهانی و سعادت آن جهانی است ، پاسخگوی مسائل و مشکلات گوناگون مسلمانان و جوامع بشری در همه زمانها و مکانها می باشد امید است با یاری خداوند آفات دینداری را شناخته و به مقابله با آن ها با یاری کلام مولا بپردازیم.

مسئله کنترل جمعیت یکی از موضوعات مهم مطرح شده در جهان به ویژه در جمهوری اسلامی ایران است که مورد توجه فقهای معاصر نیز قرار گرفته است. افزایش جمعیت نقش اساسی در پیشرفت همه جانبه کشورها دارد. بررسی مسئله کنترل جمعیت و تنظیم خانواده دستیابی به بهترین راه حل در مورد این سیاست را فراهم می کند. در حکومت جمهوری اسلامی ایران این دغدغه وجود دارد که تمامی سیاست گذاری ها در چارچوب شرع باشند. مسئله کنترل جمعیت نیز از آن مستثنا نیست. بررسی آیات و روایات نشان می دهد که افزایش جمعیت جزو واجبات نیست و تحدید نسل نیز نیست و کار حرامی نیست بلکه از نظر فقها معیار در تشخیص راه صحیح مصلحت عمومی حال حاضر جامعه است که به تشخیص کارشناسان اهل خبره و حکم حاکم اسلامی مصلحت عمومی حال حاضر این است که افزایش جمعیت به نفع مسلمانان است و مهمترین کار در رسیدن به این هدف فرهنگ سازی در این راستا است.روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق کتابخانه ای و به صورت توصیفی است.

اشتغال و داشتن حرفه و شغل مناسب از جمله مسائلی که از ابتدای آغاز زندگی بشریت مورد توجه همه انسان ها بوده و هست و در این میان اشتغال جوانان که آینده سازان این جامعه بشریت هستند از اهمیت دو چندان برخوردار است شغل و حرفه مناسب علاوه بر تأمین نیازمندی های اقتصادی آثار تربیتی روان شناختی اجتماعی و معنوی نیز دارد. در این مقاله به دنبال پاسخ به این سوال که آیا کسب کار حرام و مکره از نظر شرع مبین اسلام در زندگی انسان ها پیامدی دارد؟ هستیم و با استفاده از آموزه های دینی و اسلامی و با روش توصیفی وکتابخانه ای این آثار مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. کسب در آمد از راه ارائه برخی خدمات و دادوستد بعضی از کالا ها ، ممنوع و حرام یا تنزیه شده و مکروه است. و باتوجه به ارزش بالای کار از نظر قرآن و روایات در این مجموعه به ارزش کسب و کار از نظر اسلام و مفهوم شناسی کسب و کار حرام و مکره و معرفی کسب و کار های حرام و مکره و آثار منفی کسب و کار های حرام و مکروه از دیدگاه اسلام پرداخته شده است ؛که گویا ی ارزش کار از نظر اسلام است و این ویژگی های کار، موجب کمال و تکامل وجودی انسان و عقل ،عزت ، سعادت، خوشبختی و رحمت الهی است.

پیدایش خوارج در زمان امیرالمؤمنین علیه السلام زخم عمیقی برپیکر جامعه اسلامی وارد ساخت. این گروه متحجر، متعصب، پرخاشگر و کج فهم با عقاید و باورهای غلط خود، همواره مشکلاتی را برای حکومت امام و مسلمانان به وجود آوردند. امام در ابتدا با این گروه مدارا جویانه رفتار کردند. باوجود انتقادات تند بر آن حضرت، با خشونت با آنان برخورد نکرده و پند و اندرزشان می داد تا بدین وسیله هدایت شوند و از راه فلاکت و شقاوت دور شوند. امام علی علیرغم تمام تلاش های مداراجویانه، برخی از خوارج در افکار متحجرانه و متعصبانه خود باقی مانده و اصرار به جنگ با امام داشتند که امام علیرغم میلشان درنهایت با آنان به مقابله نظامی پرداخت. مقاله ی زیر درصدد آن است که به این سؤال پاسخ دهد که امیرالمؤمنین علی علیه السلام ازچه شیوه هایی برای مقابله با خوارج استفاده نموده اند؟ مقاله ذیل به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به دنبال پژوهش در مورد شیوه های مقابله امیرالمؤمنین علیه السلام با خوارج هست.

علمای اخلاق راه های مختلفی را برای درمان رذایل اخلاقی بیان کرده اند که از جمله آنها مراقبه می باشد. در این مقاله تلاش شده است مراقبه اخلاقی، اقسام و مراتب آن تبیین گشته و نقش آن در درمان رذائل اخلاقی روشن شود. از آنجایی که درمان رذائل اخلاقی برای رسیدن به کمال و سعادت ضروری می باشد مراقبه اخلاقی به عنوان یکی از مهمترین راههای درمان رذائل و شرط رفع رذائل مورد توجه علمای اخلاق می باشد. مراقبه اخلاقی از نظر علمای اخلاق دارای مراتب و درجاتی می باشد از جمله: فیض کاشانی درجه بندی هایی انجام داده است. و در نظرگاه برخی، مرتبه اول مراقبه که پایین ترین آن می باشد مطابق بودن حرکات و سکنات آدمی با شرع و مراقبت از خطا و گناه است و مرتبه بالاتر از این مراقبه، مراقب رقیب بودن هنگام محشور بودن با کثرات خلقی است و مراقبت بر اینکه توجه به خلق و کثرات خلقی آدمی را از یاد خدا باز ندارد و همواره خدا را حاضر و ناظر بر خویش ببیند و بالاترین مرتبه هم مربوط به عارفان می باشد که غیر حق نبینند. و موجودات را مظاهر و آیات الهی بدانند و برای آنها وجود مستقل قائل نباشند. این مقاله چنین نتیجه گرفته که بدون مراقبت رسیدن به سعادت ممکن نیست و باید مراقبه تکرار عمل و مداومت بر آن بسیار در مسأله درمان مؤثر می باشد.

نگارنده در این مقاله بر آن است اخلاق حکومت را در جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر بیانیه گام دوم انقلاب به دست آورد و با ارائه راهکار مناسب به نتیجه مطلوب برسد. وی در ابتدا با بیان پیشینه مقاله و با نگاهی اجمالی به بیانیه گام دوم انقلاب سه شاخص اخلاقی را که رهبری در بیانیه به آن ها تاکید کرده است را انتخاب کرده که عبارتند از شجاعت، ساده زیستی، و عدل و مبارزه با فساد اداری و آن ها را با توجه به آیات و روایات موجود و همچنین با تاکید به بیانیه گام دوم توضیح و شرح داده است و در آخر برای هر کدام راهکار های ارائه کرده است. روشی که در این مقاله به کار رفته کتابخانه ای بود و تحلیلی - توصیفی می باشد و نگارنده بعد ازاستفاده از منابع یاد شده به این نتیجه می رسد که اگر در جامعه ای این اخلاقیات به عنوان سرمشق و ملکه ذهنی زمامدارانش باشد آن جامعه و کشور، کشوری آزاد و آباد خواهد بود.

نهج البلاغه، از جمله کتبی است که حاوی موضوعات گوناگون می باشد، و هر کس به اندازه تشنگی خود، از این دریا چشیده است. یکی از مباحثی که بایستی بدان توجّه کرد، عواملی است که مربوط به اقبال و ادبار جوامع می شود. هر جامعه و حکومتی، برای این که سالیان بیشتری حکومت کند و استوار بماند، لازم است اصول و روش هایی را به کار بندد، تا اقبالش بر ادبارش غلبه کند و بر اریکه قدرت، مدّت زمان بیشتری تکیه زند. حضرت علی علیه السلام، از موضع رهبری و حکومت بر یک جامعه اسلامی، در سخنان خویش به عوامل فروپاشی و انحطاط جوامع اشاره نموده است که لازم است این عوامل دسته بندی و مرتّب شود و آن ها را به صورت منسجم آورد. تشخیص مسیر درست و جلوگیری از انحراف، گمراهی و افراط و تفریط، حکومت را به اهداف عالیه خویش می رساند و یک زندگی راحت را به جامعه ارزانی می دارد. مقاله حاضر به شیوه کتابخانه ای و توصیفی تهیه و به سئوال،عوامل فرو پاشی جوامع از منظر علی ع چیست؟پاسخ می دهد.

انحرافات اجتماعی و راهکارهای مقابله با آن ها از مهم ترین موضوعات و دغدغه های مشترک در میان دلسوزان جوامع بشری و متولیان این امر می باشد، اما اهمیت این مسئله در جامعه دینی دوچندان است و بسیاری از انحرافات اجتماعی بر اساس آموزه های دینی معنا پیدا می کند، چرا که با بررسی این موضوع متوجه می شویم که ممکن است برخی رفتارها ضد عبودیت و مخالف دستورات دینی باشد و از نظر قرآن و سیره اهل بیت مصداق انحراف باشد اما از نظر معیارهای قانونی جامعه ناسازگار نباشد و بسیاری از انحرافات موجود در جامعه دینی ما در مقایسه با انحرافات جوامع غربی، به صورت فرهنگ و یک مسئله عادی در میان آنان در آمده است، به همین جهت بهترین مسیر برای رسیدن به راهکارهای کاربردی و عملی تمسک به سیره اهل بیت است که هدایت گران حقیقی بشر هستند و می توان از سیره ایشان هم به عنوان پیشگیری از انحرافات اجتماعی در داخل محیط خانواده و هم به عنوان درمان و مقابله با این آسیب ها در سطح جامعه استفاده کرد.

مقاله پیش رو با روش توصیفی تبیینی و به صورت کتابخانه ای و اسنادی به بررسی معناشناسی فتنه در قرآن و نهج البلاغه می پردازد. در این مقاله ابتدا به بررسی لغوی و اصطلاحی واژه فتنه پرداخته شده و سپس ضرورت بحث فتنه شناسی ارائه می گردد. در بخش بعدی به معناشناسی واژه فتنه از حدود ۱۰ کتاب لغت شناسی و معناشناسی عربی و فارسی پرداخته شده است و مهم ترین معانی واژه فتنه در قرآن بیان می گردد. این معانی عبارت اند از: آزمایش و امتحان، فریب دادن، شرک و بت پرستی، شکنجه دادن، مصیبت، شرک به خدا، فساد کبیر، اغفال که درآیات موردبررسی قرار می گیرند و درنهایت ویژگی های واژه معنا در نهج البلاغه بیان می گردد. هدف اساسی از این مقاله بیان معانی فتنه و آشنایی با این واژه هست تا با شناخت این واژه در این زمانه به خصوص از فتنه های آخرالزمان اطلاعات کافی در دست داشته باشیم چراکه فتنه های آخرالزمان بسیار بزرگ تر هست و در این شناخت نسبت به فتنه شناخت معنای فتنه اولین قدم در بحث فتنه شناسی اجتماعی است.

«خواب» و «رؤیا» مضامینی هستند که در قرآن، احادیث، روایات، متون عرفانی، ادبی و از جنبه علمی بسیار موردتوجه بوده به طوری که کتب و مقالات فراوانی در این زمینه به رشته تحریر درآمده است. خواب و رؤیا از نشانه های خداوند است برای اینکه ما انسان ها درک بهتری از مرگ و روز رستاخیز داشته باشیم. روزانه همه ما حداقل ۵-۶ ساعت از ۲۴ ساعت شبانه روز را می خوابیم و بدن ما طوری طراحی شده که به خواب نیازمند است و بدون خوابیدن سیستم ایمنی بدن به هم می ریزد. حال هنگام خواب ما رؤیاهایی را می بینیم که مثل این می ماند که در دنیایی دیگر سیر می کنیم. به جاها و مکان های دیگر می رویم و یا افرادی را که می شناسیم و یا نمی شناسیم را می بینیم این ها همان رؤیاهایی هستند که به هنگام خواب مشاهده می کنیم. پس بحث مقاله ما درباره حجیت این خواب ها و رؤیاهایی است که می بینیم و ما می خواهیم این حجیت را از دیدگاه آیات و روایات و قرآن کریم مورد بحث قرار دهیم. امید است خوانندگان این پژوهش هرچند کوچک از بحث شیرین رؤیا بهره کافی را ببرند.

از دیدگاه اسلام، مسئولیت تربیت فرزند در دوران کودکی بر عهده ی پدر و مادر است. تربیت، یکی از حقوق فرزندان بر والدین به شمار می رود. امروزه یکی ازبحران های جدی درجوامع انسانی، مسأله سلطه تکنولوژی وسبک زندگی است.این مسأله دربرنامه زندگی دینی،که با محدودیتهایی روبروست جدی ترمی باشد.هدف ازاین مقاله بررسی فرزند پروری برمبنای سبک زندگی اسلامی با توجه به تکنولوژی امروزه می باشد.دراین مقاله، ابتدا تاثیر شیوه های مختلف فرزند پروری برروی کودکان وسپس سبکهای رایج فرزند پروری و درادامه، سبک زندگی اسلامی مورد بررسی قرار گرفته ودر سرآخر راهکارهای استفاده درست ومناسب از تکنولوژی ارائه گردیده است. روش استفاده شده روش کتابخانه ایی بوده است وطی بررسی بعمل آمده به این نتیجه رسیدیم که فرزند پروری برمبنای سبک زندگی اسلامی بهترین روش تربیتی می باشد؛ زیرا بر اساس فطرت و برمحور تعادل است و برای داشتن نسلی سالم ومقیّد حایز اهمیت است .

از منظر امام علی علیه السلام چاره ای جز این نیست که در هر جامعه ایی امیری حاکم باشد صالح و سالم باشد، یا فاجر و فاسد. چراکه حتی حاکم فاسد بهتر از بدون حاکمیت (هرج ومرج) است. در اندیشه سیاسی امام علی علیه السلام دولت و نهاد دارنده قدرت و حکومتی که این قدرت را اعمال می کند، همه و همه وسیله ای است برای خدمت و اصلاح زندگی این جهانی و آن جهانی مردمان هست. امام علی علیه السلام به مناسبت هایی، وظایف حاکم را، در قالب نامه ها و خطبه ها بیان کرده و هیچ عذری را برای تخلف آن ها باقی نگذاشته است. از نظرگاه حضرت علی علیه السلام حاکم به طور عمده سه وظیفه خطیر بر عهده دارد:1. وظیفه حاکم در قبال آموزه های دین که زیربنای حاکمیت را تشکیل می دهد. 2. وظیفه حاکم در مقابل عموم مردم که پشتوانه ای قوی و ستون های استوار حکومت می باشند. 3. وظیفه حاکم در برابر کارگزاران (اجرایی، قضایی، نظامی) که هرکدام وظیفه ای خاص بر عهده دارند و هیچ کدام از دیگری بی نیاز نیستند؛ و سؤال اصلی این مقاله این است که؛ از منظر نهج البلاغه حاکم اسلامی چه وظایفی را در برخورد با مردم دارد؟ البته لازم به ذکر است که مهم ترین و اساسی ترین وظیفه حاکم اجرای دقیق و بی کم وکاست فرمان ها الهی و صیانت از آن ها به وسیله نظارت دقیق و جدی بر حُسن اجرای آن هاست. این مقاله از سری تحقیقات کتابخانه ای با استفاده از اسناد و مدارک و با شیوه بررسی محتوایی، هست.

یکی از پدیده های اجتماعی در جوامع معاصر در حوزه روابط بین شخصی، پدیده نوظهور معاشرت و دوستی دختر و پسر پیش از ازدواج است. این مطالعه با هدف بررسی و شناخت نگرش دینی نسبت به معاشرت و روابط دختر و پسر پیش از ازدواج و همچنین بررسی رابطه عوامل اجتماعی و فرهنگی با نگرش به این گونه معاشرت ها انجام شده است. پژوهش حاضر به روش تحقیقی- توصیفی و با رویکرد کتابخانه ای صورت گرفته است، یافته های پژوهش نشان می دهد که روابط دختر و پسر قبل از ازدواج باعث برخی آسیب های جدی به جامعه و خانواده و روح و روان فرد می شود که در برخی موارد اثرات مخربی بر فرد و جامعه وارد می کند. در قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام راه های درست حضور در جامعه و ارتباط بین افراد مشخص شده که هر یک از این مسائل در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار می گیرد.

از منظر امام علی علیه السلام چاره ای جز این نیست که در هر جامعه ایی امیری حاکم صالح و سالم یا فاجر و فاسد باشد. چراکه حتی حاکم فاسد بهتر از بدون حاکمیت (هرج ومرج) است. در اندیشه سیاسی امام علی علیه السلام دولت و نهاد دارنده قدرت و حکومتی که این قدرت را اعمال می کند، همه و همه وسیله ای است برای خدمت و اصلاح زندگی این جهانی و آن جهانی مردمان هست. امام علی علیه السلام به مناسبت هایی، وظایف حاکم را، در قالب نامه ها و خطبه ها بیان کرده و هیچ عذری را برای تخلف آن ها باقی نگذاشته است. از نظرگاه حضرت علی علیه السلام حاکم به طور عمده سه وظیفه خطیر بر عهده دارد:1. وظیفه حاکم در قبال آموزه های دین که زیربنای حاکمیت را تشکیل می دهد. 2. وظیفه حاکم در مقابل عموم مردم که پشتوانه ای قوی و ستون های استوار حکومت می باشند. 3. وظیفه حاکم در برابر کارگزاران (اجرایی، قضایی، نظامی) که هرکدام وظیفه ای خاص بر عهده دارند و هیچ کدام از دیگری بی نیاز نیستند؛ و سؤال اصلی این مقاله این است که؛ از منظر نهج البلاغه حاکم اسلامی چه وظایفی را در برخورد با مردم دارد؟ البته لازم به ذکر است که مهم ترین و اساسی ترین وظیفه حاکم اجرای دقیق و بی کم وکاست فرمان ها الهی و صیانت از آن ها به وسیله نظارت دقیق و جدی بر حُسن اجرای آن هاست. این مقاله از سری تحقیقات کتابخانه ای با استفاده از اسناد و مدارک و با شیوه بررسی محتوایی، هست.

نهج البلاغه، از جمله کتبی است که حاوی موضوعات گوناگون می باشد، و هر کس به اندازه تشنگی خود، از این دریا چشیده است. تاریخ عقل و تعقل، همزاد تاریخ بشری است؛ وجه ممیز انسان از موجودات دیگر، عقل او است، و آدمی با تعقل به حیات انسانی خویش ادامه می دهد . به فرموده امام علی علیه السلام الانسان بعقله «انسان به عقل خود انسان است.» بنابراین تاریخ تعقل با پیدایش آدم آغاز می شود .معمولا در کتاب های تاریخ فلسفه گفته می شود تعقل در سواحل آسیای صغیر و در منطقه ایونیا باظهور طالس و آناکسیمندرشروع شده است و پیش ازآن مردم در دوران تخیل می زیسته اند. این سخن اگر درست باشد، که چنین نیست، تنها درباره شروع نوع خاصی از تعقل صادق است، نه درباره پیدایی تعقل و خردورزی به معنای کلی آن. البته توجه به عقل و تعقل فلسفی و به سخنی دیگر، تعقل در باب تعقل فلسفی و نقد و بررسی آن امری متاخر است و بر اساس اطلاعات مکتوب و باقیمانده، ابتدا در زمان سوفسطائیان و سقراط به شکلی ناقص مطرح شده است. پس از آن در عصر جدید با فرانسیس بیکن و رنه دکارت و جان لاک بار دیگر مسئله معرفت و به خصوص تعقل، مورد توجه جدی قرار گرفت و درآثار ایمانوئل کانت به اوج خود رسید و مساوی با فلسفه شد و در نهایت به علم معرفت شناسی جدید انجامید .هنگامی که به مباحث مطرح شده در تاریخ فکر و فلسفه نظر می کنیم، می بینیم که عقل افلاطون با عقل ارسطو، عقل متکلمان با عقل عارفان، عقل دکارت با عقل کانت و ... تفاوت می کند و هر کس معنای خاصی از آن را اراده کرده است. لازمه این اختلاف نظر آن نیست که بگوییم هر کس عقل خاصی داردکه متفاوت و متباین با عقل دیگران است؛ بلکه می توان گفت این اختلاف به دلیل اختلاف در تفسیر عقل است .اختلاف در تفسیر را نیز می توان به کارکردهای متفاوت عقل و قابلیتهای گوناگون آن بازگرداند . بدین سان اهمیت بررسی عقل و تعقل از دیدگاه امام علی علیه السلام روشن می شود؛ چرا که خداوند متعال با فضل خویش آن امام حکیم را از عالی ترین درجه عقل بهره مند ساخته است و هم اواست که می تواند مفسر عقل و تبیین کننده تعقل و مسیرهای درست آن باشد.