مسعود دادبخش

نفوذ بهائیت در میان بخشی از جامعه زرتشتیان ایران، از بزرگ ترین مشکلات پیروان این اقلیت مذهبی در دوره قاجار شمرده می شد. در این ایام، شماری از جوانان تحصیل کرده زرتشتی که متأثّر از سبک زندگی و آموزه های جامعه پارسیان هند، تمایل زیادی به انجام اصلاحات اجتماعی و دینی گسترده در میان جامعه زرتشتی ایران داشتند تحت تأثیر شعارهای اصلاح طلبانه و برابری خواهانه آیین نوظهور بهائیت قرار گرفتند و جمعیت زرتشتیان بهائی شده ایران (احبا) را تشکیل دادند. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی تحلیلی و بر پایه اسناد و مکتوبات جامعه زرتشتیان و بهائیان ایران، به واکاوی دلایل ارتباط میان پیروان این دو آیین و پیامدهای این ارتباط در میان جامعه زرتشتیان ایران بپردازد. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که فشارهای اجتماعی ایجادشده بر روی دگراندیشان زرتشتی و حمایت های جامعه پارسیان هند و انگلستان از این افراد، باعث شد تا بخشی از زرتشتیان به آیین نوظهور بهائیت گرایش یابند؛ که این امر به وقوع درگیری های گسترده ای در میان رجال سرشناس زرتشتی در ایران انجامید.

دوره قاجار به دلیل وقوع انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی از منظر سیاسی و اجتماعی جزو دوره های مهم تاریخ ایران به شمار می رود. در سال های آغازین این حکومت، زرتشتیان از وضعیت معیشتی چندان مناسبی برخوردار نبودند. اما از اواسط عهد ناصری به دلیل ایجاد ارتباط با جامعه پارسیان هند نقش آنان در حوزه های اقتصادی و اجتماعی کشور پر رنگ تر از پیش گردید که این اتفاق سرانجام منتج به نقش آفرینی آنان در حوادث مربوط به انقلاب مشروطه شد. این نوشتار بر آن است تا با تکیه بر منابع دست اول و با رویکردی توصیفی- تحلیلی، به بررسی نقش اقتصادی تجار و تجارت خانه های زرتشتیان در دوره قاجار بپردازد و فعالیت های اجتماعی و سیاسی آنها را در آن زمان واکاوی کند. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که تجار و تجارت خانه های زرتشتیان از اواسط دوره قاجار، جایگاه تجاری خود را به تدریج بهبود بخشیدند و به مرور زمان افزون بر تجارت، فعالیت های خود را در زمینه صرافی و زمین داری نیز گسترش دادند. مجموع این عوامل باعث رشد تدریجی جایگاه سیاسی و اجتماعی آنان گردید.

با به قدرت رسیدن رضا شاه، به دلیل علاقه حکومت به پررنگ تر شدن تاریخ و نمادهای باستانی ایران، آئین زرتشت به عنوان دین باستانی کشور بیش از پیش مورد احترام قرار گرفت و وضعیت اجتماعی پیروان این آئین _که از اواسط دوره قاجار و با ایجاد ارتباط با جامعه پارسیان هند به پیشرفت هایی دست پیدا کرده بودند_ بهبود یافت. از سوی دیگر مدرن سازی و یک پارچه سازی سیستم فرهنگی و آموزشی کشور به یکی از اهداف اصلی حکومت تبدیل شد و مدارس نوین و گروه های فرهنگی و هنری زیادی با حمایت های دولت تشکیل گردید. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سؤال است که تحولات صورت پذیرفته در این دوره چه تأثیری بر روی جایگاه فرهنگی زرتشتیان ایران گذاشت و نقش آنان در پیشرفت های فرهنگی و آموزشی کشور در این ایّام تا چه حد بود؟ آن طور که از بررسی های توصیفی _ تحلیلی منابع کتابخانه ای، اسناد، مکتوبات و احصائیه های آموزشی به دست می آید جایگاه اجتماعی و فرهنگی زرتشتیان در دوره رضا شاه پیشرفت زیادی پیدا کرده است و آنان توانسته اند در پیشبرد اهداف فرهنگی، هنری و آموزشی کشور اثرگذاری بالایی داشته باشند.

رسوم سوگواری از وجوه بارز حیات فرهنگی و اجتماعی جوامع مختلف در طول تاریخ بوده و از جمله آدابی است که همه جوامع با ادیان و فرهنگ های گوناگون به آن توجه دارند. در ایران نیز این رسم همواره در طول تاریخ تا به امروز، به مناسبت های مختلف و با اهمیت خاصی انجام می شده است که از جمله می توان به مراسم سوگواری زرتشتیان در ایران باستان اشاره کرد. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی مرسوم در تحقیقات تاریخی، و متکی بر داده های متون و منابع اصلی و پژوهش های انجام شده، به بررسی این سؤال می پردازد که آداب و رسوم سوگواری (شامل مراسم تطهیر، مراسم تدفین، پوشاک و خوراک) در میان زرتشتیان در ایران باستان چگونه بوده است؟ دستاورد های پژوهش حاضر حاکی از آن است که برپایی مراسم سوگواری ساده و به دور از تجمل، خودداری از شیون و زاری بسیار، استفاده از خوراک و پوشاک ساده و برگزاری مراسم سوم، از مهم ترین آموزه های دیانت زرتشتی در برپایی این مراسم بوده است.

در دوران حکومت رضا شاه در ایران (1304-1320ه.ش / 1925-1941م)، ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشوردچار تحولات گسترده ای شد. با توجه به تجربه ضعف و انفعال اقتصادی دولت های مشروطه ، بسیاری از صاحب نظران بر ضرورت تحول اقتصادی کشور تأکید داشتند و حاکمیت پهلوی را ملزم و قادر به اجرای تحولات اقتصادی در کشور می دانستند. حاکمیت رضا شاه برای پاسخگویی به این مطالبات متأثر از گفتمان ناسیونالیستی آلمانی، سعی در پیاده سازی تئوری های ملی گرایانه و تمرکزگرایانه در ایران داشت. در این ایام یکی از مهمترین تحولات ایجاد شده در آلمان، پایه ریزی تئوری «اقتصاد ملی» بر پایه نظریات «فردریک لیست» -اقتصاددان ملی گرای آلمانی- بود. تئوری های اقتصادی وی که تحت عنوان تئوری «اقتصاد ملی» در میانه های سده 19 میلادی به رشته تحریر درآمد، بر ناسیونالیسم، تمرکز گرایی اقتصادی و ملی کردن تمامی منابع اقتصادی کشور تأکید داشت.این پرسش اصلی در مقاله مطرح است که اقدامات ملی گرایانه اقتصادی حاکمیت رضاشاه چه بوده و چه نسبتی با اندیشه های فردریک لیست داشته است؟ از این رو، نویسندگان مقاله حاضر با مطالعه و روش توصیفی _تحلیلی موضوع را مورد بررسی و واکاوی قرار داده اند.یافته های پژوهش نشان می دهد که که دولت مطلقه مدرن رضاشاهی برپایه گفتمان ملی و حمایت بخشی از روشنفکران ایران، تلاش داشت تا با ایجاد تحول در زمینه های مختلف اقتصادی زمینه های لازم برای ایجاد اقتصاد ملی و ادغام اقتصادهای خرد محلی در این اقتصاد را فراهم آورد.

حدود و ثغور کشور با به قدرت رسیدن حکومت صفویه در ایران به تدریج مشخص شد و گستره جغرافیایی ایران پس از سده ها تحت سلطه یک حکومت واحد قرار گرفت. حکومت صفوی با ایجاد امنیت در سرزمین ها و راه های تجاری و رسمی نمودن مذهب شیعه در کشور، توانست مردم ایران را دوباره در زیر چتر یک پرچم واحد و مشترک جمع کند. در این دوره به دلیل گسترش ارتباطات سیاسی و تجاری میان ایران و سایر کشورها، حضور سفیران خارجی در کشور گسترش یافت و سفرنامه های بسیاری از سیاحانی همچون برادران شرلی، شاردن، تاورنیه، کمپفر به جای مانده است. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی سفرنامه های موجوددر این دوره پرداخته و شرح حال نویسندگان این سفرنامه ها، دلایل حضور آنان در ایران و نکات حائز اهمیت در سفرنامه ایشان را مورد ارزیابی و واکاوی قرار دهد. آنگونه که از بررسی های پژوهش حاضر برمی آید اهداف سیاسی و تجاری از مهم ترین دلایل حضور سیاحان دوره صفوی به ایران بوده است.

داعش به عنوان گروهی مرتجع و پیشا مدرن تلاش دارد تا با استفاده از فضای مجازی و امکانات مدرن ارتباطی برای خود هویت سازی مستقل نماید. از همین رو با ساخت فیلمهای تبلیغاتی و انتشار آن در فضای مجازی به دنبال آن است که دیدگاههای جامعه جهانی را نسبت به خود تغییر دهد و تبدیل به گروهی دارای هویت مستقل و اهدافی آرمانخواهانه شود. هدف از پژوهش پیش رو بررسی نحوه بازنمایی ابعاد مختلف هویت خودی و دیگری توسط گروه داعش در فضای مجازی است. از همین رو با استفاده از نظریه بازنمایی و کلیشه سازی به دنبال پاسخ این سؤال میباشد که بازنمایی هویت خودی و دیگری توسط گروه داعش در فیلمهای تبلیغاتی منتشر شده در فضای مجازی چگونه است؟ در این پژوهش توصیف کیفی نشانه ها در کلیپ ها به صورت نظامدار انجام شده و تحلیل محتوای کیفی فیلم ها به صورت کدگذاری شده در سه مرحله صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش حاضر فیلمهای تبلیغاتی در دسترس بوده که با روش نمونه گیری هدفمند و بر اساس اهداف پژوهشی، از میان نمونه های موجود انتخاب شده اند. در یافته های استخراج شده از کلیپ های منتخب نشانه ها و مفاهیمی وجود داشت که تقابل هویت خودی و دیگری را بر اساس کلیشه سازی نشان میداد و ساختار داعش را در کلیشه سازی هویت بر حق و مطلوب به تصویر می کشید و نیز برخورد با دشمن را در رویکرد سلبی و بر اساس تمایز از هویت خودی تعریف کرده بود تا کلیشه دشمن در قالبی قرار گیرد که هیچ مرز مشترکی با هویت خودی نداشته باشد.

امروزه شبکه های اجتماعی به مهد افکار عمومی و ارتباطات میان فردی جامعه ایرانی تبدیل شده و از همین رو مورد توجه پژوهشگران بسیاری قرار گرفته اند. این شبکه ها با تأثیرات اجتماعی متعدد و عمیق، تبدیل به خوراک اطلاعاتی نسل های مختلف جامعه شده و عموم مردم غالب داده های اطلاعاتی خود را صحیح یا نا صحیح از طریق شبکه های اجتماعی دریافت می کنند. پرسشی که در اینجا مطرح می شود آن است که با توجه به میزان اثرگذاری این شبکه ها در میان آحاد جامعه، نقش آنها بر حافظه تاریخی جامعه ایرانی تا چه حد بوده است؟ روش تحقیق در این پژوهش از نظر هدف، توسعه ای کاربردی و از نظر زمان گردآوری داده ها، پیمایشی مقطعی است. همچنین در این تحقیق جامعه آماری تمامی کاربران شبکه اجتماعی تلگرام در کل کشور و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 360 تعیین شده و نمونه ها به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. در انتها نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که از نظر پاسخگویان شبکه های اجتماعی با تمامی شاخص هایی که حافظه تاریخی را سنجش کردند رابطه معناداری دارد.