مهدی نیک سرشت

شناخت توان های محیطی در برنامه ریزی روستایی نقش مهمی در مسیر توسعه روستایی دارد. در این زمینه ،ارزیابی توان های محیطی یکی از مباحث پایه ای در برنامه ریزی های آمایش سرزمین است. در بحث آمایش سرزمین حفظ تعادل بین عوامل محیطی و موقعیت پروژه های روستایی موجب شده که رویکرد توان سنجی محیطی در برنامه ریزی و توسعه روستایی مورد توجه قرار گیرد به این دلیل که هر گونه اقدام در راستای استقرار و توسعه سکونت گاه های روستایی ارتباط تنگاتنگی با عوامل محیطی دارد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و هدف از پژوهش آرایش طبیعی سکونتگاه های روستایی با توجه به توان های موجود و سیاست های آمایش سرزمین در استان بر اساس شاخص های زمین شناسی، شیب، جهت جغرافیایی، ارتفاع، اقلیم، خاک، فاصله از رودخانه و کاربری اراضی می باشد. در راستای اهمیت و جامع بودن تحقیق تمامی روستاهای دارای سکنه (67 روستا) به عنوان نمونه انتخاب شده است و یافته های نشان می دهند که الگوی استقرار سکونت گاه های روستایی در منطقه مورد مطالعه متناسب با توان های محیطی است به گونه ای که 78 درصد روستاها در مکان های متناسب یا بسیار مطلوب محیطی استقرار پیدا کرده اند. در راستای آمایش سرزمین و در بحث جمعیت و فضا پرجمعیت ترین روستاها که نزدیک به 90 درصد جمعیت روستاها را تشکیل می دهند در مکان های متناسب با اکولوژی منطقه برای توسعه و عمران پروژه های روستایی استقرار پیدا کرده اند. از میان عوامل طبیعی عامل زمین شناسی با 34/0، اقلیم 17/0 و ارتفاع با 11/ 0 می باشند و در مراحل بعدی عامل شیب با 10/0، خاک 08/0 و کاربری اراضی با 07/0 بیشترین نقش را در استقرار و زیست پذیری سکونتگاه های روستایی منطقه داشته اند.

حقیقت زیست پذیری با توجه به اینکه اشاره به درجه تأمین ملزومات یک جامعه بر مبنای نیازها و ظرفیت افراد آن جامعه برای رشد و توسعه سکونتگاه های روستایی دارد یا به عبارتی زیست پذیری ترویج و توسعه مفاهیم کیفیت محیط زندگی مردم است تا بهترین شیوه های زیستی برای آن ها فراهم شود پژوهش حاضر باهدف شناسایی و تبیین عوامل موثر بر زیست پذیری سکونتگاه های روستایی با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی و ضریب همبستگی، به صورت روش پیمایشی انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق 6543 نفر از سرپرستان خانوارهای روستایی شهرستان ایلام می باشند. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران 363 نفر برآورد شده و نمونه ها به روش نمونه گیری سهمیه ای و به صورت تصادفی و با انتساب متناسب برای هر روستا انتخاب گردید. ابزار تحقیق پرسشنامه بوده که روایی محتوایی ابزار توسط کارشناسان خبره مورد تأیید قرارگرفته و تعیین پایایی آن با آلفا کرونباخ با 846/0 درصد مورد تأیید قرار گرفت. یافته های تحقق نشان می دهند که، بعد اجتماعی با ضریب همبستگی 780/. و ضریب تبیین 73/66 درصد، بعد اقتصادی با ضریب همبستگی 593/0 و ضریب تبیین 66/73 درصد، بعد کالبدی با ضریب همبستگی 587/. و ضریب تبیین 12/68 درصد و بعد زیست محیطی با ضریب همبستگی 585/0 و ضریب تبیین 23/23 درصد بر زیست پذیری سکونتگاه های روستایی شهرستان ایلام تأثیرگذار می باشند. نتایج نیز بیانگر مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر زیست پذیر در بعد اجتماعی، کارگروهی با 782/0، در بعد اقتصادی وجود پس انداز و مناسب بودن هزینه های زندگی در روستا با 897/0 و 854/0، در بعد کالبدی دسترسی به کاربری های خدماتی در سطح منطقه با 821/0 و در بعد زیست محیطی عدم قرارگیری منازل در مسیر سیلاب با 794/0 می باشند.

گردشگری روستایی به عنوان یکی از اشکال مهم گردشگری و موتور محرکه توسعه محیط های روستایی از مهمترین مواردی است که نیازمند اتخاذ برنامه های راهبردی فضایی منسجم متناسب با شرایط بومی است. در چارچوب این برنامه ریزی، تمامی ظرفیت های قابل عرضه در حوزه گردشگری از طریق پیوندهای فضایی به صورتی یکپارچه برنامه ریزی شده و با در نظر گرفتن بازیگران متعدد و متفاوت توسعه این نوع گردشگری و نقش و جایگاه آنها در فرایند مدیریتی، راهبردهای از مدیریت فضایی گردشگری ارائه می دهد. از این رو هدف این پژوهش، شناسایی منابع و قابلیت ها و جایگاه روستا در میان سایر رقبا و ارائه راهبردهای توسعه گردشگری روستایی در منطقه مورد مطالعه است. روش پژوهش، از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی– تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات و داده ها کتابخانه ای و میدانی است. جامعه آماری پژوهش گروه خبرگان در نظر گرفته شده است. در نهایت با استفاده از تکنیک متاسوات به معرفی جایگاه روستا و راهکارهای اجرایی متناسب پرداخته شده است. نتایج نشان داد که راهبردهای نظیر توسعه ی اکوتوریسم به عنوان مهم ترین پتانسیل درونی روستا، بابهره گیری از مناظر طبیعی از طریق تجهیز منطقه به اقامتگاه های موقتی و دائمی و ...، تلاش برای معرفی روستا در سطح فرامنطقه ای به عنوان مرکز زردآلود و حمایت از ثبت برندسازی آن با تبلیغ و اطلاع رسانی وسیع، زمینه سازی و بهره-گیری از سرمایه گذاران بخش خصوصی از طریق اعطای تسهیلات، مشارکت دادن گردشگر در فرایند ساخت و فرآوری محصولات و حذف واسطه ها در ارائه محصولات باغی داخل روستا به بازار دارای بیشترین تاثیرگذاری بوده و بیشترین وزن را در بین سایر عوامل دارند.

جنگل به عنوان یکی از منابع تجدید شونده نقش مهم و بستر مناسبی را برای فعالیت های اجتماعی و اقتصادی ایفا می کند. در این زمینه شناسایی عوامل موثر در توسعه پایدار جنگل و شناخت شاخص ها و معیار های مدیریتی این عرصه طبیعی و توجه به کاستی ها و تقویت توانایی ها یکی از ضروریات حال حاضر است، از این رو این پژوهش تلاش دارد تا میزان و سنجش مدیریت توسعه پایدار جنگل را بر اساس الگوی fmu با 6 شاخص و 48 معیار و در قالب پارادایم sfm در جنگل های استان ایلام، سطح مدیریتی توسعه پایدار جنگل را مشخص سازد. جامعه آماری در این پژوهش کارشناسان و متخصصان اداره منابع طبیعی بخصوص در بخش جنگلداری در استان ایلام می باشند و حجم نمونه از طریق روش گلوله برفی 15 نفر از کارشناسان نخبه حوزه جنگلداری در اداره منابع طبیعی وآبخیز داری شهرستان های استان ایلام مشخص گردید. نتایج نشان می دهند که از 6 شاخص اصلی مورد سنجش، شاخص های مدیریتی آب و خاک با 5/71 درصد و شاخص های قوانین و تشکیلات با 37/60 درصد در سطح نسبتاً مطلوب قرار دارند. شاخص های تنوع زیستی با 38/47 در سطح متوسط و شاخص اقتصادی - اجتماعی با 33/39 درصد، شاخص اکوسیستم با 92/38 درصد و شاخص مشارکت ذی نفعان با 6/30 درصد در سطح ضعیف قرار دارند که بر اساس نمودار سنجش و پایداری sfm که با ملاحضات انسانی و طبیعی صورت می گیرد عملکرد مدیریتی در بحث شاخص طبیعی 7/49 درصد و عملکرد شاخص انسانی در مدیریت جنگل های منطقه 5/43 درصد می باشد که این بیان کننده میزان دستیابی به اهداف مدیریتی توسعه پایدار در حد متوسط را نشان می دهد.

زیست پذیری به عنوان مفهومی چندبعدی، بازتابی از نوع فعالیت ها است که در فضا صورت پذیرفته و محیط زیست شهری را تحت الشعاع قرار می دهد. بنابراین می توان گفت زیست پذیری با هدایت سازمان یابی فضایی شهر معنای واقعی می گیرد. از آنجایی که رویکرد زیست پذیری بر مبنای بستر جغرافیایی و شرایط محلی حاصل از سازمان فضایی سنجیده می شود ازاین رو پژوهش حاضر می کوشد تا میزان اثرگذاری سازمان یابی فضایی بر زیست پذیری شهر ایلام را بررسی کند. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و پیمایشی می باشد. داده ها به روش کتابخانه ای- اسنادی و میدانی و با ابزار پرسشنامه گردآوری شده است. جامعه آماری پژوهش، متخصصین و صاحب نظران ساکن در شهر ایلام می باشند که از میان آن ها حجم نمونه تحقیق از طریق گلوله برفی 30 نفر مشخص گردید. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از مدل رگرسیون خطی ساده و ضریب همبستگی پیرسون بهره گرفته شده است. نتایج به دست آمده میزان شدت همبستگی 951/0 برای مجموع دو متغیرها را نشان می دهد. نتیجه حاصل از ضریب همبستگی پیرسون نشان می دهد بین دو متغیر رابطه معناداری با شدت همبستگی بسیار قوی وجود دارد. بر اساس آزمون رگرسیون خطی از میان شاخص های سازمان یابی فضایی عوامل طبیعی بیشترین تأثیر بر زیست پذیری شهر ایلام داشته و در مراتب بعدی عوامل تاریخی، اجتماعی، کالبدی و فعالیت ها و درنهایت ساختار اقتصادی با میزان ضرایب همبستگی متفاوت قرار دارد. همچنین نتایج آزمون رگرسیون نشان داد که مقدار ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 902/0 است که بر اساس آن متغیر مستقل توانسته است 90.2 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین کند و مابقی تغییرات تحت تأثیر متغیرهای خارج از مدل می باشد.

گردشگری، صنعتی است که امروزه مورد توجه بسیاری از دولت ها قرار گرفته است و یکی از پردرآمدترین بخش های اقتصاد جهانی می باشد. این صنعت را بسته به هدف گردشگر، به انواع مختلفی طبقه بندی کرده اند که طبیعت گردی یکی از آنهاست. با توجه به اینکه طبیعت گردی در حال حاضر، بخش کوچکی از کل صنعت گردشگری را به خود اختصاص داده است؛ اما از نرخ رشد بسیار بالایی برخوردار می باشد. در این مقاله با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و مدل AHP، به شناسایی مناطق مستعد طبیعت گردی در شهرستان ایلام پرداخته شده است؛ به همین منظور، لایه های اطلاعاتی ای شامل نقشه های سطوح ارتفاعی، پهنه بندی شیب، پوشش گیاهی، چشمه های معدنی، راه های ارتباطی، منابع آبی و اماکن رفاهی و اقامتی، تهیه شد و در محیط GIS تصحیح خطا گردید. اعمال وزن های مناسب نیز در محیط نرم افزار Expert choice انجام شد؛ سپس با تلفیق و همپوشانی لایه های اطلاعاتی در محیط GIS، پهنه های مناسب، شناسایی و اولویت های برتر جهت توسعه طبیعت گردی در شهرستان معرفی گردید. نتایج این مطالعه نشان می دهد مناطقی که جاذبه بالایی دارند بیشتر در شمال و مرکز تا جنوب شرقی شهرستان واقع هستند و از پوشش گیاهی و جنگلی، منابع آبی و شرایط مناسب اقلیمی برخوردار می باشند. مناطق با جاذبه پایین هم بیشتر در جنوب و غرب شهرستان قرار دارند و از نظر داشتن جاذبه های طبیعی، ضعیف ارزیابی شده اند. در پایان نیز تدوین یک برنامه مدیریتی مناسب جهت حفاظت از جاذبه های طبیعی شهرستان و تبلیغات مناسب جهت هدایت گردشگران به سوی مسیرهای گردشگری پیشنهاد شده است تا صنعت گردشگری در منطقه توسعه یابد.

افزایش روز افزون و گسترش گردشگری در مناطق مختلف دنیا سبب شده که، گردشگری به عنوان بزرگ ترین صنعت جهان معرفی گردد و توجه برنامه ریزان را به خود جلب کند و به یکی از فعالیت های اقتصادی که دارای پتانسیل بالا می باشد تبدیل شود که با نیروی قدرتمند خود سبب تغییرات در اقتصاد کشورها می شود. در این راستا رضایت گردشگران تأثیر بسیاری بر جهت گیری منافع اقتصادی آن دارد. از این رو پژوهش حاضر درصدد سنجش رضایت گردشگران از محصول گردشگری استان ایلام با استفاده از مدل HOLSAT است، برای این منظور از روش توصیفی- تحلیلی و پیمایشی بهره گرفته است. جامعه آماری پژوهش گردشگرانی هستند که به قصد گردشگری به استان ایلام سفر کرده اند. حجم نمونه 250 نفر از گردشگران هستند که به صورت تصافی ساده انتخاب شده اند. برای جمع آوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه و برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و Excel استفاده شده است. نتایج حاصل از سنجش رضایت گردشگران در مدل HOLSAT گویای سطوح متفاوت رضایت گردشگران از ابعاد محصول گردشگری است. به طوری که مولفه های ابعاد مورد بررسی جاذبه مقصد، دسترسی مقصد و تصویر از مقصد رضایت گردشگران از محصول گردشگری استان ایلام در روی سناریوی ( Win) و در بعضی از مولفه های ابعاد تسهیلات و هزینه های مقصد در روی سناریوی (Lose) قرار دارد. به طورکلی می توان نتیجه گرفت گردشگران تا حدود بسیاری از محصول گردشگری استان ایلام رضایت دارند.

در برنامه ریزی های توسعه در سطح منطقه ای، شناخت و درک تفاوت موجود میان مناطق از حیث برخورداری آن ها از امکانات و زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. با عنایت به مبحث مطرح شده، پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی – تحلیلی در پی آن است تا ضمن مشخص کردن وضعیت توسعه یافتگی شهرستان های استان کرمانشاه به لحاظ شاخص های مختلف توسعه با استفاده از دو شاخص HDI و موریس نتایج این دو شاخص را با هم مقایسه نماید و در نهایت به بررسی تحلیل جمعیتی توسعه یافتگی در سطح استان با استفاده از آزمون پیرسون بپردازد. در این پژوهش برای نشان دادن بهتر وضعیت فضایی توسعه ی شهرستان ها در دو شاخص HDI و موریس، نقشه های مربوطه با استفاده از نرم افزار Arc GIS ترسیم شده اند. جامعه آماری پژوهش شامل 14 واحد اداری (شهرستان) استان کرمانشاه می باشد. 55 متغیر مورد استفاده در این پژوهش، طوری انتخاب شده اند که بر تمام جنبه های توسعه شهرستان ها تأکید دارند. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که شهرستان های استان به لحاظ توسعه در وضعیت مناسبی به سر نمی برند، زیرا در سطح استان هیچ شهرستانی در خوشه اول و دوم (توسعه یافتگی بسیار بالا و بالا قرار ندارد)، همچنین مقایسه دو شاخص پژوهش بیانگر آن است که شاخص موریس وضعیت توسعه یافتگی شهرستان ها را بهتر نشان می دهد؛ بنابراین نسبت به شاخص HDI برتری دارد و در نهایت تحلیل وضعیت جمعیتی توسعه یافتگی بیانگر همبستگی مثبت بین درصد شهرنشینی و وضعیت توسعه یافتگی شهرستان ها می باشد.

با افزایش مصرف گاز طبیعی و رشد تقاضا برای آن به علت سازگاری با محیط زیست و آلودگی کمتر هوا، اهمیت کشورهای دارنده آن افزون گشته است. در این بین ایران با دارا بودن نزدیک به 18 درصد از کل ذخایر گاز جهان دومین دارنده این منبع مهم انرژی به شمار می رود. ایران در راستای بهره برداری از منابع غنی گاز طبیعی خود با چالشها و فرصتهایی روبروست. این مقاله براساس روش تحلیلی و توصیفی و با استفاده از شیوه مطالعه کتابخانه ای به دنبال پاسخگویی به این سؤال می باشد که چه چالش ها و فرصت هایی برای ایران از منظر ژئوپلیتیک در بخش گاز طبیعی وجود دارد؟ نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که چالش های عمده ایران در بخش گاز طبیعی، مصرف بیش از حد گاز، وجود میادین گازی مشترک، تحریم ها و اقدامات آمریکا و کشورهای غربی و حجم عظیم گازهای سوزانده شده هستند و فرصت های ایران در این زمینه، توسعه اقتصادی، به دست آوردن بازارهای عمده وارد کننده گاز جهان، افزایش امنیت، توسعه مناطق محروم، کاهش واردات بنزین و افزایش بازیافت و تولید نفت می باشد.

آلودگی بیش از حد هوا و محیط زیست در دهه های اخیر ، باعث شده تا اکثر کشورهای جهان به مصرف انرژی های پاک روی آورند. یکی از این انرژی ها ، گاز طبیعی می باشد که به علت ویژگیهای ذاتی، به ویژه سازگاری با محیط زیست، میزان مصرف آن در جهان افزایش یافته است. منطقه خلیج فارس با دارا بودن 40 درصد گاز جهان، بزرگترین دارنده گاز جهان به شمار می رود. بر این اساس هدف از این پژوهش بررسی پتانسیل های گاز طبیعی در همگرایی منطقه خلیج فارس می باشد. برای انجام این تحقیق از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است و نتایج تحقیق بیانگر آن است که گاز طبیعی از جمله عواملی است که نقش مهمی در روابط کشورهای منطقه خلیج فارس ایفاء می کند، چرا که به همراه نفت ثروت مشترک کشورهای منطقه می باشد و همکاری در یک زمینه اقتصادی، موجب همکاری در سایر زمینه ها خواهد شد. خطوط لوله گاز با ایجاد منافع مشترک برای کشورهای که خطوط لوله گاز از آنها عبور می کند، همگرایی را در بین آنها افزایش و اختلافات سیاسی را کاهش می دهد و باعث پیشرفت و توسعه اقتصادی این کشورها خواهد گشت. مشارکت و توسعه همکاری های منطقه ای در زمینه اکتشافات، استخراج و بهره برداری از میادین گازی، علاوه بر اینکه باعث رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منطقه می شود، بر روابط سیاسی کشورهای منطقه نیز تاثیر بالقوه ای می گذارد و باعث افزایش همگرایی در منطقه می شود.