علی اصغر خلاقی

در یک قرن گذشته نظام آموزشی ایران همواره با کمبود دبیر فنی مورد نیاز هنرستانهای فنی و حرفه ای مواجه بوده وکمیت و کیفیت مطلوب تأمین نیروی انسانی مورد نیاز در این بخش دور از دسترس بوده است. در این مقاله با استناد به اسناد موجود، روشهای تربیت دبیر فنی و حرفه ای در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. اسناد موجود نشان می دهد که از زمان تأسیس دارالفنون تاکنون سه روش برای تربیت دبیر فنی و حرفه ای مرسوم بوده است: 1. روش استاد- شاگردی 2. روش استخدام معلم خارجی و اعزام دانشجوی معلمی به خارج 3. تأسیس مراکز تربیت معلم در داخل کشور. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بخشی از نیاز به دبیر فنی از طریق مراکز تربیت دبیر وابسته به وزارت آموزش و پرورش و بخشی دیگر از طریق به کارگیری نیروهای آزاد به صورت حق التدریس تأمین شده است. روش اصلی تربیت دبیر فنی همان است که امروزه در دانشگاه شهید رجایی جاری است. این روش از گذشته های دور مرسوم بوده و دانشگاه شهید رجایی وارث دانشکده ها و دانشسراهای عالی فنی و حرفه ای مانند هنرسرای مقدماتی بهبهانی، هنرسرای عالی نارمک(دانشکده علم و صنعت)، دانشسرای عالی فنی آرشام، دانشکده تربیت دبیر فنی بابل و نوبت دوم دانشکده پلی تکنیک تهران است که مأموریت اختصاصی آن تربیت نیروی انسانی مورد نیاز واحدهای آموزش فنی و حرفه ای در دوره متوسطه است. شیوه بدیل برای تأمین دبیر فنی، جذب فارغ التحصیلان آزاد رشته های فنی- مهندسی است. این شیوه در طول سده گذشته مرسوم بوده و بخشی از نیروی انسانی موردنیاز واحدهای آموزش فنی و حرفه ای دوره متوسطه از همین طریق تأمین شده است. هر دو شیوه یاد شده مزیتها و معایبی دارند که در مقاله به آن اشاره شده است. پیشنهاد می شود که برای تأمین دبیر فنی، داوطلبان شغل معلمی از میان فارغ التحصیلان کارشناسی رشته های فنی و حرفه ای انتخاب و پس از کسب دانش و مهارتهای پداگوژیکی در یک دوره کارشناسی ارشد، استخدام شوند.

هدف این مقاله تبیین میزان آمادگی هنرجویان و عملکرد آنان به منزله ورودی های رشته الکتروتکنیک برای کسب مهارتهای عملی و نظری و نگرش پیش بینی شده در برنامه درسی و مقایسه آن با هدف های قصد شده برنامه درسی است. مقاله با بهره گیری از بخشی از یافته های تحقیق انجام شده با عنوان ارزشیابی جامع از برنامه درسی رشته الکتروتکنیک با هدف کلی بررسی میزان هماهنگی وانطباق برنامه های درسی اجرا شده و کسب شده نوشته شده است. پرسش های اصلی آن عبارت اند از: 1) هنرجویان رشته الکتروتکنیک تا چه اندازه دارای شرایط و آمادگی لازم برای تحصیل در این رشته هستند؟ 2) میزان دانش،مهارت و نگرش کسب شده هنرجویان تا چه اندازه است؟این پژوهش از نظر هدف از نوع پژوهش های کاربردی و ارزشیابی و از نظر گردآوری داده ها از نوع توصیفی – پیمایشی است. جامعه آماری شامل همه مدیران،هنرآموزان دروس تخصصی،مربیان و هنرجویان شاغل در هنرستانهای دارای رشته الکتروتکنیک در شهر تهران و شهرستانهای تهران است. برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای استفاده شده است. برای گردآوری داده ها و تجزیه و تحلیل آنها از رویکرد مثلثی کردن یا ترکیبی بهره گرفته شده است. ابزارهای مورد استفاده در گردآوری داده ها برای پاسخ به سؤالات این بخش پرسشنامه محقق ساخته،آزمون درسی و مصاحبه نیمه سازمان یافته بوده است.یافته ها نشان می دهند از نظر مدیران هنرستانها میزان «آمادگی و علاقه هنرجویان» نسبت به رشته الکتروتکنیک به طور کلی در حد متوسط است،در حالی که از نظر هنرآموزان در حد کمتر از متوسط است. با توجه به هدفهای پیش بینی شده برای درسهای تخصصی، هنرجویان «توانایی تحصیلی» مناسبی ندارند. به سخن دیگر،تواناییهای علمی هنرجویان متناسب با برنامه های پیش بینی شده برای این رشته نیست. در داوری کلی می توان گفت در اجرای این برنامه حداقل شاخصهای نگرشی برنامه مصوب،محقق شده است.

هدف پژوهش بررسی عوامل مؤثر بر اجرای مطلوب کارورزی کاردانش، در الگوی آموزش همراه با تولید است. پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر نوع داده ها کمی و کیفی و از نظر روش به صورت تلفیقی (سنتزپژوهی) بوده است. داده های مورد نیاز این پژوهش از طریق مطالعه اسنادی و اجرای پرسشنامه گردآوری و با تحلیل و تلفیق آن ها به تعیین عوامل مؤثر بر اجرای مطلوب کارورزی پرداخته شده است. جامعه آماری بخش کیفی، پژوهش های داخلی و بین المللی موجود در زمینه کارورزی است که محقق به آن ها دسترسی داشته و جامعه آماری بخش کمی، کل هنرآموزان رشته خیاطی شاخه کاردانش کشور بوده که از مجموع1720 هنرآموز خیاطی، مطابق با فرمول کوکران 314نفر به شیوه تصادفی طبقه ای انتخاب شده اند. یافته های پژوهش نشان داد که توجه مناسب به «زمان و مدت ساعات»، «مکان» و «کیفیت آموزش های کارورزی» از عوامل مؤثر بر اجرای مطلوب کارورزی است.  

چکیده هدف پژوهش طراحی چارچوب صلاحیت های حرفه ای مربیان و تعیین شایستگی های مورد انتظار مربیان فنی و حرفه ای است. نوع پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر گردآوری داده ها پیمایشی از نوع توصیفی است. روش پژوهش ترکیبی از مطالعه کمی و کیفی است. ابزارهای گردآوری داده ها، مطالعه اسنادی، پرسشنامه الکترونیک و مصاحبه است. پایائی پرسشنامه ها 985/0 و روائی آن با تایید متخصصین و مربیان و کارشناسان آموزش فنی و حرفه ای انجام شد. جامعه آماری متشکل از سه گروه شامل مربیان، کارشناسان و مدیران مراکز تربیت مربی و سازمان فنی و حرفه ای و کارشناسان آموزش فنی و حرفه ای خارجی مرتبط با سازمان آموزش فنی و حرفه ای بودند..برای بررسی و تحلیل داده های کیفی از تحلیل محتوا، و در تحلیل داده های کمی در بخش توصیف داده ها از میانگین و انحراف معیار و در بخش استنباطی از آزمون t تک نمونه ای و آزمون تحلیل واریانس یک راهه استفاده شد. با تحلیل محتوا، 112 گزاره صلاحیت های مربیان شامل صلاحیت های ورودی، صلاحیت های عمومی، و صلاحیت های تخصصی بدست آمد. این گزاره ها از طریق پرسشنامه و مصاحبه نظر سنجی شد. نتایج تحلیل داده های کمی نشان داد که کلیه پاسخ دهندگان بطور میانگین با تمامی گزاره ها در سطح زیاد موافق بودند. نتایج آزمون لوین نشان داد که درهیچ یک از متغیرها در هر سه گروه، صلاحیت ها معنی دار نمی باشد و فرض مبتنی بر همگنی واریانس متغیرها مورد تایید قرار گرفت و نتایج حاصله با وجود نامساوی بودن جامعه آماری قابل اعتماد است.

یکی از کارهای مهمی که در مطالعات مربوط به تولید سند ملی آموزش و پرورش، به ویژه در ساحت اقتصادی– حرفه ای، مورد توجه قرار گرفت، تدوین الگو یا چارچوب مفهومی بود. زیرا درک و تبیین مفاهیم کلی مانند آموزش فنی وحرفه ای، با پیشینه ای طولانی، که در چند دهه اخیر دچار تغییرات و تحولات گوناگونی شده است، تدوین این چارچوب مفهومی را ضروری می نمود. به همین منظور پژوهشی با هدف تهیه و تدوین اصول، مبانی و الگوی نظری آموزش فنی وحرفه ای انجام شد. با این پرسش اصلی که: برای تدوین یک چارچوب مفهومی به چه عناصری باید توجه کرد و چگونه آن ها را سازمان داد؟ یا به بیان دیگر تدوین یک چارچوب نظری از چه الگویی تبعیت می کند و دارای چه مؤلفه هایی است؟ این پژوهش به روش اسنادی و تحلیلی از طریق تحلیل منابع و نتایج تحقیقات انجام شده، اجرا گردید. روش پژوهش کیفی بود و از نظر هدف، می توان آن را از نوع پژوهش های بنیادی قلمداد کرد. نتایج پژوهش منجر به ارائه الگویی برای تدوین چارچوب نظری در آموزش فنی وحرفه ای گردید که دارای 7 مولفه اصلی شامل فلسفه، اصول و قواعد، سیر تاریخی، عناصر مفهومی، عناصر محیطی، نقاط قوت و ضعف و نهایتاً رویکردهای اجرای آموزش فنی وحرفه ای است. مقاله حاضر با استفاده از نتایج و ادبیات این پژوهش نگاشته شده است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان پاسخگویی آموزش های عملی صنایع چوب در هنرستان ها به نیازهای بخش صنعت در استان تهران انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کتب درسی، هنرآموزان، هنرجویان، برنامه ریزان درسی در رشته صنایع چوب و مدیران و سرپرستان صنایع چوب در استان تهران است. نمونه آماری شامل تمام هنرآموزان، هنرجویان سال سوم و برنامه ریزان (شامل اعضای کمیسیون تخصصی تألیف کتب درسی) و 50 نفر از صاحبان صنعت چوب است که به روش تصادفی انتخاب شده اند و کتاب ها شامل کتب کارگاهی و عملی «تکنولوژی کارگاه صنایع چوب، کارگاه مقدماتی چوب، کارگاه تولید صنایع چوب، ساخت پروژه» است. برای گردآوری داده ها از ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. نتایج نشان می دهد که دیدگاه پاسخگویان در باره انطباق محتوای کتاب های مورد بررسی با نیازهای بازار کار دارای پراکندگی و تفاوت های فاحشی است . طوریکه از نظر برنامه ریزان درسی محتوای کتاب های درسی از انطباق قابل قبول و زیادی با نیازهای صنعت برخوردار است، در حالی که از نظر هنرآموزان و هنرجویان این انطباق در حد متوسطی است. محتوای کتاب تکنولوژی کارگاه صنایع چوب نسبت به بازنگری و بررسی مجدد در اولویت قرار دارد و کتاب ساخت پروژه از همخوانی بیشتری با نیازهای صنعت برخوردار است.

پژوهش حاضر، به واکاوی مهم ترین موانع اجرای موفق برنامه درسی آموزش فنی وحرفه ای رسمی با استناد به تجارب زیسته هنرآموزان باسابقه هنرستان ها پرداخته است. روش پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. داده های تحقیق با رعایت اصل اشباع نظری از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته با 18 هنرآموز شاغل در هنرستان ها جمع آوری شد. هنرآموزها با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند. برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش هفت مرحله ای کلایزی استفاده شد. واکاوی داده ها نشان داد مهم ترین موانع مرتبط با اجرای موفق برنامه درسی آموزش فنی وحرفه ای رسمی در سه مضمون کلی قابل انتزاع است: موانع فنی (هدایت تحصیلی نامناسب، کمبود نیروی انسانی متخصص، فقدان توانمندسازی هنرآموزان، توزیع نامتوازن رشته ها، فضا و تجهیزات قدیمی و فقدان حمایت از هنرجویان) و موانع سیاسی (موانع قانونی، کمبود منابع مالی، تصمیم گیری غیرتخصصی، ارتباط نداشتن با بازار کار و نبود پشتیبانی سایر سازمان ها) و موانع فرهنگی (فقدان بسترسازی فرهنگی و نگرش منفی).

هدف از اجرای پژوهش، دستیابی به روش های مطلوب ارزشیابی درس های استاندارد مهارت شاخه کاردانش در الگوی آموزش همراه با تولید بود. پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها توصیفی بود و به صورت سنتزپژوهی اجرا شد. در این روش با گردآوری اطلاعات از منابع مختلف (تلفیق یافته های پژوهش های پیشین با یافته های مطالعات جاری) به افزایش اعتبار داده ها برای استنتاج نتایج، اقدام می شود. داده های مورد نیاز این پژوهش با مطالعه اسنادی و اجرای پرسشنامه گردآوری شد. بررسی وضعیت موجود و تحلیل داده های به دست آمده، زمینه تدوین روش های مطلوب ارزشیابی در الگوی آموزش همراه با تولید را فراهم آورد. یافته های پژوهش نشان داد که روش های مطلوب ارزشیابی درس های استاندارد مهارت شامل مؤلفه های؛ زمینه های ارزشیابی (فرایند و نتایج)، عوامل ارزشیاب (هنرجو، هنرآموز و ارزشیاب مستقل)، مراحل ارزشیابی (تکوینی و تراکمی) و معیار ارزشیابی (شرایط و سطح قابل قبول عملکرد) است. توجه به این مؤلفه ها در اجرای صحیح فرایند ارزشیابی، می تواند در بهبود کیفیت ارزشیابی و به تبع آن بهبود کیفیت آموزش و یادگیری در الگوی آموزش همراه با تولید در هنرستان های کاردانش مؤثر باشد.