علی سروری مجد

پیامبران و امامان همواره در طول تاریخ با هدایت تشریعی و ارائه طریق، گنجینه های عقول بشری را شکوفا کرده اند و آنان را به سوی سعادت و کمال رهنمون ساخته اند. یکی از اهداف آنان در این مسیر تشکیل مدینه فاضله یا جامعه آرمانی است که افراد جامعه در آن، فارغ از هرگونه ظلم و بی عدالتی، به سوی کمال حقیقی و معرفت الهی پیش روند، امّا امام علاوه بر هدایت تشریعی با هدایت تکوینی و باطنی خود نیز دلهای مستعد را هدایت و ایصال به مطلوب می کند و این شأن از شئون امام در پیشبرد مردم به سوی آن حیات طیّبه، نقشی مهم و اساسی را ایفا می کند. در این مقاله به این پرسش اصلی پرداخته می شود که «نقش هدایت به أمر امام در شکل گیری جامعه آرمانی چیست؟» بر اساس تحقیق به عمل آمده برای رسیدن به چنین جامعه ای، زمینه سازی، هدایت و تربیتی دایمی لازم است که از عهده بشر عادی برنیامده، بلکه باید پیشوا و رهبری که از همه کمالات انسانی و فضایل اخلاقی برخوردار است، این وظیفه را به عهده گرفته تا بتواند فطرت تشنه بشری را سیراب سازد. امام شخصیّت یگانه ای است که به عنوان فردی معصوم و منصوب پروردگار و وابسته به علم الهی با دارا بودن تمام این صفات می تواند به تربیت و هدایت مردم پردازد و آنان را ایصال به مطلوب نماید. به همین دلیل شأن هدایت به أمر امام نقشی اساسی را در تحقّق این آرزوی دیرینه بشر ایفا می کند. روش تحقیق در این مقاله، تحلیلی توصیفی و شیوه جمع آوری اطّلاعات، کتابخانه ای می باشد.

یکی از اهداف بلند قرآن کریم ایجاد زندگی نیکو یا جامعة آرمانی بوده است. البتّه اصطلاح مدینة فاضله یا جامعة آرمانی در قرآن یا متون روایی وجود ندارد، بلکه ریشه در تعالیم انبیا دارد و مجموعة آیات و روایاتی که دربارة اهداف و کیفیّت زندگی مطلوب بشری سخن می گوید، ما را به این سمت و سو هدایت می کند. از نظر قرآن کریم و روایات معصومین(ع) نه تنها دست یافتن به جامعة آرمانی امکان پذیر است، بلکه هدف بعثت انبیا همین بوده است. پرسش اصلی ما در این پژوهش این است که از منظر قرآن کریم جامعة آرمانی چه ویژگی هایی دارد؟ قرآن و عترت دو یادگار بی نظیر پیامبر اکرم (ص) است. بدیهی است بدون آموزه های پیامبر اکرم(ع) و عترت پاک آن حضرت امکان تبیین و تفسیر قرآن وجود ندارد. امامان معصوم(ع) وارثان انبیای بزرگ الهی هم در حکمت نظری و هم در حکمت عملی. این آرزوی دیرینة بشر یعنی جامعة مطلوب قرآنی را ترسیم کرده اند. در حدّ مجال این مقاله، به ویژگی های مستخرج از آموزه های قرآن دربارة جامعة آرمانی پرداخته خواهد شد. متفکّران اسلامی در کُتُب اخلاقی به بحث های کلّی و تا حدّی دسته بندی موضوعات یا بحث هایی پیرامون آزادی، حقوق بشر، منزلت عقل، ارزش علم و ... پرداخته اند، امّا تمرکز این مقاله بر تحلیل ابعاد یک موضوع خاصّ و مورد نیاز ضروری بشر معاصر و آینده، یعنی «جامعة آرمانی از منظر قرآن» استوار است. مهم ترین ویژگی های به دست آمده از آموزه های قرآن و عترت در این باره عبارتند از: عقل گرایی، برپایی عدل، حاکمیّت امام، احسان، گسترش دانش، شکوفایی اقتصادی.

جامعة آرمانی یکی از آرزوهای بشر بوده و هست. یکی از شاخص های تحقق چنین جامعه ای ارتقاء فرهنگ در تمام شئون آن است. در این مقاله به طور اختصار به این سوال پاسخ داده می شود که فرهنگ چگونه در تحقق جامعة آرمانی قرآنی نقش آفرینی می کند؟ لذا به چند بعد از ابعاد فرهنگ در جامعة آرمانی مانند شکوفایی عقل، گسترش دانش، برادری و محبت، سلامت و بهداشت و توجه به محیط زیست اشاره شده است. اما از همه مهم تر آن است که ارتقاء فرهنگ بدون تحقق حکومت الهی و حضور امام شکل نخواهد گرفت. بنابراین در این مقاله به اختصار به موضوع امامت در قرآن و ویژگی های امام برای اعتلای فرهنگ در جامعة آرمانی قرآنی اشاره خواهد شد. بدیهی است امامی که خود مظهر عدل، علم و حکمت مطلق خداوند است و علمش وابسته به علم الهی و مبسوط الید برای تحقق تعالیم و دستورهای عادلانة الهی باشد و مردم هم عاقلانه و آگاهانه در خدمت این حاکمیت باشند خواهد توانست جامعة آرمانی را محقق سازد.

فرهنگ احسان از موضوعاتی است که هم شناخت ابعاد آن و هم راه های تحقق آن از نیازهای ضروری بشر است. هیچ جامعه ای بدون فهم و گسترش این فرهنگ به تعالی نمی رسد. ضرورت امروز و فردای جوامع بشری نهادینه کردن فرهنگ احسان است. آموزه های قرآن و عترت که ناظر به تعالی فرد و جامعه بوده، درصدد گسترش این فرهنگ در تمام زوایای زندگی مردم است. لذا پرسش اصلی این است که ابعاد انسان ساز فرهنگ احسان از دیدگاه قرآن و روایت ها چیست؟ خطابه های قرآنی «یا ایها الناس» و «یا ایها الانسان» ناظر به تغییر، تحول و تعالی زندگی بشر است. منشأ احسان، باور به معنویت و عمل به مقتضای انسانیت و تأله اوست. روش این مقاله به شیوة تحلیلی- توصیفی و شیوة گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای اسنادی است که با مراجعة مسئله محورانه به منابع دینی (قرآن و روایت های معتبر معصومین(ع)) در چارچوب آموزه های قرآن و عترت پرداخته شده است. فرهنگ احسان در چارچوب تعالیم وحیانی قرآن و عترت که منشأ آن همان هدف خلقت انسان نیز است در چند بُعد خلاصه می شود: ایمان به خدا و عمل صالح، نیکی به خلق، عفو، صفح و کظم غیظ، صبر، جهاد

یکی از اهداف مهم پیامبران الهی و جانشینان آنان برقراری زندگی نیکو یا جامعه آرمانی بوده است. گرچه اصطلاح «مدینه فاضله» یا «جامعه آرمانی» در قرآن یا متون روایی نیست، این موضوع ریشه در تعالیم انبیا داشته و مجموعه آیه ها و روایت هایی که درباره هدف و کیفیت زندگی مطلوب یا حیات طیبه سخن می گوید، ما را به این سمت و سو هدایت می کند. از نظر قرآن کریم و روایت های معصومان نه تنها دست یافتن به جامعه آرمانی امکان پذیر است، بلکه هدف بعثت انبیا همین بوده است. پرسش اصلیِ مقاله حاضر این است که ویژگی های جامعه آرمانی در فرهنگ رضوی چیست؟ قرآن و عترت دو یادگار بی نظیر پیامبر اکرم (ص) هستند و امام رضا (ع) پاره تن رسول الله (ص) ، وارث انبیای بزرگ الهی و امامان پیش از خود است؛ اینان، هم در حکمت نظری و هم در حکمت عملی به تلاش و مجاهدت برای تبیین و تحقق این هدف دیرینه پرداخته اند. در این مقاله به مهم ترین ویژگی های جامعه آرمانی در فرهنگ رضوی اشاره می شود که عبارت اند از: عقل گرایی، برپایی عدل، احسان، حاکمیت امام، گسترش دانش و شکوفایی اقتصادی.

یکی از مهم ترین وظایف ائمه اطهار (ع) ترویج معارف دین اسلام، بسترسازیبرای تعمیق این معارف و تربیت جامعة اسلامی برای نیل به کمال و سعادت است. بی شک این راهبرد از طریق اقدام های متعددی انجام می شده که یکی از آنها، آموزش دعا و ترویج آن به مناسبت های مختلف در راستای ایجاد سبک زندگی اسلامی در میان افراد جامعه است. در این مقاله تلاش بر این است تا با مطالعة روشمند و تحلیلی گزاره های بیان شده در ادعیة امام رضا (ع) ، نقش و کارکردهای این ابزار دینی و فطری در راستای تربیت افراد جامعة اسلامی، بازشناسی و استخراج شده و مُدل کلی و شیوه های تربیتی مدنظر آن امام (ع) ، برای چگونگی هدایت افراد و جامعة اسلامی، که همان تحقق سبک زندگی اسلامی است، تبیین شود. بدین منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا، در ابتدا قالب های بیانی و جهت گیری های هر یک از ادعیة رضویه استخراج و طبقه بندی موضوعی شده و سپس به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته ایم تا نظام حاکم بر این ادعیه را شناسایی کرده و به کشف راهکارهای تربیتی و بومی سازی آنها در نظام آموزشی جامعه و ترویج سبک زندگی اسلامی نائل شویم.

حفظ کرامت انسان به عنوان حق طبیعی، مبنای اصلی آموزه های دینی است. نادیده گرفتن این حق، مانع کمال انسان است. بسیاری از احادیث و سیره عملی امام رضا(ع) بیانگر مولفه های کرامت انسانی است که در کمال بخشی انسان نقش دارند. پرسش اصلی این است که از منظر امام رضا(ع) چگونه کرامت انسانی، در کمال انسان تاثیر دارد؟ بررسی ها نشانمی دهد؛ از دیدگاه امام رضا(ع) مولفه های کرامت انسانی مانند عبودیت، عقلانیت، آزادی خواهی، عدالت محوری و شاکربودن، نقش زیربنایی در کمال وجودی انسان دارد؛ زیرا هرکدام از این مولفه ها، دربردارنده آثار ومراتب کمالی است؛اولین مرتبه عبادت، شناخت خداست و مبنای خداشناسی توحیدمحوری است. عقل گرایی نظری و عملی، سبب کسب معرفت نسبت به حقایق و عمل به آن ها می شود. آزادی خواهی مانع رکود در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی و.. می شود. عدالت محوری از رفتارهای غیرکمالی مانند فساد و رشوه جلوگیری می کند. شکرگرایی حقیقی نیز با طی مراحلی مانند باورتوحیدی، ادای حق و خدمت به خلق ممکن می شود. در این مقاله، قائل به حصر مولفه های متعدد کرامت انسانی نیستیم. اما این نوشتار برخی از مولفه های کرامت انسانی را به روش تحلیلی-توصیفی در اندیشه اسلامی بررسی کرده و تاثیرات این مولفه ها را در تکامل انسان از دیدگاه امام رضا(ع) بازشناسی و تبیین می کند.

عنصر محبت در دنیای امروز یکی از گمشده های بشر و نواقص جوامع بشری است. با توسعة زندگی صنعتی و اشتغال های روزافزون مادی انسان، جنبه های معنوی و فطری به فراموشی سپرده شده است. فرهنگ حیات بخش رضوی که همان فرهنگ قرآن و عترت بوده، به دلیل فرابشری بودن و اتصال به وحی، هماهنگ با فطرت آدمیان نیز است. متفکران اسلامی در کتاب های اخلاقی و آموزه های رضوی به بحث های کلی و تا حدی دسته بندی موضوع ها پرداخته اند؛ اما تمرکز این مقاله بر تحلیل ابعاد یک موضوع خاص و ضروری بشر معاصر یعنی «محبت» استوار است. لذا به این پرسش اصلی پرداخته می شود که «ابعاد محبت در فرهنگ رضوی چیست؟» بدیهی است تأکید اصلی در این مقاله بر حکمت نظری و عملی مستفاد از آموزه های رضوی است تا رابطة توحیدی و محبانة انسان با پروردگار و در راستای آن با سایر مخلوقات ترسیم شود. لذا با مراجعة مسئله محورانه به منابع دینی (قرآن و روایت های معتبر) در پی کشف و تحلیل ابعاد مسئله بوده، برای نیل به این هدف، داده های لازم از منابع کتابخانه ای گردآوری شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. روش، تحلیلی توصیفی و شیوة گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای اسنادی است

یکی از موضوعات مهم و کاربردی در زندگی اجتماعی، نوع تعامل و رفتارهای متقابل میان انسان هاست. قرآن و عترت به عنوان منابع اصیل اسلامی سرشار از آموزه های ارزنده درباره نحوه تعامل انسان ها با یکدیگر در مسائل گوناگون است. فرمایش ها و مکاتبات امام رضا (ع) به عنوان امام معصوم که منصوب پروردگار و ملهم از علوم وحیانی است؛ تکیه گاه محکم و استواری برای شناخت و عمل به این آموزه های الهی است. این پژوهش در صدد پاسخگویی به این پرسش اصلی است که مولفه های اصلی در تعاملات اجتماعی در آموزه های رضوی با تأکید بر نامه حضرت به عبد العظیم حسنی ( ره ) چیست؟ آنچه در این مقاله تحلیل شده شامل مواردی است که با مراجعه مسئله محورانه به قرآن و روایات معتبر معصومان به ویژه فرمایش ها و سیره عملی امام رضا (ع) بوده است؛ هرچند این پژوهش در ارائه این مؤلفه ها قائل به حصر نیست. بر این اساس مؤلفه های اصلی در تعاملات اجتماعی عبارت است از: سلام کردن و تحیت، راستگویی، امانتداری، ترک جدال، احسان، محبت، به دیدار یکدیگر رفتن، همدلی، پرهیز از تفرقه.