حسین حاتمی نژاد

فعالیّت گردشگری در طول سال های اخیر نسبتاً پایدار بوده است و باوجود چشم انداز نامشخص اقتصاد جهانی، تنش های اقتصاد کلان و بیکاری در بسیاری از کشورها مشخص شده که این بخش از روند فرایند جهانی شدن بهره مند شده است؛ در چنین زمینه ای با توجّه به توسعه علوم و فنون و پیشرفتی که در مدل های پژوهشی حاصل شده است برنامه یزان با استفاده از مدل هایی جدید درصدد برنامه ریزی در زمینه گردشگری می باشند. برنامه ریزی توسعه ی گردشگری در استان البرز با تأکید بر مشارکت اجتماع محلی در این برنامه ریزی ها موجب اشتغال زایی و رشد اقتصادی این استان خواهد شد. براین اساس در این پژوهش که با روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته است سعی شده با استفاده از تلفیق مدل های سوات و AHp درزمینه ی توسعه ی گردشگری استان البرز راهبردهایی ارائه گردد؛ لذا بر اساس محاسبات مدل سوات تهدیدات با نمره 939/2 بالاترین ضریب و پس از آن، نقاط ضعف با مقدار 936/2، فرصت ها با مقدار 911/2 و درنهایت نقاط قوت با مقدار 903/2 پایین ترین ضریب را به دست آورده اند؛ امّا پس از تلفیق نتایج مدل سوات با مدل AHp ، راهبرد تدافعی (WT) با مقدار برآورد شده 078/4 بالاترین مقدار وزن محاسبه را به دست آورده است و پس از آن به ترتیب راهبردهای تهاجمی با مقدار اندازه گیری شده 895/3، راهبرد رقابتی با مقدار اندازه گیری شده 773/3 و درنهایت نیز راهبرد محافظه کارانه با مقدار 626/3 در پایین ترین مرتبه از سلسله مراتب راهبردهای موردنظر قرار گرفته است بدین ترتیب بر اساس این خروجی پیشنهاداتی در زمینه ی توسعه بخش گردشگری استان البرز ارائه شده است.

امروزه، رشد شهرهای بزرگ و افزایش جمعیت باعث گسست پیوند همدلی و نوعدوستی در کلانشهرها شده است. بهگونهای که در جوامع سنتی روابط اجتماعی بههمپیوسته بوده و براساس آشناییهای درازمدت، دوستی، مناسبات فامیلی و خانوادگی استوار است و این در حالی است که شرایط خاص اجتماعی اقتصادی حاکم بر جوامع بزرگ شهری فرصت کمتری برای همدلی فراهم آورده است. با توجه به ضرورت توجه به مسائل اجتماعی گمنامی- غریبگی در فضای کلانشهرهای امروزی، در این پژوهش به بررسی مؤلفههای پدیده غریبه آشنا در فضای اجتماعی روستاهای پیوسته و ناپیوسته کلانشهر رشت پرداخته شده است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و از نوع کاربردی است. دادهها با استفاده از پرسشنامه گردآوری شدهاند. با توجه به جامعه آماری 120 هزار نفری مناطق روستایی پیوسته و ناپیوسته در محدوده کلانشهر رشت برای تعیین حجم  نمونه  از فرمول کوکران استفادهشده است که از 384  روستاییان پرسشنامه تهیه گردیده شد. برای تجزیهوتحلیل دادهها از نرمافزار Smart-Pls استفاده شده است و به بررسی روابط بین مؤلفههای اجتماعی، شامل: انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، حمایت اجتماعی، تعلق اجتماعی، عامگرایی اجتماعی در رابطه با پدیدهی غریبه آشنا با کمک معادلات ساختاری پرداختهشده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که این روابط همگی در مناطق روستایی پیوسته و ناپیوسته به کلانشهر رشت از رابطه مستقیم و مثبتی برخوردارند. در این بین مؤلفههای انسجام اجتماعی با مشارکت اجتماعی بیشترین تأثیر را بر هم دارند و این همبستگی و نقاط مشترک در بین شهروندان مناطق روستایی پیوسته به کلانشهر رشت خود بازدارنده بسیاری از تعارضات و مشکلات اجتماعی است.

یکی از پرچالش ترین مباحث مطرح در چند دهه اخیر، موضوع بازآفرینی شهری و حل چالش بافت های نابسامان و نیز ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان این مناطق است. مفهوم کیفیت زندگی شهری در فرایند توسعه شهرها حلقه ای مفقوده در همه وجوه زندگی شهری است. هر چند که ارتقاء کیفیت زندگی در مقیاس های فردی و اجتماعی در سکونتگاه های شهری از دیرباز مورد توجه برنامه ریزان قرار داشته است، اما در دهه های اخیر و با اولویت یافتن اهداف اجتماعی توسعه و تدوین آن ها در قالب برنامه های توسعه به تدریج نگرش انسانی و جامعه شناختی پیرامون کیفیت زندگی در ادبیات توسعه و هم چنین برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های کلان کشور راه یافته است. هدف این مقاله سنجش ارتباط و تأثیرات ابعاد بازآفرینی پایدار بر ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان در منطقه 15 شهر تهران است. به این منظور از روش آزمون همبستگی پیرسون، رگرسیون خطی، آزمون تی تک نمونه ای، جهت بررسی این ارتباط استفاده گردیده است. نتایج حاصل از مقاله نشان می دهد از میان متغیرهای مستقل پژوهش (ابعاد بازآفرینی پایدار)، بیشترین تأثیر بر کیفیت زندگی شهری را بعد بازآفرینی اقتصادی مؤلفه ی کار آفرینی و نیز هم چنین از میان مؤلفه های بازآفرینی فرهنگی مؤلفه دسترسی به کتابخانه کمترین اثر کلی را بر کیفیت زندگی شهری داشته است.

مفهوم کیفیت زندگی شهری در فرایند توسعه شهرها حلقه ای مفقوده در همه وجوه زندگی شهری است. یکی از راه حل های تصمیم گیران و مدیران شهری جهت توسعه و ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان در هر منطقه، بکارگیری رویکرد بازآفرینی شهری است. منطقه 15 با شش ناحیه درمحدوده قانونی شهر و یک ناحیه در حریم استحفاظی بعنوان محدوده مطالعاتی این پژوهش جهت بررسی میزان سطح کیفیت زندگی ساکنان از جنبه های(اجتماعی فرهنگی،اقتصادی، کالبدی زیست محیطی،مدیریتی)انتخاب شده است.جمع آوری داده ها از روش پرسشنامه ای، تهیه نقشه ها در محیط Gis و انجام تحلیل آماری داده ها از طریق نرم افزار (Spss و Pls )صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش شهروندان منطقه مطالعاتی میباشد. حجم نمونه با استفاده از مدل کوکران تعداد 384 پرسشنامه تکمیل وداده ها از روش های تحلیل مسیر، تحلیل عاملی، تی، تک نمونه ای، وهمبستگی کانونی مورد آزمون قرارگرفتند. طبق یافته های تحقیق بیشترین تاثیراز شاخصهای بازآفرینی، بعد کالبدی با میانگین شاخص 11/3 و در شاخص های کیفیت زندگی نیز بعد کالبدی با میانگین شاخص 90/2 می باشد. در تحلیل تاثیرات مولفه های بازآفرینی بر مولفه های کیفیت زندگی بیشترین تأثیر در بازآفرینی با بعدکالبدی مولفه ها ی" دسترسی به خدمات" با 44/0 = β ، و"ساختمانها" با 25/0 = β و "شبکه اتصالات جاده ای و دسترسی بزرگراه شهری" با 17/0 = β ، به ترتیب رتبه اول تا سوم بوده است. لذا فقط دربخش کالبدی منطقه یکسری اقدامات توسعه انجام گرفته است ولی منجر به بهبود وارتقاء سطح کیفیت زندگی شهروندان در حد مطلوب نگردیده و همین موجبات نارضایتی ساکنان را بوجود آورده است.

سلامت شهری تنها به معنای نبود بیماری در شهر نیست، بلکه به معنای تندرستی کامل جسمی، روانی و اجتماعی همه ساکنان شهر و همچنین محیط فیزیکی و فضای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی سالم در شهر است. هدف اصلی برنامه ریزی سلامت شهری دستیابی عادلانه همه ساکنان به سلامت کامل جسمی، روانی و اجتماعی و همچنین دستیابی عادلانه به عوامل تعیین کننده سلامت شهری می باشد. امروزه موضوع عدالت در سلامت شهری، به یکی از مهم ترین و با اولویت ترین موضوع های جهان و کشورها تبدیل شده است. عدالت در سلامت شهری به معنای نبود تفاوت های سیستماتیک در یک یا چند جنبه از وضعیت سلامت شهروندان یا گروههای جمعیتی از نظر اجتماعی، اقتصادی و محیط فیزیکی است. با توجه به اهمیت موضوع عدالت در سلامت شهری، در این پژوهش به بررسی عدالت در سلامت در شهر بجنورد پرداخته می شود. روش تحقیق در این پژوهش از نظر هدف، کاربردی، از نظر روش انجام تحقیق، توصیفی-تحلیلی، از نظر گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و پیمایشی و از نظر تجزیه و تحلیل اطلاعات، کمّی می باشد. نتایج شاخص های عدالت در سلامت شهری در شهر بجنورد نشان داد که ساکنان شهر بجنورد به هیچ یک از عوامل تعیین کننده سلامت شهری (عوامل اقتصادی، اجتماعی، فیزیکی-کالبدی و خدمات بهداشتی-درمانی) دسترسی عادلانه ندارند. طبق نتایج، با فاصله گرفتن از مرکز شهر، میزان دستیابی به تعیین کننده های سلامت شهری دشوارتر می شود؛ بنابراین، حاشیه نشینان شهر بجنورد کمترین میزان دسترسی به عوامل تعیین کننده سلامت را دارند. از نظر سرانه خدمات بهداشتی-درمانی محله 12 و 2-9 با چیرگی 9 و محله 4-7 با چیرگی 38، از نظر شاخص های اجتماعی محله 12 با میانگین 44 و محله 3-8 با میانگین 61، از نظر قابلیت پیاده روی محله 12 با میانگین 35 و محله 3-8 با میانگین 42، به ترتیب دارای کمترین و بیشترین سطح دسترسی به عوامل تعیین کننده سلامت می باشند. به طورکلی می توان گفت، سلامت شهری یک مفهوم پیچیده است که عوامل گوناگون مانند عوامل اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، محیط فیزیکی، نظام سلامت شهری و ساختار سیاسی بر آن تأثیر می گذارند؛ بنابراین تأمین سلامت شهروندان موضوعی نیست که بتوان آن را از طریق برنامه ریزی و اقدامات بخشی به دست آورد. تأمین سلامت شهروندان، نیازمند برنامه ریزی بلندمدت، بین بخشی و یکپارچه است که همه افراد و سازمان ها باید برای دستیابی به آن تلاش کنند.

شهر جدید پدیده و مفهوم مجردی نیست و اولین موضوعی که پیش از هر چیز باید بدان پرداخته شود، این است که نمی توان یک شهر را بدون در نظر گرفتن سیستمی که شهر در مسیر جریانات آن قرار دارد، مورد مطالعه قرار داد. مجموعه شرایط حاکم شامل نظام ارتباطات، مسیر مبادلات ارزش افزوده، اندیشه سیاسی حاکم، ارزش های فرهنگی موجود، ایدئولوژی، شرایط و ویژگی های طبیعی، منطقه ای، جایگاه کشور در نظام جهانی و... همچون سیستمی عمل می کند که موفقیت، کارایی و کفایت شهر جدید در ایران را شکل می دهد. واقعیت شهر جدید در کشور ایران در چنین مجموعه ای رقم می خورد. هم اکنون از ۱۷ شهر جدید نسل نخست ایران، ۱۲ شهر در زمره شهرهای رسمی کشور و دارای شهرداری هستند که از میان این ۱۲ شهر جدید، فقط شهر جدید پردیس مرکز شهرستان شده است. هدف اصلی این پژوهش، تبیین مدیریت نسل نخست شهرهای جدید ایران از منظر تقسیمات کشوری است. پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش بررسی، توصیفی و تحلیلی است. این پژوهش در دو بخش انجام شده است؛ در بخش نخست، پس از مرور مبانی و تعریف و تدقیق شاخص های مطالعاتی و با استفاده از نرم افزار Eviews و استفاده از تکنیک های آمار فضایی، شاخص های پژوهش مورد آزمون و تحلیل کمّی قرار گرفتند که نتایج این بخش مؤید رابطه معنادار فاصله از مادرشهر، درجه تمرکز و تفرق جمعیت و همچنین اثر برازشی جایگاه شهر (موقعیت سیاسی- اداری) در سیستم شهری- منطقه ای در ارتباط با جذب و دافعه جمعیت است. در بخش دوم پژوهش، ابتدا شاخص های حکمروایی خوب شهری به عنوان تئوری هدایتگر در منابع مختلف بررسی شد و شاخص های 9 گانه راکودی مبنای مطالعه قرار گرفت و سپس مطابق اظهارنظرها و پیشنهادهای 7 نفر از خبرگان براساس تکنیک دلفی، شاخص های پژوهش در 20 گویه تنظیم و به روش نمونه گیری هدفمند استفاده شد. با استفاده از ابزار پرسشنامه و نظرسنجی، اطلاعات گردآوری و برای اثبات نرمال بودن متغیرها و تحلیل داده ها نیز از آزمون برازش k-s1 استفاده شد. بر مبنای نتایج با اهمیت ترین براساس طیف لیکرت در بین ۲۰ گویه مبتنی بر ۹ شاخص، گویه استفاده از پتانسیل های شهر و منطقه از شاخص اثربخشی و کارایی با میانگین وزنی 20/4 معیّن شد؛ بنابراین مشخص می شود این گویه اهمیت زیادی در تبیین مدیریت شهرهای جدید ایران از منظر تقسیمات کشوری و ارائه الگوی پیشنهادی دارد. رتبه این گویه با معیار اصلی ارزیابی مدل مدیریتی حکمروایی خوب شهری یعنی اثربخشی نیز منطبق است. در الگوی پیشنهادی به منظور استفاده از پتانسیل های شهر و منطقه، مدیران شهرهای جدید مستعد (۱۲ شهر جدید) بهتر است بر اهمیت شهر خود در ابعاد مختلف جمعیتی و... بیفزایند تا همچون شهر جدید پردیس، اولویت نخست باز تقسیمات کشوری در محدوده سیاسی- اداریشان شوند.

فضاهای شهری یکی از تأثیرگذارترین عوامل در هدایت الگوهای رفتار فردی و اجتماعی افراد هستند. تمامی رفتارهای انسان در فضاهای معینی شکل می گیرد که بستر رفتار به شمار می آیند. از همین رو، با ارتقای کیفیت محیط می توان از بروز رفتارهای ناهنجار تا حدی جلوگیری کرد. ایجاد محیط دفاعی با نظر به ترکیب دو جنبه فیزیکی و روان شناسی به طور همزمان، جوهر و اساس مفهوم پیش گیری جرم ازطریق طراحی محیطی را تشکیل می دهد. برخی مکان ها به دلیل ساختار کالبدی خاص، نوع فعالیت و ویژگی های ساکنان آن مکان، فرصت بیشتری را برای وقوع جرم فراهم می کنند. هدف کلی از انجام این تحقیق دست یابی به الگویی از برنامه ریزی و طراحی شهری به منظور جلوگیری از خلق الگوهای رفتاری ناهنجار به ویژه جرم در محله چهارباغ منطقه ثامن مشهد است. محله چهارباغ یکی از محله های قدیمی بافت اولیه و پیرامون حرم مطهر رضوی است که از ساختار کالبدی نامناسبی برخوردار است و میزان وقوع جرم در این محله بسیار بالاست. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی و از نوع کاربردی است که با استفاده از روش کتابخانه ای و میدانی، داده ها و اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شده است. همچنین نظرات و دیدگاه های شهروندان به کمک ابزار پرسش نامه، مصاحبه و مشاهده جمع آوری و سپس با روش های آمار ناپارامتریک ازجمله آزمون تی و معادلات ساختاری به تحلیل استنباطی داده ها پرداخته شده است. با توجه به جمعیت سال 1395 این منطقه که معادل 13849 نفر است و با کمک فرمول تعیین حجم نمونه کوکران تعداد 381 پرسش نامه در این محدوده مورد پرسش گری قرار گرفته است. نتایج به دست آمده در این تحقیق نشان می دهد عوامل مختلفی ازجمله درآمیختگی کالبدی و محیطی در فضاهای شهری و کیفیت نامناسب بافت بر وقوع جرم نقش مؤثری دارند، همچنین بین مؤلفه های کالبدی در برنامه ریزی شهری و مسئله وقوع جرم رابط معناداری وجود دارد، به طوری که کالبدهای نامناسب و بدون فرم و با شکل نامنظم بر وقوع جرم می افزایند.  

مفهوم تاب آوری، مفهوم جدیدی است که بیشتر در مواجهه با ناشناخته ها و عدم قطعیت ها به کاربرده می شود. لذا آگاهی از وضعیت تاب آوری و تاب آور نمودن جوامع شهری دارای اهمیت خاصی می باشد. محله سهرابیه سکونتگاهی غیررسمی می باشد که ریشه شکل گیری آن به سال 1343 و تحت تأثیر اصلاحات ارضی برمی گردد. آگاهی از وضعیت تاب آوری و میزان آسیب پذیری این گونه بافت ها، امکان مدیریت مناسب و مطلوب را در مواقع بحران امکان پذیر می کند. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال سنجش و اولویت بندی مؤلفه های تاب آوری در سطح محله اسکان غیررسمی سهرابیه می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی مبتنی بر داده های اولیه می باشد که جمع آوری اطلاعات اولیه، به صورت اسنادی و پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه به صورت نقطه ای و با موقعیت مشخص انجام گرفته است. برای تحلیل داده ها و سنجش میزان تاب آوری و اولویت بندی مؤلفه های آن در محله سهرابیه از نرم افزارهای SPSS، Smart PLS و برای تحلیل فضایی نیز از نرم افزار Arc GIS استفاده شده است. نتایج گویای آن است که تاب آوری محله سهرابیه با میانگین 27/2 در سطح پایینی قرار دارد و در برابر بحران های طبیعی از آسیب پذیری بالایی برخوردار است. در رابطه با وضعیت هر یک از ابعاد و میزان تأثیر آن ها بر میزان تاب آوری بر اساس نتایج مدل سازی ساختاری بعد اقتصادی بیشترین و بعد کالبدی کمترین تأثیر را بر تاب آوری محله سهرابیه داشته داشته اند. نتایج تحلیل فضایی نیز نشان دهنده تفاوت تاب آوری در ابعاد مختلف بر اساس شرایط آن ها در سطوح مختلف محله است. به طوری که تنها مناطق مرکزی محله از وضعیت نسبتاً بهتری برخوردار هستند؛ اما حاشیه های شمالی، جنوبی و غربی محله تاب آوری پایینی دارند و آسیب پذیرتر هستند. با آگاهی از وضعیت تاب آوری در ابعاد مختلف و همچنین شناخت به دست آمده از وضعیت فضایی تاب آوری در سطح محله سهرابیه، می توان از برنامه ریزی و مدیریت بهتری جهت بیشتر تاب آور شدن محله دارا بود.  

دستیابی به مکان های سرزنده و پویا همواره یکی از دغدغه های مهم برنامه ریزان، طراحان و مدیران شهری بوده است. این مفهوم در محله های شهری که به دلیل تداوم حضور ساکنان، کیفیت روابط انسان-مکان و انسان-انسان در سطوح بالاتری شکل می گیرد، متأثر از عوامل مرتبط با پیوند انسان با مکان زیست خود، نظیر دلبستگی مکانی، است. این پژوهش تأثیر مفهوم چندبعدی دلبستگی مکانی و ابعاد آن بر سرزندگی محله های شهری را بررسی می کند. روش تحقیق آمیخته (کیفی-کمی) و ازنظر هدف کاربردی است. در بخش کیفی، ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه ی نیمه سازمان یافته و روش تحلیل کدگذاری و تقلیل چهارمرحله ای مفاهیم بوده است که درنتیجه، 17 مؤلفه و 5 بعد برای متغیر دلبستگی مکانی استخراج شد. در بخش کمی، داده ها ازطریق پرسشنامه گردآوری و تحلیل داده ها ازطریق نرم افزار SPSS و ترسیم معادله ی ساختاری روابط متغیرها در نرم افزار Amos Graphic انجام شده است. نتایج بخش کمی ضمن تأیید برازش مدل طراحی شده ی متغیرهای اصلی پژوهش ( مقدار =908/4 و RMSEA = 100/0)، اثر مستقیم و معنادار دلبستگی مکانی بر سرزندگی شهری را تأیید می کند (ضریب استاندارد مسیر 806/0 و ضریب معناداری کمتر از 0001/0). همچنین، مدل اثرات مستقیم ابعاد پنج گانه ی دلبستگی مکانی بر سرزندگی شهری، اثر مستقیم ابعاد هویت مکانی، پیوندهای عاطفی شناختی و وابستگی مکانی بر سرزندگی محله های شهری را تأیید می کند و نشان می دهد که هویت مکانی مؤثرترین بعد تأثیرگذار دلبستگی مکانی بر سرزندگی محله های شهری است.

امروزه پایداری به یکی از مهمترین مباحث در بخش گردشگری شهری تبدیل شده است زیرا رشد و توسعه گردشگری شهری به دلیل پذیرش حجم انبوهی از گردشگران دارای پیامدهای مثبت و منفی متعددی برفضای بوم شناختی منطقه است. از این رو با ارزیابی وضعیت پایداری گردشگری می توان به برنامه ریزی و اتخاذ تمهیدات لازم جهت گسترش پیامدهای مثبت و کاهش اثرات منفی پرداخت. شهر رشت به دلیل موقعیت طبیعی خود و دارا بودن جاذبه های فرهنگی و انسان ساخت به عنوان یکی از مقاصد گردشگری، سالانه پذیرای گردشگران بسیاری است. هدف این پژوهش سنجش پایداری زیست محیطی گردشگری شهری رشت با توجه به ظرفیت زیستی منطقه و پاسخ به این سوال که آیا ظرفیت زیستی منطقه متناسب با میزان مصرف منابع توسط گردشگران است یا خیر؟ می باشد. این پژوهش بر پایه روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از روش جای پای اکولوژیک است. جامعه آماری پژوهش تعداد گردشگران شهر رشت در نظر گرفته شد از این رو 384 پرسشنامه بر اساس مدل کوکران از طریق دو روش نمونه گیری منظم و اتفاقی بین گردشگران جهت دستیابی به داده های اولیه توزیع گردید. با توجه به نتایج محاسبات جای پای اکولوژیک گردشگری شهر رشت معادل 907177 هکتار و ظرفیت زیستی منطقه معادل 662871 هکتار می باشد. بنابراین می توان نبود تناسب میان منابع موجود و میزان مصرف و به تبع آن ناپایداری زیست محیطی منطقه را که موجب ایجاد فشار بر فضای بوم شناختی می گردد، مشاهده نمود. در نتیجه برنامه ریزی جهت دستیابی به پایداری امری ضروری محسوب می گردد.

شناخت وضع موجود در فرآیند توسعه، تأثیر تعیین کننده ای در شناخت مسیر صحیح برنامه ریزی برای توسعه گردشگری دارد و مدل یا نظریه باتلر در خصوص چرخه حیات مقصد گردشگری یکی از بهترین ابزارها در این زمینه است که از انتشار اولیه در ابتدای دهه هشتاد میلادی تاکنون در فاصله زمانی بیش از چهل سال به عنوان یک نظریه معتبر علمی مورد پذیرش متخصصین حوزه گردشگری بوده است. از آغاز تا اکنون روش های بسیاری برای تشخیص مراحل مختلف چرخه حیات صورت گرفته و تلاش های بسیاری انجام یافته است که نظریه به شکل عملیاتی تبیین گردد که مقاله حاضر نیز یکی از این تلاش هاست. تعیین جایگاه هر مقصد در چرخه حیات مقصد گردشگری منطقاً از فرایندی سه مرحله ای تبعیت می کند. ابتدا بایستی ویژگی های مراحل مختلف چرخه حیات تعیین شود، شرایط این شاخص ها در مراحل شش گانه چرخه حیات باتلر تدقیق و درنهایت برای تعیین جایگاه مقصد، شرایط فعلی آن با شاخصه ای مربوط به هر مرحله تطبیق داده شود. در این راستا عوامل متغیر مراحل مختلف چرخه حیات در قالب بیست شاخص از مطالعات نظری استخراج شده است که آن ها می توان در قالب سه گروه کمیت گردشگران، شیوه سفر و وضعیت مقصد طبقه بندی کرد. سپس وضعیت این شاخص ها در هر مرحله از چرخه تدقیق شده اند. ازآنجایی که یکی از مشکلات اصلی مدل باتلر نبود مرز دقیقی بین مراحل مختلف است به جای انتساب دقیق گزینه ها و مراحل به یکدیگر کرانه پایین و بالا برای هر گزینه تعیین گردیده است. بر اساس الگوریتم نهایی قرارگیری مقصد در مرحله خاصی از تکامل خود به اثبات می رسد اگر و فقط اگر گزینه مربوط به آن مرحله در تمام شاخص ها دارای ارزش درست باشد.

مفهوم رشد هوشمند شهری راهکاری است در برابر گسترش افقی یا رشد اسپرال گونه شهر که در نیم قرن اخیر الگوی رشد جهانی شهرها بوده است. رشد هوشمند در مخالفت با گسترش افقی در بخش مرکزی شهر بر عواملی مانند باززنده سازی محلات، توسعه درونی، کاهش فواصل بین محل کار و زندگی، کاهش آلودگی های زیست محیطی، افزایش کاربرد حمل و نقل عمومی، و حداکثر دسترسی به خدمات شهری و ... تأکید می کند. در حال حاضر، منطقه 6 تهران، به عنوان بخش مرکزی شهر، با چالش های آلودگی زیست محیطی، کم رنگ شدن هویت محله ای، افت جمعیت ساکن، و... روبه روست. بنابراین، در این تحقیق اصول رشد هوشمند برای کاهش مشکلات موجود و افزایش کارایی منطقه مناسب دیده شد. هدف از این تحقیق نخست سنجش درجه فشردگی/پراکنش منطقه 6 تهران و سپس تحلیل و تطبیق 6 شاخص رویکرد رشد هوشمند شهری (تراکم، کاربری ترکیبی، حمل و نقل عمومی، فضاهای سبز و باز، بازسازی بافت قدیمی، و حس تعلق مکان) با استفاده از روش سلسله مراتبی (AHP) بوده است. ماهیت این تحقیق کاربردی و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و برای گردآوری اطلاعات از محاسبات کمّی و روش میدانی و اسنادی استفاده شده است. جامعه آماری ساکنان منطقه 6 است. با استفاده از فرمول کوکران، 160پرسش نامه برای ساکنان و 30 پرسش نامه برای کارشناسان تهیه و گردآوری شد. یافته های این پژوهش نشان می دهد فرم کالبدی منطقه 6 تهران فشرده است و در سنجش تطبیقی 6 شاخص انتخاب شدهناحیه 3 منطقه با فاصله نسبتاً زیاد ناحیه سازگارتر با شاخص های رشد هوشمند شهری شناخته شد. سرانجام، راهکارهایی برای سازگاری بیشتر سایر نواحی منطقه پیشنهاد شد.

مهاجرت و جابجایی هایی سکونتی، یکی از پدیده های شهرنشینی است که با ساختار های اجتماعی، اقتصادی و فضایی دارای رابطه علت و معلولی است. این نوع از مهاجرت تحت تأثیر عواملی هم چون نزدیکی به محل کار، مدت سکونت، وضعیت اشتغال، سطح درآمد، سن، جنس و شرایط خانوادگی باشد. از این رو، مکان گزینی محلات و انتخاب محله ای برای سکونت از اهمیت بسزایی برخوردار است و از عوامل بسیاری تأثیر می پذیرد تا جایی که موقعیت مکانی بر مکان گزینی اثر می گذارد. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی – تحلیلی می باشد. داده های مورد نیاز پژوهش با استفاده از اطلاعات بلوک های آماری سرشماری سال 1390 استخراج شده است. با مطالعه ادبیات تحقیق و تعیین شاخص های مورد نیاز استخراج و به روش تحلیل سلسله مراتبی وزن دهی شده اند. شاخص میانگین مهاجرت به عنوان شاخص هدف و سایر شاخص ها به عنوان شاخص ورودی در درخت تصمیم انتخاب شدند. محاسبات مربوط به درخت تصمیم در نرم افزار کلمنتاین انجام شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که میزان تحصیلات بیشترین تأثیر را در مکان گزینی مهاجران در محلات شهر مشهد داشته است. به طور کل 12 شاخص با میزان تأثیر گذاری های متفاوت بر میانگین مهاجرت اثر گذار بوده اند. این درحالی است که هر چه میزان عوامل پیش بینی کننده در این شهر کمتر باشد میزان مهاجرت بالاتر است. هم چنین نتایج نشان می دهد که سیستم داده کاوی با درخت تصمیم قادر خواهد بود تا با اندازه گیری عوامل پیش بینی کننده و میزان تغییرات آن ها، میزان مهاجرت و ماندگاری افراد در محله های شهری را پیش بینی نماید. بنابر نتایج به دست آمده از کارایی این سیستم قابل قبول می باشد.

برنامه ریزی سلامت شهری، فرآیندی آگاهانه برای تأمین سلامت و تندرستی کامل جسمی، روانی و اجتماعی همه ساکنین شهر از طریق تعیین سیاست های سلامت محور، نظام مناسب برنامه ریزی سلامت شهری، بهبود تعیین کننده های اجتماعی، اقتصادی و محیط فیزیکی شهر است. هدف اصلی برنامه ریزی سلامت شهری دستیابی عادلانه همه ساکنین به سلامت کامل جسمی، روانی و اجتماعی و همچنین دستیابی عادلانه به تعیین کننده های سلامت شهری می باشد. در این پژوهش به طور نظری و تجربی، عدالت در سلامت شهری، ابعاد، متغیرها و شاخص های آن بررسی گردید. پژوهش حاضر از جمله پژوهش های کاربردی-توسعه ای (از نظر هدف)، توصیفی-تحلیلی (از نظر ماهیت و روش انجام) و کمی (از نظر روش گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها) می باشد. این پژوهش دو هدف اصلی را دنبال می کند: 1- شناخت جامع ابعاد، متغیرها و شاخص های عدالت در سلامت شهری و 2- آزمون تجربی این شاخص ها در شهر بجنورد. برای گردآوری اطلاعات مربوط به هدف اول، از روش کتابخانه ای و برای گردآوری اطلاعات مربوط به هدف دوم، از روش کتابخانه ای و پیمایشی استفاده شد. تجزیه و تحلیل و نمایش داده ها نیز با مدل های AHP، Electre و نرم افزار Arc map انجام شده است. طبق نتایج نظری، شاخص های عدالت در سلامت شهری به دو گروه شاخص های تعیین کننده و شاخص های پیامد تقسیم شدند، هر یک ازین دو گروه دارای ابعاد، متغیرها و شاخص هایی هستند که در متن مقاله آورده شده است. طبق نتایج تجربی، شاخص های تعیین کننده عدالت در سلامت شهری در محله های مختلف شهر بجنورد دارای تفاوت بسیار زیاد هستند. به عبارت دیگر، افراد در محله های مختلف شهر بجنورد دسترسی ناعادلانه ای به تعیین کننده های سلامت شهری دارند.

توسعه پایدار به طورکلی به تعادل اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی اشاره دارد. ویک چشم انداز بسیار مطلوب را در آینده نوید می دهد. و زیست پذیری، به مجموعه ای از اهداف پایداری اشاره دارد. که مستقیم بر اعضای جامعه تأثیر می گذارند. بنابراین زیست پذیری، راهی به سوی توسعه پایداراست. در همین راستا پژوهش حاضر در پی آنست که با بررسی میزان زیست پذیری، در شهر نورآباد دلفان آن را به سوی توسعه پایدار سوق دهد. روش این پژوهش توصیفی تحلیلی و با استفاده از ابزار پرسش نامه و مشاهده مستقیم است. بنابراین ترکیبی از روش کمی و کیفی است. جامعه آماری آن تمام شهروندان شهر نورآباد که در سرشماری سال 1395 برابر با 66417 نفر بوده است. برای تخمین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد. و تعداد نمونه مطابق این فرمول 384 نفر برآورد شده است. بعد از مشخص شدن حجم نمونه پرسشنامه ها به صورت تصادفی ساده در بین شهروندان پخش گردید. علاوه بر این محقق به صورت حضوری به مشاهده مستقیم شاخص های موردمطالعه در سطح شهر پرداخته است. اطلاعات به دست آمده با استفاده از نرافزار Spss و آزمون های T تک نمونه ای، آزمون فریدمن تجزیه و تحلیل گردیدند. نتایج این پژوهش نشان داد که در شهر نورآباد ابعاد زیست پذیری به هم هماهنگ و هم اندازه نبوده و بعد زیست محیطی با مجموع 3 شاخص مطلوب و میانگین رتبه 55/2 در وضعیت مناسب بوده و همخوانی بیشتری با معیارهای شهر زیست پذیر دارد. در بعد اجتماعی از مجموع 6 شاخص تدوین شده 2 شاخص آموزش، همبستگی و تعلق اجتماعی در وضعیت مطلوب و چهار شاخص میزان خدمات اوقات فراغت، خدمات بهداشتی و درمانی، امنیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی در وضعیت نامطلوب بوده است. میانگین رتبه برای بعد اجتماعی 90/1 بوده است. و در مرحله آخر بعد اقتصادی با 4 شاخص که دو شاخص مسکن و کالای مصرفی در وضعیت مطلوب  و شاخص حمل ونقل و امکانات زیربنایی نیز در وضعیت نسبتا مطلوب و شاخص اشتغال در وضعیت بسیار نامطلوب ارزیابی شده است. نامطلوب بودن شاخص اشتغال در این شهر نه تنها زیست پذیری را به شدت کاهش داده است. بلکه موجب مهاجرت های دائمی و فصلی و مخصوصاً قشر جوان در شهر نورآباد شده است. بنابراین میزان ابعاد زیست پذیری در شهر نورآباد با شدت و ضعف همراه است و هرچه از بعد زیست محیطی به طرف ابعاد اجتماعی و اقتصادی حرکت کنیم از شدت زیست پذیری کاسته می شود.

ا مروزه، آسیب پذیری شهرها و به خصوص بافت های قدیمی و فرسوده در برابر زلزله، به عنوان مسئله ای جهانی پیش روی متخصصان رشته های گوناگون قرار گرفته است. این وضع در کشورهای دارای ساختار طبیعی مخاطره آمیز، از جمله ایران، طی دهه های اخیر به صورتی حادتر نمود یافته است. بافت های فرسوده شهریبه عنوان نقطه جوشش اصلی یک شهر نشان دهنده هویت آن شهر می باشند، در مقابل سوانح و پدیده های طبیعی به خصوص زلزله ناپایدار وآسیب پذیرند. این پژوهش با هدف شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر افزایش ریسک زلزله در بافت های فرسوده شهری تدوین شد. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش تحلیلی مبتنی بر رویکرد چندمعیاره است. برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شد. جامعه آماری پژوهش را کارشناسان و متخصصین حوزه شهری تشکیل می دادند که حجم نمونه 30 نفر برآورد شد. در جهت دستیابی به اهداف مدنظر در این پژوهش از تکنیک دلفی فازی و مدل BMW استفاده شد. نتایج حاصل از تکنیک دلفی فازی تایید کننده عوامل و زیرعامل های شناسایی شده بود. نتایج منتج از مدل BMW حاکی از آن بود که از بین عوامل شناسایی شده عوامل طبیعی با امتیاز نهایی321/0 در رتبه اول، عامل کیفیت مسکن با امتیاز نهایی 287/0 در رتبه دوم، عامل فاصله از کاربری های ویژه با امتیاز نهایی 255/0 در رتبه سوم و عامل جمعیتی و اقتصادی با امتیاز نهایی 137/0 در رتبه چهارم جای گرفته است.

حقیقت این است که زندگی شهری امروزی درکنار ویژگی های مثبت خود آکنده از عواملی است که ابعاد مختلف سلامت افراد را در معرض خطر قرار می دهد. با توجه به اهمیت این موضوع، این پژوهش  نیز که بر پژوهش موردی استوار است، با استفاده از روش توصیفی- تحلیل به مطالعه سلامت اجتماعی کلان شهر قم(محدوده پژوهش)، از منظر سرمایه اجتماعی می پردازد. بر این اساس، باتوجه به مدل کوکران و با استفاده از تیمی هشت نفره از دانشگاه قم، تعداد322 پرسشنامه در میان سرپرست های خانوار (واحد تحلیل)، هشت منطقه مورد مطالعه توزیع گردید و با استفاده از نرم افزار SPSS و ArcGIS و مدل TOPSIS، به تشریح پرسش های مطرح شده پرداخته شد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که نوعی تقسیم بندی فضایی از بُعد مناطق بومیو مهاجرنشین از حیث برخورداری از شاخص های مورد مطالعه وحود دارد. به طوری که با تأثیرپذیری مستقیم از پایگاه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود، دارای سرمایه اجتماعی و به تبع آن سلامت اجتماعی متفاوتی هستند. باتوجه به این مهم، مناطق 1، 3، 4 و 7 که دارای بیشترین جمعیت بومی نشین نیز هستند، در وضعیت مناسب تری از حیث برخورداری از شاخص های مورد مطالعه در قیاس با مناطق 2، 6، 5 و 8 که دارای جمعیتی اغلب مهاجر ایرانی و غیرایرانی است، قرار دارند. همچنین مشخص شد که اعتقادات دینی- مذهبی نیز که به عنوان یکی از شاخص های مؤثر در سلامت اجتماعی افراد مورد تأکید نگارندگان است، نمی تواند به تنهایی در پیشبرد اهداف سرمایه و سلامت اجتماعی مثمرثمر واقع شود. به طوری که مناطق برخوردار از پایگاه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، در نسبتی مشابه با مناطق غیربرخوردار از پایگاههای مذکور، نتایج احساسات مذهبی و دینی متفاوتی را در ایجاد سرمایه و سلامت اجتماعی مناطق خود ایجاد نموده اند.

  هدف از پژوهش حاضر ارزیابی مقادیر شاخص های ابعاد اقتصادی و زیرساختی تاب آوری منطقه 12 تهران در برابر زمین لزره می باشد که بر اساس حد بهینه در سطح جهانی ارزیابی شده است. به منظور تعریف حد بهینه در پژوهش مقدار عددی هر شاخص در مناطقی در سطح جهان که تاکنون در آنها بحران های متعدد اتفاق افتاده که در برابر آن تاب آور بوده اند (مثل ژاپن و کالیفرنیا) به عنوان حد بهینه تاب آور بودن هر شاخص در نظر گرفته شده است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است. در این راستا، پس از مروری بر متون نظری و تجربی حاکم بر تاب آوری، به ارائه مدلی مفهومی برای ارزیابی میزان تاب آوری در سطح منطقه پرداخته شد. سپس با تعریف معیارها و شاخص ها در ابعاد اقتصادی، کالبدی-زیرساختی، میزان تاب آوری در منطقه 12 تهران در برابر زمین لرزه با حد بهینه آنها مقایسه شد که نتایج یافته ها حاکی از این است که در بین شاخص های اقتصادی، سه معیار نوع کسب و کار، مقیاس کسب و کار و سطح اشتغال مورد ارزیابی قرار گرفت که هر سه شاخص پایین تر از حد بهینه قرار دارند. در بین شاخص های کالبدی– زیرساختی همه شاخص ها پایین تر از حد بهینه قرار دارند و در بین آن ها شاخص تراکم ساخته شده با فاصله 94 درصدی از حد بهینه (1) بیشترین اختلاف را با حد بهینه دارد.  

مسکن در ایران از نظر اقتصادی دووجهی است؛ یعنی در عین مصرفی بودن، با توجه به شرایط اقتصادی کشور، همواره کالایی سرمایه ای محسوب می شود. ارزش سرمایه ای مسکن در شرایطی که سایر بخش های تولیدی و تجاری کشور در حال رکود هستند و این کالا یکی از بخش های محدود جذب کننده نقدینگی های مردم به شمار می آید، بیشتر می شود. با توجه به جایگاه و اهمیت مسکن در اقتصاد خانوارها و اقتصاد کلان کشور، تحولات هریک از بخش های کلان اقتصادی کشور در بازار مسکن تأثیرگذار است و هر تغییر در ویژگی های اقتصادی بخش مسکن، پیامدهای زنجیره ای در اقتصاد کلان به دنبال دارد. در شهر سنندج با توجه به شرایط توپوگرافی و محدودیت در عرضه زمین مرتبط با نرخ رشد جمعیت (به ویژه مهاجرت پذیری)، اقتصاد مسکن شرایط ویژه و مهمی دارد. تأمین مالی و سهم پس انداز خانوارها نیز عاملی تعیین کننده است. در این مقاله، با بررسی اجمالی بازار تولید و عرضه زمین و مسکن، سهم مسکن در سبد هزینه ای خانوارها تحلیل شده است. همچنین با بررسی نرخ حمایت در بازار زمین و حجم یارانه ها، نرخ سودآوری اقتصادی در بازار زمین و ساخت وساز محاسبه شده است. بررسی برآورد بهره وری عوامل تولید، به عنوان یکی از عوامل اصلی تأثیرگذار در رونق یا رکود این بخش در پایان صورت گرفته است. پژوهش حاضر به صورت کتابخانه ای و میدانی است و نتایج آن نشان می دهد میان تقاضای مؤثر و تقاضای بالقوه شکاف معناداری وجود دارد. همچنین درحالی که نرخ سودآوری در بازار زمین و ساخت وساز بسیار بالاست، بهره وری عوامل تولید مسکن درمجموع مثبت و روبه رشد است.

شهر سکونتگاهی فضایی، انسان ساخت و گسترش یابنده است. نظامی که فرآیند رشد و توسعه، تغییرات شکلی و ساختاری را به خود دیده و آن را مدیریت می کند. انطباق یا هماهنگی این نظام با یکدیگر برای پایداری شهر امری اجتناب ناپذیر است. شهر کرمانشاه به عنوان نهمین کلانشهر منطقه ای ایران طی دهههای اخیر با گسترش کالبدی و جمعیتی شدیدی مواجه بوده است. این پژوهش به بررسی کم و کیف این وضعیت و ارائه الگوی بهینه جهات رشد این شهر می پردازد. این مقاله از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، توصیفی تحلیلی است. برای انجام این مقاله در بخش نخست از تصاویر ماهوارهای لندست TM و ETM+ طی بازه ی زمانی سالهای 1365، 1370، 1377، 1386، 1389 و 1394 استفاده شد. به منظور آشکار سازی تغییرات سطوح و طبقه بندی تغییرات در سه کلاس پوششی: 1. کاربری زمین مسکونی و شهری 2. اراضی کشاورزی 3. بایر و فضای باز، از نرم افزار ENVI و روش طبقه بندی نظارت شده با حداکثر احتمال (Maximum Likelihood) و میانگین ضریب کاپای بیش از 95 درصد برای کلیه طبقات و تصاویر استفاده شد که نشان از صحت بالا دارد. نتایج نشان می دهد که گسترش سطوح شهری و جمعیتی طی سه دهه (65 94) از 3221 هکتار مساحت و 560514 نفر جمعیت به 11432 هکتار و 905602 نفر جمعیت ، یعنی حدود رشد 4 برابر کالبدی و افزایش 1.61 برابری جمعیت رسیده است که بیانگر توسعه کالبدی و جمعیتی سریع طی دوره مذکور بوده است. در بخش دوم بیش از 20 نقشه معیار در رابطه با پارامترهای مؤثر بر گسترش کالبد شهری تهیه و پردازش شدندکه با استفاده از دو روش خوشه بندی فازی (Fuzzy Clustering) و منطق فازی (Fuzzy Logic) در دو محیط نرم افزاری MATLAB و Arc GIS اقدام به همپوشانی لایه ها و جهات بهینه نمایان شدند. در نهایت مشخص گردید که جهات توسعه فیزیکی شهر کرمانشاه در آینده دارای وضعیتی "متوسط و نسبتا مناسب" است.