عقیل خالقی

برنامه ریزی محلی سکونتگاه های روستایی موضوعی اجتناب ناپذیر بوده و نیازمند آینده نگاری و تدوین سیاست های توسعه ای مناسب در این زمینه است. پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی بوده و به لحاظ ماهیت و گردآوری اطلاعات از نوع توصیفی - تحلیلی و بر مبنای ماهیت داده ها ترکیبی و به لحاظ زمان از نوع آینده نگاری است. حجم نمونه پژوهش حاضر متشکل از ۳۰ نفر پانل افراد پاسخگو است. برای آینده نگاری و پردازش ماتریس تأثیرات متقابل از روش میک مک استفاده شده است. طرح های توسعه محلی شامل «طرح های هادی روستایی، طرح ساماندهی مناطق روستایی، طرح تجمیع روستاهای پراکنده، طرح بهسازی، طرح ساماندهی و حفاظت از روستاهای واجد ارزش، طرح توسعه و عمران روستایی، طرح توسعه پایدار منظومه های روستایی و برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال زایی نواحی روستایی» می باشد. با توجه به اهمیت موضوع طرح های توسعه محلی در فضای جغرافیایی سکونتگاه های روستایی استان آذربایجان شرقی کم وبیش مؤثر بوده اند که قلمرو مطالعه تحقیق را شامل می شوند. تعداد 22 متغیر تأثیرگذار و در نهایت 7 پیشران کلیدی: «ایجاد یک نظام مدیریتی واحد و مشخص برای روستاها، پتانسیل محلی در جریان برنامه ریزی، طرح های بخشی و محلی، مشارکت ذینفعان، خودکفایی منابع در یک منظومه، نقش شهرهای میانی در توسعه محلی روستایی و درنهایت الگوی اجرایی مناسب» در برنامه ریزی محلی سکونتگاه های روستایی شناسایی شدند. «ایجاد یک نظام مدیریتی واحد و مشخص برای روستاها» در رتبه اول تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم قرار گرفته و حائز اهمیت فراوان است.

زمینه و هدف : ازآنجایی که حوزه بازاریابی گردشگری و میهمان نوازی در حال تجربه بلوغ و پیچیدگی علمی است، مهم است که ما به عنوان محققین گردشگری، وسعت و عمق دانش موجود، مراحل توسعه ای که در چند دهه گذشته تجربه کرده ایم و آینده را کاملاً درک کنیم؛ بنابراین در تحقیق حاضر با هدف تحلیل علم سنجی تولیدات علمی حوزه بازاریابی گردشگری و میهمان نوازی در سال های 2024-2001 به بررسی موضوع پرداخته شده است. روش شناسی : اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﻧﻮع ﮐﺎرﺑﺮدی اﺳﺖ و ﺑﻪ روش ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﯽ-ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ با استفاده از روش های رایج در مطالعات علم سنجی و با فن تحلیل هم رخدادی پژوهش های مرتبط با بازاریابی گردشگری و میهمان نوازی و هم نویسندگی انجام شده است. یافته ها : بررسی و تحلیل منابع مرتبط با موضوع مورد نظر، افزایش قابل توجهی را در تمرکز بر بازاریابی گردشگری در تحقیقات دانشگاهی نشان می دهد. از سال 2001 تا 2013، حوزه بازاریابی گردشگری رشد و گسترش قابل توجهی را تجربه کرد، همان طور که با افزایش تعداد اسناد علمی مرتبط از 52 به تعداد نامشخص بیشتر مشاهده شد. انتشار مقالات در سال 2014 کاهش داشته است، اما از سال 2015 افزایش قابل توجهی در تعداد مطالعات داشته است. تعداد اسناد از 258 در سال 2015 به 491 در سال 2021 رسیده است. با توجه به اینکه همه شماره های مجلات به طور کامل در سال 2024 تولید نشده اند، تعداد کل مقالات در سال جاری 280 مقاله است. در سال های 2022 و 2023، مطالعات بازاریابی گردشگری نسبت به سال های قبل کاهش یافته است. نتیجه گیری و پیشنهادها : عباراتی مانند گردشگری، توسعه گردشگری و گردشگری پایدار از سال 2012 تا 2018 به طور برجسته در زمینه تحقیقات بازاریابی گردشگری مورد بحث قرار گرفته و یک پیوند مهم با پایداری دارند. نوآوری و اصالت : ارائه یک مرور مختصر از توسعه بازاریابی گردشگری و میهمان نوازی در چند دهه اخیر و سپس بحث در مورد برخی از موضوعاتی است که به محققان بازاریابی گردشگری و میهمان نوازی در آینده نزدیک کمک می کند.

هدف: با توجه به جدید بودن رویکرد آینده پژوهی، مطالعات اغلب در پاسخ به چالش های نوظهور انجام می یابد که در حیطه مطالعات روستایی عوامل مؤثر در کسب وکارهای تعاونی کشاورزی بالأخص در استان آذربایجان شرقی شناسایی نشده است. برای پر کردن شکاف پژوهشی، تحقیق به دنبال شناسایی محرک های اصلی کسب وکارهای تعاونی کشاورزی استان آذربایجان شرقی برای افق ۱۰ ساله (۱۴۱۰) است.روش و داده: تحقیق حاضر بر اساس هدف از نوع کاربردی بوده و از لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی- تحلیلی، از بعد زمان مبتنی بر رویکرد آینده نگاری است. نتایج حاصل از بررسی استنادی برای شناسایی محرک های اصلی آینده کسب وکارهای تعاونی کشاورزی در استان آذربایجان شرقی به صورت ماتریس تحلیل اثرات متقابل (میزان تأثیرگذاری از صفر الی سه) برای تحلیل در نرم افزار میک مک به صورت پرسشنامه محقق ساخته، در اختیار پاسخگویان قرار داده شده است. تعداد ۳۱ نفر کارشناس و خبره شناسایی شد.یافته ها: روند تحلیل ساختاری تأثیرات متقابل عوامل بر یکدیگر ماتریسی با ابعاد ۴۰×۴۰ تشکیل شد. ماتریس بر اساس شاخص های آماری با تعداد چهار بار چرخش داده ای از مطلوبیت ۹۶ درصدی برخوردار است که نشان از روایی بالای پاسخ هاست. درجه پرشدگی ماتریس ۹۱ درصد است که نشان می دهد عوامل انتخاب شده تأثیر زیاد و پراکنده ای بر همدیگر داشته اند و درواقع سیستم از وضعیت ناپایداری برخوردار بوده است.نتیجه گیری: متغیر «تصور تعاونی به عنوان یک نهاد انسانی برای ایجاد محصولات و خدمات در شرایط عدم قطعیت» در رتبه اول تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم قرار گرفت. متغیر «کسب وکارهای تعاونی کشاورزی به عنوان یک مداخله گر مؤثر در توسعه روستایی برای کاهش فقر روستایی و بهبود امنیت غذایی» و تمرکز بر روی نهاده های تولیدی مناسب جهت افزایش محصولات کشاورزی و کاهش هزینه های تولید و اطمینان از تقاضای مناسب در رتبه بندی نهایی عوامل کلیدی مؤثر بر سیستم، به عنوان محرک های اصلی شناسایی شدند.نوآوری، کاربرد نتایج: نوآوری، ارائه عوامل کلیدی و مؤثر دارای قابلیت تعمیم است به این معنا که بتوانند روابط علت و معلولی فرآیندهای تغییر را که بر کسب وکارهای تعاونی کشاورزی در این منطقه تأثیر می گذارند و قابل عملیاتی بوده و آرمانی نیستند، توصیف نمایند؛ بنابراین رسالت این مطالعه کمک به توسعه فرآیندهای تصمیم گیری در سطح منطقه است.

نظریه غیربازنمایی منجر به توسعه رویکردی جایگزین برای تصور، عمل و تولید دانش جغرافیایی شده و بر جغرافیای روستایی تأثیر گذاشته است. این نظریه به ویژه با اشتغال مرتبط بوده و ایجاد شغل جایگزین برای حفظ جمعیت و درآمد در مناطق روستایی را نوید می دهد. در این راستا رهیافت روستای خلاق به عنوان مفهومی تازه است که می تواند در فضای پسامدرن در ایجاد اشتغال و تأمین نیازهای روستایی و مقابله با انزوای آن مدنظر باشد. بر این اساس در تحقیق حاضر پس از کشف ایده، فکر جدید و ذهن خلاق در راستای رهیافت روستای خلاق در دهستان اوجان غربی در شهرستان بستان آباد، پیشران های کلیدی روستای خلاق در قلمرو نظریه غیربازنمایی شناسایی شد. استفاده توأمان از دو روش کیفی و کمی یعنی پدیدارشناسی و آینده نگاری در قالب روش تحقیق آمیخته به شیوه توسعه ابزار، روش به کاررفته در تحقیق حاضر است که ازلحاظ ماهیت، تحلیلی- ساختاری و از نظر هدف، کاربردی است. تعداد 18 مورد ایده و فکر جدید و خلاق کشف گردید؛ سپس تعداد 9 پیشران کلیدی در راستای ارکان، زیرساخت ها و شاخص های رهیافت روستای خلاق شناسایی شد. بر اساس نتایج تحقیق، روستاهای خلاق جامعه مورد مطالعه، فضایی متشکل از پیشران ها و سازندهای مؤثر با تکیه بر «رهبری» آینده نگر و با تفکری چندبعدی و واگرا همراه با قدرت نفوذ در جامعه محلی هستند که بعد عینی «مشارکت» اجتماعی (شبکه تعاملات اجتماعی) به عنوان اولین و اصلی ترین شرط بر آن ها حاکم بوده و «انعطاف پذیری» لازم را در توانایی برقراری رابطه توأم با احترام متقابل (همدلی) دارند؛ بستر لازم برای «ابتکار» و نوآوری در مسیر کارآفرینی و فرایند تولید ایده های نو مهیا بوده و در کنار تمام این مسائل، قدرت «خطرپذیری» را در انواع سرمایه گذاری های خطرپذیر دارند.

نظریه های غیر بازنمایی بر جغرافیای روستایی تأثیر گذاشته و جغرافی دانان نه تنها به صورت گفتمانی، بلکه به عنوان بخشی از مجموعه ای از عناصر تجسم یافته، تمرین شده و تجربه شده زندگی با مسائل روستایی درگیر هستند. طرح های محلی سکونتگاه های روستایی ازجمله مسائل مهم روستایی بوده و شناسایی نارسایی ها و نابسندگی های این طرح ها در استان آذربایجان شرقی هدف تحقیق حاضر است. تحقیق در بستر نظریه غیربازنمایی به عنوان یک شیوه تفکر استقرایی توأمان به صورت ترکیبی از روش کیفی (پدیدارشناسی با نرم افزار مکس کیودا) برای کشف گزاره ها؛ از روش آمیخته (روش پژوهش کیو) برای ذهنیت سنجی و کشف الگوهای ذهنی و درنهایت از روش کمی (معادلات ساختاری به روش لیزرل) برای تعیین عوامل نهایی مؤثر در برنامه ریزی محلی روستایی استفاده نموده است. «فقدان یک نظام مدیریتی مشخص برای روستا» (مدیریت محلی محور)؛ «عدم توجه به شیوه تولید محلی» (دانش بنیان محور)؛ «ضعف در نظام تهیه (ضعف علمی مهندسان مشاور در شناخت نیازهای روستائیان)» (ارزیاب محور)؛ «ابهام فرایندی و محتوایی در چگونگی تدوین سیاست ها و برنامه ها» (صریح نگر)؛ و «عدم توجه به دانش بومی محلی و مشارکت روستائیان در برنامه ریزی محلی» (مشارکت گرا و بوم محور) به عنوان پنج دیدگاه یا الگوی ذهنی درباره مهم ترین نارسایی های برنامه ریزی محلی توسعه روستایی شناسایی شد. مقایسه و اعتبار سنجی نهایی روش های کمی و کیفی نشان داد «فقدان یک نظام مدیریتی مشخص برای روستا» و «ضعف در نظام تهیه طرح های محلی» به عنوان اصلی ترین نابسندگی ها، دو گزاره مهمی هستند که متخصصان استانی، مدیران محلی و افراد جامعه محلی روستایی در مورد آن ها توافق و اشتراک نظر دارند.

جغرافیای زمان، چارچوبی برای توصیف نقاط قابل دستیابی در یک محیط فضایی-زمانی است که در آن، زمان و مکان با هم تلفیق و ساخته می شوند. با توجه به چشم انداز جغرافیای زمان و تأکید این رویکرد بر شاخه همه گیرشناسی، مطالعه حاضر به تحلیل محدودیت زمانی- فضایی زنان شاغل روستایی شهرستان ورزقان در تعامل با ویروس کرونا پرداخته است. تحقیق بر اساس هدف، کاربردی بوده و از لحاظ ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی است که از روش پژوهش آمیخته (کمی- کیفی) مبتنی بر طراحی اکتشافی (مدل توسعه ابزار) استفاده شده است. تعداد 60 نفر زن برای شرکت در مصاحبه و پاسخ به سوالات چند گزینه ای (طیف لیکرت) انتخاب شدند که 30 نفر از این حجم در مصاحبه های عمیق کیفی شرکت کردند. برای تجزیه و تحلیل متن کیفی، رویکرد نظریه ای مبتنی بر نظریه بنیانی پیش گرفته شده که در کدگذاری ثانویه مربوط به آن برای ساخت کدهای متمرکز و مدیریت داده ها از نرم افزار مکس کیودا استفاده شده است. مفاهیم محوری مستخرج از فاز اول به صورت پرسشنامه محقق ساخته درآمده و پس از گرداوری داده ها از طریق مدل سازی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی با نرم افزار اسمارت. پی. ال. اس تحلیل شده است. جغرافیای زمان، شامل مفاهیم محدودیت های زمان و مکان و مسیرهای روزانه، یک چارچوب مفید برای شناسایی موانع است. محیط شغلی، تعاملات شغلی، تحرکات روزانه و شرایط جنسی به عنوان فاکتورهای اساسی تأثیرگذار شناخته شدند. اهتمام ویژه به طرح فاصله گذاری اجتماعی، مهمترین متغیر تاثیرگذار در زمینه غلبه بر محدودیت زمانی- فضایی زنان شاغل روستایی منطقه مورد مطالعه در تعامل با ویروس کرونا از طریق حمایت اجتماعی می باشد. تصویرسازی جغرافیایی ضمنی در بحث های فمینیستی درباره سیاست زمان- فضا و مکان، یک نمونه ای از جغرافیا است که تفاوت در نام مردانگی جهانی را انکار نمی کند.

هدف: از جنبه موضوعی، برنامه ریزی توسعه محلی سکونتگاه های روستایی رویکردی مؤثر به ویژه از نظر تخصیص پایدار منابع در منطقه است که می تواند هدف نهایی آینده ای خوشایند باشد. چنین برنامه ریزی توسعه بایستی از طریق دستیابی به نتایج مطلوب از دیدگاه همه ذی نفعان فضایی منطقه نمایان شود. از جنبه روش شناسی نیز تحقیقات مختلف اغلب در پاسخ به چالش های نوظهور انجام می شود. برای روشن شدن این شکاف مسئله از دو جنبه موضوعی و روش شناختی، تحقیق حاضر به سناریوپردازی برنامه ریزی محلی روستایی در استان آذربایجان شرقی پرداخته است. روش و داده: روش پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی بوده و به لحاظ ماهیت و گردآوری اطلاعات از نوع توصیفی - تحلیلی و بر مبنای ماهیت داده ها ترکیبی و مبتنی بر سناریونگاری است. گروه مصاحبه متشکل از ۳۰ نفر از کارشناسان و اساتید دانشگاهی رشته های مرتبط است. از نرم افزار سناریوویزارد برای استخراج سناریوها در سه سطح احتمال سازگار، قوی و ضعیف استفاده شد. یافته ها: تعداد یک سناریو قوی، ۱۶۷۵ سناریو ضعیف و ۲۶ سناریو با سازگاری بالا استخراج شد. هر کدام از سناریوهای سازگار در سه سطح احتمال مطلوب، ایستا و بحرانی نمایش داده شدند. نتیجه گیری: بر اساس نتایج تحقیق، سناریو «ترغیب حکمروایی محلی از طریق مشارکت مردمی و تقویت روابط و مناسبات کارآمد اجتماعی، اقتصادی واحدهای سکونتگاهی منظومه به لحاظ درونی و بین سکونتگاهی و برونی و بین منظومه ای» به عنوان اولین سناریو سازگار شناسایی شد که سازگار و با وجه مثبت و امیدوارکننده است. «عدم مشارکت قابل توجه مردم، نهادهای مردمی و مؤسسات غیردولتی در برنامه ریزی محلی» به عنوان سناریو سازگار بعدی، نشان دهنده نبود نقش ذی نفعان و یا دست کم نقش کم رنگ مردم و نهادهای غیردولتی در طرح ها و برنامه های محلی روستایی در آینده است. «عدم توجه اساسی به نقش شهرهای میانی در توسعه محلی روستایی» به عنوان سومین سناریوی سازگار برای آینده برنامه ریزی محلی سکونتگاه های روستایی استان آذربایجان شرقی شناسایی شد. نوآوری، کاربرد نتایج: تلاش برای پر کردن شکاف تحقیق هم از منظر نقد پیشینه  و همه از جنبه روش شناختی در راستای ارائه سناریو (ها) ی استوار برای آینده برنامه ریزی محلی از دیدگاه همه ذی نفعان فضایی منطقه، نوآوری تحقیق حاضر است.

تحقیق حاضر به تحلیل رفتار جامعه روستایی شهرستان ورزقان در قلمرو جغرافیای انتخابات پرداخته و رهیافت به کاررفته در آن، «فضایی - رفتاری» است. تحقیق بر اساس هدف، کاربردی و ازنظر نحوه گردآوری داده ها، از نوع آمیخته (طراحی اکتشافی - مدل توسعه ابزار) است. با توجه به هدف تحقیق، ابتدا با استفاده از روش کیفی از طریق روش پدیدارشناسی به درک عمیق، پیچیدگی، جزییات و بافت پدیده های موردمطالعه پرداخته و سپس با استفاده از این شناسایی اولیه (جهت رسیدن به نتیجه قابل تعمیم)، با استفاده از مدل معادلات ساختاری به توسعه ابزار اقدام شده است. حجم نمونه فاز اول با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند، تعداد 25 نفر و برای فاز دوم تعداد 32 نفر افراد مطلع محلی است. نتایج پدیدارشناسی نشان می دهد رفتار انتخاباتی جامعه روستایی شهرستان ورزقان در سه مقوله اصلی: الف) «ویژگی های جغرافیایی» با درون مایه های «حس مکان، تأثیر همسایگی و محلی گرایی»؛ ب) «فردی و اجتماعی» با درون مایه های «محرک اجتماعی و محرک فردی» و ج) مقوله «سیاسی» با درون مایه های «شرایط نامزدی، نقش متنفذین، گرایش سیاسی و مذهب» قابل تحلیل است. این رفتار، از نظر مقوله های «ویژگی های جغرافیایی» و «سیاسی» با «نظریه انتخاب عقلانی» و ازنظر مقوله «فردی و اجتماعی» با «الگوی اقتصاد سیاسی - رهیافت انتخاب عاقلانه اصلاح شده»، مطابقت و همخوانی دارد. نتایج مدل سازی نیز نشان می دهد متغیر «ویژگی های جغرافیایی» و «عوامل فردی و اجتماعی» در حد آستانه «قابل توجه» و متغیر «عوامل سیاسی» در حد آستانه «متوسط» قرار دارند؛ آزمون کیفیت مدل ساختاری نشان می دهد «عوامل سیاسی» و «عوامل اجتماعی» دارای مقادیر «قوی» و «ویژگی های جغرافیایی» دارای مقادیر متوسط برای تعیین قدرت پیش بینی مدل انتخاباتی است. مدل کلی مدل معادلات ساختاری نیکویی برازش مدل و قابلیت تعمیم آن را نشان می دهد.

تحقیق حاضر به تحلیل تغییرات ساختار اشتغال در بخش های عمده اقتصادی (کشاورزی، صنعت و خدمات) در مناطق روستایی استان های کشور ب ا به کارگیری رهیافت تغییر سهم و ضریب مکانی طی دور ە (1395-1390) و با استفاده از آمار مرکز آمار ایران پرداخته است. نتایج نشان می دهد در سال 1395 تعداد کل شاغلین مناطق روستایی کشور نسبت به سال 1390 مقدار 226590 نفر افزایش داشته است که بر اساس محاسبه سهم اشتغال، سهم بخش کشاورزی، حدود 1/0 درصد کاهش داشته است؛ در بخش صنعت، سهم اشتغال 6/2 درصد بوده و رشد منفی داشته است و همچنین بخش خدمات با افزایش سهم حدود 7/2 درصدی روبرو بوده است. نتایج ضریب مکانی بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات نشان می دهد در سال 1395، مناطق روستایی 13 استان در بخش «کشاورزی»، مناطق روستایی 16 استان در بخش «صنعت» و مناطق روستایی 16 استان در بخش «خدمات»، دارای فعالیت پایه ای هستند. عنصر رشد نسبی بخش های اقتصادی در کل اقتصاد مرجع یا اثر ترکیب صنعتی ( IS ) نشان می دهد طی دوره موردمطالعه، سهم اشتغال بخش کشاورزی کاهش یافته و از 4/50 درصد به 3/50 درصد رسیده است. اثر سهم رقابتی ( RS )، نشان می دهد در بخش کشاورزی استان های هرمزگان، کرمان و خوزستان، در بخش صنعت استان های هرمزگان و البرز و در بخش خدمات استان خراسان جنوبی بهترین عملکرد را داشته اند. بررسی عنصر اشتغال کل ( TS ) نشان می دهد بخش های کشاورزی و صنعت در مناطق روستایی کشور به لحاظ اشتغال فاقد مزیت نسبی هستند.

مقدمه: تحلیل هم واژگانی یکی از انواع تحلیل های هم رخدادی به شمار می رود و از روش های مهم کتاب سنجی بوده که برای نگاشت رابطه میان مفاهیم، اندیشه ها و مشکلات در علوم پایه و علوم اجتماعی به کار می رود. هدف پژوهش: مطالعه علم سنجی پژوهش های علمی در حوزه جغرافیای کوچ نشینی موضوعی است که تابه حال به آن پرداخته نشده است؛ بنابراین تحلیل جریان علمی جغرافیای کوچ نشینی می تواند نقش اساسی در شناسایی حوزه های مهم پژوهشی ایفا کند. روش شناسی تحقیق: اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﻧﻮع ﮐﺎرﺑﺮدی اﺳﺖ و ﺑﻪ روش ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﯽ-ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺑﺎ روﯾﮑﺮد علم سنجی به صورت تحلیل هم واژگانی پژوهش های مرتبط با جغرافیای کوچ نشینی در کل شبکه استفاده شده است. در این تحقیق از ترسیم نقشه علمی به عنوان یکی از شیوه های کارآمد برای نمایش بهینه و موجود وضعیت علم برای واکاوی پژوهش های علمی استفاده شده است. قلمروجغرافیایی پژوهش: به روش تمام شماری، فراداده های اسناد مرتبط موجود در پایگاه علمی ساینس دایرکت از سال 1999 الی سال 2022 میلادی آمارگیری شدند و گزینه های غیر مرتبط فیلتر شدند. در بازه زمانی تعریف شده (23 سال) تعداد تولیدات این حوزه در جهان شامل 12684 مدرک بود که داده ها ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﯿﻠﺪ ﻋﻨﻮان و ﺑﺎ وارد ﮐﺮدن ﮐﻠﯿﺪ واژه «Nomadic» در ﻧﻮار ﺟﺴﺘﺠﻮی ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻣﺬﮐﻮر جمع آوری شدند. یافته ها و بحث: از لحاظ نوع مقاله تعداد 2 گروه مقاله پژوهشی و مروری، از لحاظ عنوان تعداد 11 عنوان نشریه در 6 حوزه موضوعی در فاصله سال های 2022- 1999 با تعداد 771 نتیجه، شناسایی شده و جهت فراخوانی و تحلیل علم سنجی در محیط نرم افزار VOSviewer ذخیره گردید. نتایج: دامداری، تغییرات اقلیمی، هولوسن و بوم شناسی سیاسی کلیدواژه های پربسامد  در  در بازه زمانی 2020- 1999 هستند.  از سال 2016 کلیدواژه تغییرات اقلیمی واژه نوظهور و برجسته ای است که با واژگان کشاورزی، تعارض، انعطاف پذیری و فرهنگ، هم پیوندی خاصی ایجاد کرده است. در نهایت تعداد 9 نقشه چگال و متراکم ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﮐﻪ ﻣﺮور واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪی ﻫﺴﺘﻪ آن می تواند راﻫﻨﻤﺎﯽ پرارزش ﺑﺮای مطالعات مربوط به کوچ نشینی در آینده ﺑﺎﺷﺪ.

در مطالعه حاضر، نگرش افراد به برنامه ریزی توسعه و ادراکات محیطی آن ها در مورد آسیب ها و پیامدهای برنامه ها در جامعه روستایی بخش مرکزی شهرستان ورزقان بررسی و تحلیل شده است. تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی بوده و در پرتو «روش تحقیق آمیخته» به شیوه طراحی اکتشافی (مدل توسعه ابزار)، دارای دو مؤلفه روش شناختی (کیفی و کمی) است. در فاز یک با بهره گیری از نرم افزار مکس کیودا و با استفاده از روش کیفی «پژوهش درون نگری هدایت شده» عملکرد ذهن و فکر مشارکت کننده، مشاهده و گزارش شده و سپس در فاز دوم بر اساس نتایج بخش کیفی، به توسعه ابزار با استفاده از معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی با نرم افزار اسمارت پی. ال. اس اقدام شده است. این پژوهش تعداد 30 نفر مشارکت کننده دارد که به صورت نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شده اند. نتایج نشان می دهد «به مشارکت نگرفتن ذینفعان در برنامه های توسعه» به همراه «عدم آینده نگری صحیح» از عوامل مهم بروز آسیب های مربوط به مرحله تدوین و «ضعف سازوکارهای نظارتی» از عوامل مهم پیدایش آسیب های اجرای برنامه های توسعه است. با توجه به دیدمان غالب در برنامه های توسعه، نتایج پیامدهای حاصل نشان می دهد علی رغم فعالیت های عمرانی و زیربنایی قابل توجه در روستاها، برنامه های توسعه نتوانسته اند به اهداف مطرح نائل شوند. استفاده نامناسب از فناوری و مقرون به صرفه نبودن آن، نهادینه نشدن مشارکت نظام مند به دلیل ضعف در طراحی و به کارگیری الگویی بهینه در این زمینه، استقرار نامناسب صنایع تبدیلی و توجه ناکافی به گردشگری روستایی به عنوان مهم ترین پیامدهای آسیب های برنامه ریزی توسعه روستایی مطرح در منطقه مورد مطالعه هستند.

داشتن نگرشی ویژه به مقوله توسعه روستایی در قالب اهداف مشخص و در پرتو آینده نگاری دقیق می تواند راهگشای مسائلی باشد که امروزه جامعه روستایی را در بر گرفته و می توان فاکتورهای مؤثر را شناسایی نموده و به سناریو نگاری پرداخت. تحقیق حاضر با این هدف و در قلمرو پراگماتیسم - به عنوان پارادایم روش شناسی ترکیبی- به آینده نگاری توسعه روستایی پرداخته است. لذا ازلحاظ روش شناسی مربوط به روش های ترکیبی (آمیخته) بوده و بر اساس هدف از نوع کاربردی و ازلحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی- تحلیلی و به لحاظ زمان از نوع آینده نگاری است. با توجه به نیاز تحقیق، از تعداد چهار حجم نمونه مختلف برای گردآوری و تجزیه وتحلیل داده های مربوط به بخش های «تحلیل اثرات ساختاری»، «تعریف وضعیت های احتمالی» و «تهیه سبد سناریو» استفاده شده است که شامل متخصصان در این زمینه است. برای شناسایی فاکتورهای کلیدی از ترکیب روش «مرور رسانه» و «STEEP (V)» و با استفاده از نرم افزار اطلس. تی.آی از تعداد 362 عنوان مقاله از 6 مجله معتبر در بازه زمانی 1397-1393 استفاده شده است. برای محاسبه روایی، از روش و تکنیک روایی محتوایی و صوری و برای سنجش پایائی پرسشنامه های تحقیق از روش آلفای کرونباخ (86/0) استفاده شده است. تحلیل ساختاری به روش میک مک نشان می دهد تعداد 56 عامل که در حوزه های (اجتماعی، فناورانه، اقتصادی، بوم شناسی، سیاسی) استخراج شدند، الگوی پراکندگی متغیرهای مؤثر حاکی از ناپایداری سیستم دارد. عوامل «توسعه مشارکت زنان در امور اجتماعی، مهاجرت، توسعه سلامت و کیفیت زندگی» از حوزه اجتماعی؛ عامل «توسعه ICT» از حوزه فناورانه؛ عامل «کارآفرینی روستایی» از حوزه اقتصادی و عامل «هویت مکانی» از حوزه ارزش ها، متغیرهای تأثیرگذار بر آینده برنامه ریزی توسعه روستایی شهرستان ورزقان هستند. بر اساس وضعیت های احتمالی آینده پیش رو تعداد 33 وضعیت مختلف برای 11 فاکتور کلیدی طراحی شد که گزارش سناریو ویزارد نشان دهنده تعداد دو سناریوی قوی، 7894 سناریوی ضعیف و 42 سناریوی با سازگاری بالا می باشد. درنهایت، در افق برنامه هفتم توسعه، تعداد 15 سناریو که به عنوان سناریو های ایستا یا باورکردنی مطرح است انتظار می رود کمرنگ بودن توسعه مشارکت روستایی در فرایند برنامه ریزی ها همچنان در برنامه هفتم توسعه نیز مطرح باشد.

مقدمه: گردشگران دیگر به دنبال خدمات پیش پا افتاده نیستند و دوران پست مدرن اثرات خود را بر صنعت گردشگری با الهام از گردشگری خاص نشان داده است. با توجه به اینکه مناطق عشایری به عنوان یک میراث فرهنگی، شامل ویژگی های خاص و ارزش های ناملموس و معنوی هستند، به نظر می رسد سبک زندگی عشایری با این بازار جدید گردشگری بسیار سازگار باشد. هدف پژوهش: جشنواره فرهنگی ورزشی قره قیه انتقال دهنده فرهنگ، زیست بوم، آشنایی مردم و قابلیت های زندگی عشایر بوده، در وجه مشارکت و اسب سواری زنان منحصر به فرد است و علت اصلی استقبال گردشگران نیز همین است. یکی از چالش های اصلی توسعه روستایی و عشایری، عدم قطعیت بوده و مقوله توسعه صنعت گردشگری می تواند با آینده نگاری و طراحی پیشران های کلیدی منجر به توسعه منطقه ای شود؛ بنابراین هدف تحقیق حاضر، شناسایی پیشران های کلیدی توسعه گردشگری عشایری مبتنی بر جشنواره فرهنگی – ورزشی و سوارکاری منطقه عشایری قره قیه در استان آذربایجان شرقی است. روش شناسی تحقیق: روش پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی بوده و به لحاظ ماهیت و گردآوری اطلاعات از نوع توصیفی - تحلیلی و بر مبنای ماهیت داده ها ترکیبی و به لحاظ زمان از نوع آینده نگاری است. حجم نمونه پژوهش حاضر متشکل از ۳۰ نفر پانل افراد پاسخگو است. برای آینده نگاری و پردازش ماتریس تأثیرات متقابل از روش میک مک استفاده شده است. قلمروجغرافیایی پژوهش: جشنواره قره قیه به عنوان حرکت عظیم فرهنگی و ورزشی در شمال غرب کشور در منطقه عشایری قره قیه در شهرستان کلیبر استان آذربایجان شرقی به عنوان موردمطالعه هرساله در اردیبهشت ماه برگزار می شود. یافته ها و بحث: تعداد 21 متغیر تأثیرگذار بر توسعه گردشگری عشایری مبتنی بر جشنواره فرهنگی – ورزشی منطقه عشایری قره قیه در استان آذربایجان شرقی با استفاده از جلسه مصاحبه به روش پانل انتخاب شد. نتایج: تعداد شش پیشران کلیدی برای رهیافت توسعه گردشگری منطقه عشایری محدوده موردمطالعه شناسایی شد. بر اساس نتایج، متغیر «سوارکاری بانوان به عنوان قهرمان رقابت های سوارکاری جشنواره» و «نوستالژی به معنای احساسات مثبت برانگیخته شده و به عنوان یک عامل انگیزشی برای گردشگران جهت حضور در رویداد فرهنگی- ورزشی» در رتبه اول و دوم اثرگذاری قرار گرفته و بیشترین سهم را داشتند.

دامداری یکی از مهمترین فعالیت های است که در مناطق روستایی رواج دارد و غالب روستاییان در کنار زراعت، باغداری به دامداری (نگهداری دام های سبک و سنگین) نیز مشغول هستند و بعضی از تولیدات روستاییان در بخش زراعت و باغداری به تغذیه دام اختصاص داده می شود و قسمتی دیگر نیز مانند لبنیات، گوشت زنده و ... خود مصرفی یا به فروش می رسد . هدف از این پژوهش تحلیل اثرات اقتصاد دامداری بر توسعه پایدار روستایی می باشد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی، از نظر ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی و جهت جمع آوری داده ها و اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. قلمرو مکانی تحقیق دهستان گاودول شرقی شهرستان ملکان می باشد؛ طبق سرشماری این منطقه در سال 1395 دارای 2306 خانوار و 7468 نفر جمعیت بوده که براساس فرمول کوکران تعداد 283 خانوار به عنوان نمونه آماری تحقیق انتخاب گردیده اند. این نمونه به صورت تصادفی از میان خانوارهای دارای اقتصاد معیشتی دامداری انتخاب شده است. به منظور آنالیز داده های مربوط به آمار استنباطی از تی تک نمونه ای، رگرسیون، تحلیل مسیر و نمودار اثر استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که، بین اقتصاد دامداری و توسعه پایدار روستایی با میزان همبستگی 400/0 و سطح معنی داری 000/0 رابطه مثبت و معنی داری برقرار است؛ به طوری که برای ابعاد اقتصاد دامداری به ترتیب بخش اقتصادی با مقدار تأثیر 0.743 و بخش اجتماعی با مقدار تأثیر 355/0 بیش ترین میزان اثرگذاری را بر توسعه پایدار روستایی منطقه داشته اند. هم چنین، بخش کالبدی با مقدار تأثیر 0.176- کم ترین سطح اثرگذاری را بر توسعه پایدار روستایی منطقه داشته است. نتایج کلی پژوهش حاکی از این امر بوده که بخش اقتصادی با 41/0 درصد و بخش اجتماعی با 31/0 درصد، به منظور توسعه و گسترش اقتصاد دامداری منطقه، اثرگذاری مثبت را داشته اند.

آینده نگری و به سبب آن، آگاهی از ترکیب آینده جمعیت روستایی می تواند نقش مؤثری در توسعه و نیز کاربست سیاست های درست در ساختار برنامه ریزی منطقه داشته باشد که تحقیق حاضر به تحلیل آن با تأکید بر نقش مهاجرت در شهرستان ورزقان پرداخته است. ازنظر هدف، کاربردی و بر اساس ماهیت و روش از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و به لحاظ روش شناسی، مربوط به روش های ترکیبی (آمیخته) از نوع همگرا است. در بخش کیفی از روش فراترکیب و در بخش کمی از آینده نگری جمعیت در افق 15 سال با استفاده از نرم افزار اسپکتروم استفاده شده است. در تحلیل کیفی علل و پیامدهای مهاجرت، درمجموع تعداد 9 مقوله در مورد علل و زمینه، 8 مقوله در مورد پیامدها و 10 مقوله به عنوان راهکار شناسایی شده است. نتایج آینده نگری شاخص های جمعیتی حاکی از کاهش تدریجی میزان های نرخ حیاتی بوده که نرخ رشد جمعیت به 84/0 و نسبت جنسی به رقم 49/103 خواهد رسید. نرخ جمعیت سالخورده افزایش یافته و انتظار می رود در افق 1411، جمعیت زیر 14 سال 23 درصد، جمعیت 15 تا 64 ساله 67 درصد و جمعیت بالای 65 سال 10 درصد جمعیت منطقه مورد مطالعه را به خود اختصاص دهند. اعتبار بخشی و تفسیر داده های کمی-کیفی نشان می دهد شاخص های «کاهش نسبت جنسی، کاهش نسبت کودک به زن، کاهش میانگین سن باروری و پیری جمعیت» که به عنوان پیامد مهاجرت روستا- شهری توسط نتایج کیفی تحلیل شناخته شده اند، در تحلیل کمی و آینده نگری جمعیت نیز مطرح بوده و همواره این شاخص ها در افق 15 ساله با یک روند کاهش تدریجی روبرو خواهند بود. آینده نگری و به سبب آن، آگاهی از ترکیب آینده جمعیت روستایی می تواند نقش مؤثری در توسعه و نیز کاربست سیاست های درست در ساختار برنامه ریزی منطقه داشته باشد که تحقیق حاضر به تحلیل آن با تأکید بر نقش مهاجرت در شهرستان ورزقان پرداخته است. ازنظر هدف، کاربردی و بر اساس ماهیت و روش از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و به لحاظ روش شناسی، مربوط به روش های ترکیبی (آمیخته) از نوع همگرا است. در بخش کیفی از روش فراترکیب و در بخش کمی از آینده نگری جمعیت در افق 15 سال با استفاده از نرم افزار اسپکتروم استفاده شده است. در تحلیل کیفی علل و پیامدهای مهاجرت، درمجموع تعداد 9 مقوله در مورد علل و زمینه، 8 مقوله در مورد پیامدها و 10 مقوله به عنوان راهکار شناسایی شده است. نتایج آینده نگری شاخص های جمعیتی حاکی از کاهش تدریجی میزان های نرخ حیاتی بوده که نرخ رشد جمعیت به 84/0 و نسبت جنسی به رقم 49/103 خواهد رسید. نرخ جمعیت سالخورده افزایش یافته و انتظار می رود در افق 1411، جمعیت زیر 14 سال 23 درصد، جمعیت 15 تا 64 ساله 67 درصد و جمعیت بالای 65 سال 10 درصد جمعیت منطقه مورد مطالعه را به خود اختصاص دهند. اعتبار بخشی و تفسیر داده های کمی-کیفی نشان می دهد شاخص های «کاهش نسبت جنسی، کاهش نسبت کودک به زن، کاهش میانگین سن باروری و پیری جمعیت» که به عنوان پیامد مهاجرت روستا- شهری توسط نتایج کیفی تحلیل شناخته شده اند، در تحلیل کمی و آینده نگری جمعیت نیز مطرح بوده و همواره این شاخص ها در افق 15 ساله با یک روند کاهش تدریجی روبرو خواهند بود.

هدف از پژوهش حاضر تحلیل نگرش و ادراک ذهنی روستاییان در خصوص مقوله متروک شدن، افول و انحطاط روستایی مناطق کوهستانی در شهرستان ورزقان است. این مقاله از نظر هدف، کاربردی و از حیث ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی بوده و در بستر «روش تحقیق آمیخته» از دو مؤلفه روش شناختی (کیفی و کمی) بهره برده است. در این پژوهش، حجم نمونه در بخش کیفی شامل 26 نفر از مطلعین کلیدی است که براساس نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند و در بخش کمی به روش نمونه گیری آسان و از نوع غیراحتمالی 118 نفر از روستاییان ساکن در شهرستان ورزقان جامعه آماری این پژوهش را تشکیل دادند. به منظور کدگذاری و تحلیل داده های کیفی از نرم افزار مکس کیودا و برای تحلیل داده های کمی از روش مدل سازی معادلات ساختاری و از نرم افزار لیزرل استفاده شد. یافته ها نشان داد که کاهش فرصت های شغلی، مهاجرت، کاهش جمعیت و کاهش تقاضا برای کالا و خدمات به ترتیب چرخه ای را شکل می دهند که باعث متروک شدن روستاها و افول و انحطاط آن می شود. «چندپارگی اراضی مزروعی»، «شکاف درآمدی»، «ملی شدن مراتع»، «نبود الگوی کشت مناسب»، "فرآیند تغییر کاربری زمین های کشاورزی" و "تمرکزگرایی امکانات و نابرابری های منطقه ای توسعه" از تأثیرگذارترین متغیرها در شکل گیری این چرخه در شهرستان ورزقان شناسایی شد.

توسعه و عمران روستایی دارای جایگاه متفاوت در برنامه های توسعه ( قبل و پس از انقلاب اسلامی) بوده و لذا جوامع روستایی، اغلب از آسیب های برنامه ریزی توسعه متأثر بوده که شهرستان ورزقان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بر همین اساس، تحقیق حاضر به تحلیل ترکیبی موانع اثربخشی برنامه های توسعه روستایی و آسیب شناسی آن پرداخته است. جامعه آماری شامل کارشناسان محلی است که در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته (برای 132 نفر پاسخگو) و در بخش کیفی از مشاهده و مصاحبه نیمه ساختار یافته (51 نفر مصاحبه شونده در دو مرحله) استفاده شده است. نتایج کمی نشان می دهد «ضعف ساختار اطلاعاتی، نظام آماری و اطلاعاتی نامناسب» در پیش نیازهای برنامه توسعه؛ «مشارکت نگرفتن ذینفعان در برنامه های توسعه» در تدوین برنامه های توسعه؛ «کلی و تفسیر بردار بودن برخی مواد و تفصیلی بودن افراطی برخی» در محتوای برنامه توسعه؛ و «ابهامات در نحوه ارائه گزارش ها» در اجرای برنامه توسعه از مهم ترین موانع اثربخشی برنامه های توسعه در محدوده موردمطالعه می باشند؛ همچنین نتایج کیفی نشان می دهد: کاهش و افزایش قیمت ها، عدم هماهنگی بین دستگاه ها، متفاوت بودن تصمیمات دولت ها، چشم پوشی از ظرفیت های منطقه، ضعف سیستم اداری، چشم پوشی از دانش، اطلاعات و تجربه و به خصوص خواست های ذینفعان، توجه نکردن به توسعه پایدار روستایی، عدم توجه به کشاورزی خرده مالکان، استفاده از امکانات منطقه به سود مناطق مرکزی، تخریب منابع و معادن منطقه به نفع بالادست و عدم توجه به آینده منطقه و توجه بیشتر به شهر، توجه ناکافی به روستاها و مناطق محروم و دورافتاده، نقش متفاوت نمایندگان مجلس در همراهی با دولت و استفاده از نیروهای غیربومی در کارهای عمرانی از شرایط علی هستند که راهبردهای: به مشارکت گرفتن روستاییان در تعیین سرنوشت خویش، تعریف تفکری صحیح درباره روستا، تعریف استراتژی مشخص در زمینه توسعه روستایی، تعریف مدیریت واحد روستایی و اتخاذ روند پایین به بالا را طلب می کند. مقایسه نتایج هر دو روش کمی و کیفی نشان دهنده نتایج مشترک کمی و کیفی از دید کارشناسان محلی و افراد مطلع محلی می باشد.

در شیوع ویروس کرونا، بین جمعیت روستایی- شهری و سکونتگاه های روستایی و شهری تفاوت ویژه ای دیده نمی شود. با این حال، به عنوان یک بحران، ویروس کرونا، تأثیر منفی در اقتصاد روستایی داشته و یا می تواند محرک مهم برای نوآوری در مشاغل جدید در نواحی روستایی باشد. در محیط های مختلف جغرافیایی، ادراک و شناخت های متفاوتی نسبت به این ویروس دیده می شود. با توجه به هدف تحقیق مبنی بر تحلیل ادراک محیطی جامعه روستایی از شیوع ویروس کرونا در قلمرو جغرافیای رفتاری، تحقیق حاضر در پی کشف و شناخت نقشه های ذهنی جامعه روستایی بخش مرکزی شهرستان ورزقان و ادراکات آن ها ست. بر اساس هدف، کاربردی و ازنظر نحوه گردآوری داده ها، پیمایشی از نوع آمیخته (ترکیبی) است. روش «طراحی اکتشافی (مدل توسعه ابزار)» در این تحقیق استفاده شده است. در فاز یک با استفاده از روش «توصیف ضخیم» (فراتر از توصیف و مشاهده برای بیان ظهور رفتار خاص در جامعه) و به کمک نرم افزار مکس کیودا توصیفی عمیق از تجربیات افراد مطلع محلی گردآوری شد و به مشاهده ژرف و لایه لایه موضوع از زوایای مختلف به شیوه استقرایی در کدگذاری کیفی انجام شد. برای رصد متغیرهای کیفی نیز از شیوه STEEP (V) استفاده شده است. بر اساس نتایج کیفی، به توسعه ابزار (با استفاده از تکنیک تاپسیس فازی) از طریق تحلیل داده های کمی حاصل از نتایج پرسشنامه محقق ساخته اقدام شده و مقوله ها اولویت بندی شده اند. نتایج تحقیق نشان داد که کاهش حداکثری تعاملات اجتماعی غیرضروری در نواحی روستایی، شرط اصلی کنترل شیوع کرونا است. بعلاوه، شیوع ویروس در زمان بندی فعالیت کشاورزان، توجه به پس انداز، آسیب فعالیت اقامتگاه های گردشگری روستایی، و رونق کسب وکارهای روستایی، و نیز سرمایه اجتماعی اثر منفی داشته است.

برنامه ریزی به معنای کار عقلایی، منظم و سنجیده در زمینه فرایندهای منطقی دستیابی به سیاست های مناسب و نیز فرایندهای سیاسی - اداری است که از طریق آن سیاست های نهایی انتخاب و به اجرا گذاشته شود. پیدایش ایده های برنامه ریزی در ایران قدمتی بیش از سایر کشورهای توسعه نیافته داشته و پس از جنگ جهانی دوم نیاز به یک برنامه کلان اقتصادی در ایران احساس شد. از پایان دهه 1320 به بعد که برنامه های عمرانی مطرح شدند، مباحث مربوط به عمران روستایی و برنامه های آن نیز در قالب شش برنامه عمرانی کانون توجه قرار گرفت که در تحقیق حاضر به نقد و ارزیابی ساختاری این برنامه ها، پرداخته شده است. نتیجه آسیب شناسی برنامه های پنج ساله توسعه درباره عمران روستایی نشان می دهد که اقدامات حاصل از این برنامه ها نتوانستند زمینه توسعه روستایی را فراهم کنند. به طورکلی پیش از انقلاب با توجه به دیدگاه حاکم مدرنیستی و مایل به توسعه صنعتی، از یک سو بخش کشاورزی و روستایی، سنتی تلقی می شد و از سوی دیگر دولت به مازاد محصولات کشاورزی وابسته نبود. در دوره پس از انقلاب نیز از خصلت رانتیر دولت، کاسته نشد و بخش کشاورزی پیامدهای نسبتاً مشابهی داشت. سیاست گذاری توسعه منطقه ای در ایران نیز نتوانسته است به اموری همچون مشارکت عوامل منطقه ای، شناخت پتانسیل ها، طراحی سیاست های مبتنی بر شرایط محلی، مدیریت محلی و منطقه ای توسعه و ... بپردازد. نتایج نشان می دهد که رویکرد ارتباطی در برنامه ریزی به دوراز کاستی های رویکرد عقلایی گرایی، واجد ارزش های لازم جهت تحقق فرایند مطلوب برنامه ریزی توسعه روستایی در کشور بوده است. نهایت اینکه عدم توفیق برنامه های توسعه روستایی همه جانبه روستایی بیشتر ناشی از غفلت سیستم قانون گذاری و برنامه ریزی نسبت به جایگاه روستا و کشاورزی بوده و این طرح ها در غیاب مردم برنامه ریزی شده و بدون کمک مردم اجرا می شوند.

در اواخر قرن نوزده یک روش فلسفى موسوم به پراگماتیسم در آمریکا به ظهور رسید. پراگماتیسم نوعی روش شناخت بوده و به عنوان فلسفه ای عمل گرایانه و واقع نگرانه از اهمیت زیادی برخوردار است. پیروان پراگماتیسم، در جغرافیاى کاربردى تأکید بیشترى در زمینه جغرافیاى انسانى دارند. برخی محققان با بازخوانی کارهای پراگماتیست ها، به بازتعریف اصول پارادایمی پرداختند. چون پژوهش آمیخته حاصل ترکیب روش های کمی و کیفی می باشد، پارادایم آن نیز می باید هر دو نوع روش پژوهشی را پوشش دهد که پراگماتیسم، راه را به روی شیوه های چندگانه، جهان بینی های متفاوت، پیش فرض های مختلف و همچنین شکل های مختلف گردآوری و تحلیل داده ها هموار کرد. بر این اساس، تحقیق حاضر به بررسی روش تحقیق آمیخته در قلمرو رویکرد پراگماتیسم (روشی برای تحقیقات جغرافیایی) پرداخته و ابتدا به متفکران بنیان گذار پراگماتیسم و دیدگاه های آن ها پرداخته سپس به اصول محوری آن و نیز مکاتب و رویکردهای تأثیرگذار پرداخته است. در ادامه به موردتوجه قرار گرفتن و ظهور مجدد پراگماتیسم در جغرافیا پرداخته و پراگماتیسم به عنوان فلسفه تحقیق، تشریح شده است. پس از بررسی انتقادات وارده به این رویکرد، روش شناسی تحقیق آمیخته (ترکیبی) در قلمرو این مکتب شامل انواع استراتژی های شیوه آمیخته تبیین شده است. پس از نشان دادن گام های انجام طرح های تحقیق آمیخته، خلاصه ای از نمونه پژوهش انجام شده با روش آمیخته در حوزه پژوهش های روستایی آورده شده است.