بهرام ایمانی

در جهان پیچیده و متحول امروز تحولات اساسی وقوع یافته در قالب انقلاب کارآفرینی، تاثیر عمده ای در میزان توسعه کشورها داشته است تا آنجا که در حال حاضر توسعه کارآفرینی هسته برنامه توسعه بسیاری از کشورها می باشد. ایجاد کسب و کار و خود اشتغالی در روستاها یکی از موضوع های مهم در کشور بوده و توجه به کارآفرینی روستایی با نگرشی به مشکلات موجود در این نواحی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در این راستا شناسایی عوامل تاثیرگذار بر بهبود شرایط کارآفرینی و زمینه های مساعد کارآفرینی روستایی در مناطق روستایی امری ضروری می باشد. شیوه جمع آوری اطلاعات در پژوهش حاضر از نوع کتابخانه ای و میدانی و نوع تحقیق توصیفی - تحلیلی بوده است. برای تعیین تعداد نمونه آماری مورد بررسی از مدل کوکران استفاده شد و 400 نمونه (سرپرست خانوار)، برای نمونه از جمعیت روستایی شهرستان اردبیل (جمعیت 79212 نفر (20890 خانوار)) انتخاب شده است. در پژوهش حاضر با استفاده از مدل رگرسیون چندگانه و ضریب Beta به بررسی عوامل موثر بر کارآفرینی روستایی (عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیرساختی و فردی) و میزان تاثیر گذاری آن بر کارآفرینی روستایی و شناسایی زمینه های مساعد کارآفرینی روستایی (آزمون فریدمن و مدل Rank ) در محدوده روستاهای شهرستان اردبیل اقدام شد.  نتایج بدست آمده از پژوهش نشان می دهد متغیرهای اقتصادی با ضریب رگرسیونی (489/0)، زیرساختی با ضریب (397/0)، اجتماعی  با ضریب (310/0) و متغیر فردی با ضریب (294/0) به ترتیب بالاترین تاثیر رگرسیونی را روی متغیر توسعه کارآفرینی روستایی داشته اند؛ یعنی به ازای افزایش یک انحراف استاندارد در متغیر اقتصادی میزان توسعه کارآفرینی روستایی در شهرستان اردبیل به میزان 489/0 انحراف استاندارد افزایش خواهد یافت. نتایج مدل فریدمن (مدل Rank ) برای ارزیابی زمینه های مساعد کارآفرینی روستایی نشان می دهد که زمینه کشاورزی با میانگین (73/3) مساعدترین زمینه توسعه کارآفرینی روستایی و زمینه گردشگری با میانگین (67/1) کمترین مساعدت برای توسعه کارآفرینی روستایی را در محدوده مورد مطالعه نشان می دهد.

شناخت و بررسی امکانات و توانایی ها و به دنبال آن تعیین سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی گام نخست در فرآیند برنامه ریزی و توسعه به شمار می رود. از این رو پژوهش حاضر با هدف سنجش سطوح توسعه یافتگی دهستان های شهرستان اردبیل بر اساس تکنیک های تصمیم گیری چند شاخصه انجام شده است. این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری شامل 10 دهستان شهرستان اردبیل است. اطلاعات مورد نیاز شامل 76 متغیر در قالب 7 شاخص از طریق سرشماری عمومی نفوس و مسکن و سالنامه آماری 1390 فراهم گردید. برای سنجش میزان توسعه یافتگی از تکنیک های تصمیم گیری چند شاخصه ویکور، الکتر و تاکسونومی بهره گرفته شده است و با استفاده از آزمون همبستگی تاوکندال در محیط spss به آزمون فرضیات اقدام گردید. نتایج حاصل از تکنیک های تصمیم گیری بر اساس میانگین رتبه ها بیانگر این موضوع است که دهستان های شهرستان از لحاظ شاخص های توسعه در وضعیت متعادل قرار ندارند، به گونه ای که از بین 10 دهستان شهرستان اردبیل، 6 دهستان برخوردار از توسعه، 2 دهستان نیمه برخوردار و 4 دهستان محروم از توسعه بودند. همچنین نتایج حاصل از آزمون تاوکندال نشان داد که بین دو متغیر جمعیت و نزدیکی مرکز هر دهستان به مرکز شهرستان و میانگین رتبه ای بدست آمده ارتباط معنی داری وجود ندارد و این دو مؤلفه تأثیری در توسعه یافتگی دهستان ها ندارند؛ ولی بین متغیر اشتغال و میانگین رتبه های هر دهستان رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد و درصد اشتغال بر سطح توسعه یافتگی تأثیر مثبت دارد. در نهایت راهکارهایی جهت تهیه و اجرای برنامه ها به منظور توسعه یکپارچه و متوازن روستایی در سطح شهرستان ارائه گردید.

بررسی های کیفی آب با توجه به پیشرفت های اخیر گسترش پیدا کرده و مسائل مربوط به آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی را نیز شامل می شود. در حال حاضر تغییر دائمی کیفیت آب زیرزمینی به خصوص در زمینه شرب و شور شدن منابع آب خطری جدّی در راه توسعه روستاهای کشور محسوب می شود. متأسفانه بسیاری از مردم به دلیل قابل رؤیت نبودن آب های زیرزمینی، در مورد اهمیت آن ها و آثار زیان بار آلودگی محیط بر منابع آب زیرزمینی آگاهی کافی ندارند. در این پژوهش کیفیت آب زیرزمینی قابل شرب روستایی بخش مرکزی شهرستان اردبیل با استفاده از مدل های تصمیم گیری چندمعیاری و آمار فضایی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی بررسی شده است. کیفیت منابع آب زیرزمینی شهرستان اردبیل از لحاظ شرب با استفاده از پارامترهای EC، pH، SO4-،Cl- ،Na ، TH و TDS مورد بررسی قرار گرفت که در نهایت با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی اقدام به تولید نقشه موضوعی کیفیت آب زیرزمینی شد. در این تحقیق از روش درون یابی کریجینگ برای به دست آوردن توزیع فضایی پارامترها و روش وزن دهی جمعی ساده برای وزن دهی و رتبه بندی لایه ها استفاده شده است. در نهایت با توجه به نقشه نهایی کیفیت، می توان اظهار داشت که تقریباً 36 درصد معادل 88 کیلومترمربع آب زیرزمینی بخش مرکزی شهرستان اردبیل از لحاظ شرب در حد مطلوب واقع شده که در قسمت جنوبی نقشه کلی قرار گرفته است. کیفیت پایین نیز مربوط به قسمت شمالی و شمال شرقی می شود که معادل 46 درصد منطقه یا 112 کیلومترمربع است. همچنین بین تراکم جمعیت و تراکم چاه های عمیق و نیمه عمیق موجود در سطح شهرستان و افت کیفیت رابطه مستقیمی وجود دارد.

اعتبارات خرد از برنامه های مهم جهت فقرزدایی و توس عه در سطح دنیا ب وده به طوری که از آن با عنوان "انقلاب اعتبارات خرد" نام می برند. برنام ه اعتب ارات خ رد ب ا ایج اد گس ترش فعالیت های درآمدزا برای قشرهای آسیب پذیر می باشد. در این پژوهش به عوامل بازدارنده و پیش برنده بهره مندی از اعتبارات خرد روستایی (مطالعه موردی: روستاهای بخش هیر) و تأثیر آن بر روی عوامل بازدارنده شاخص های بعد اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، اداری- مدیریتی، فردی و هم چنین تأثیر آن بر روی عوامل پیش برنده شاخص های بعد اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، اداری- مدیریتی و فردی پرداخته شده است. روش این تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه ای)تهیه شده است. نتایج حاصل از آزمون معادلات تحلیل ساختاری در روستاهای مورد مطالعه نشان داد که در میان عوامل بازدارنده به ترتیب بعد اداری- مدیریتی با 94/0 درصد، بعد اقتصادی با 92/0 درصد، بعد فردی با 89/0 درصد و بعد اجتماعی- فرهنگی با 84/0 درصد بیشترین میانگین و در بین عوامل پیش برنده به ترتیب بعد فردی با 95/0 درصد، بعد اقتصادی با 93/0 درصد، بعد مدیریتی- اداری با 90/0 درصد و بعد اجتماعی- فرهنگی با 88/0 درصد به ترتیب بیشترین میانگین را به خود اختصاص داده اند. نتایج تحقیقات نشان می دهد که این عوامل می توانند نقش مهمی در بازدارندگی و پیش برندگی بهره مندی از اعتبارات خرد روستایی در منطقه مورد مطالعه داشته باشند.

امروزه روستاها با برخورداری از شکل ویژه استقرار و معیشت انسان و با توجه به نقشی که در حیات اقتصادی و اجتماعی کش ورها ایفا می کنند نیازمند س ازماندهی و توسعه می باشند. برای تهیه و اجرای طرح هادی به منزله فراگیرترین و محلی ترین طرح توسعه روستایی در ای ران، هزین ه ه ای کلان ی ص رف می شود و این طرح آثار چشمگیری بر بافت فیزیکی کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و... سکونتگاه های روستایی بر جای گذاش ته است. اثرگذاری چندبعدی تهیه و اجرای این طرح بر عرص ه س کونتگاه های روس تایی و جوام ع مس تقر در آنه ا، ضرورت آسیب شناسی طرح هادی را دوچندان می کند؛ بر این اساس هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی آسیب شناسی طرح هادی روستایی و همچنین عوامل مؤثر بر پیشبرد طرح های هادی روستایی است که به صورت نمونه موردی در استان مازندران انجام شده است. پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی بوده برای گردآوری داده ها از اسناد کتابخانه ای و پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش کارشناسان و متخصصان در حیطه طرح های هادی روستایی بوده اند که به صورت نمونه گیری گلوله برفی در بین 30 نفر از آنان توزیع و تکمیل گردید. معیارهای آسیب شناسی طرح های هادی روستایی مورد مطالعه شامل (اقتصادی- اجتماعی- محیطی- روانشناختی و محتوایی) بوده است که در قالب 33 سوال می باشد. برای تجزیه و تحلیل پژوهش حاضر از آزمون های tتک نمونه ای و آزمون تحلیل عاملی اکتشافی در محیط نرم افزار  spssاستفاده شده است. براساس نتایج  مستخرج از آزمون t تک نمونه ای، معیارهای ریشه کردن فقر با (3/26)،  عدم مشارکت مردمی در طرح (2/93)، در نظر نگرفتن قوانین بین المللی (3/10)،  مغفول ماندن کارکرد و فعالیت (3/96)، نقش بخش خصوصی (4/46)، درک مشترک از مسائل (3/33)، سرمایه گذاری در بخش کشاورزی (3/23) شناسایی عوامل زمین ساختی (3/36) از جمله آسیب های مطرح از دیدگاه متخصصان و کارشناسان طرح هادی در استان مازندران می باشد. همچنین نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی نشان می دهد که عوامل تأثیرگذار در پیشبرد طرح های هادی روستایی در استان مازندران از دید متخصصان شامل سه بعد (اقتصادی، اجتماعی و محتوایی) در قالب 9 گویه می باشد. درنهایت راهکارهایی به منظور حل معضلات موجود، جهت بهبود اجرای طرح های هادی روستایی در منطقه پیشنهاد می گردد.

پیشینه و هدف  عرصه های روستایی نشان می دهند سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های برای اجرای  برنامه ها و پروژه های روستایی، برخی  پیش برنده و بعضی  بازدارنده توسعه روستایی  بوده اند. ضروری است که با شناخت دقیق تر و بررسی بیشتر طرح ها و پروژه های توسعه روستایی،  بسترهای لازم را برای توسعه سکونتگاه های روستایی فراهم ساخت. با این حال، در منطقه زابل نیز برای تحقق طرح های توسعه روستایی، عوامل، محرک ها و پیشران ها و همچنین عوامل بازدارنده ای وجود دارد که لازم است شناسایی مورد بررسی قرار گیرند. چرا که برای  دستیابی به اهداف طرح های توسعه روستایی، شناسایی عوامل پیش برنده و بازدارنده موثر در تحقق پذیری طرح های توسعه روستایی  ضروری است. با توجه به اهمیت این موضوع، هدف پژوهش حاضر، تحلیل عوامل موثر در تحقق پذیری اهداف طرح های توسعه روستایی شهرستان زابل است. روش شناسی روش شناسی  این پژوهش بر حسب هدف، کاربردی و تحلیلی-توصیفی است. شیوه گردآوری اطلاعات پژوهش، روش ترکیبی کتابخانه ای- میدانی بوده و جامعه آماری، شامل کارشناسان در رشته های مختلف جغرافیا، مدیریت و اقتصاد، کارشناسان فرمانداری ها و استانداری استان سیستان و بلوچستان است. در این خصوص تعداد نمونه مورد مطالعه  ۸۰ نفر از اساتید و کارشناسان محلی، با استفاده از نمونه گیری غیر احتمالی  محاسبه و تعیین  شده است. نتایج به دست آمده از آزمون بارتلت که تقریبی از آماره کای دو هست برای شاخص های پژوهش در سطح معناداری ۰۱/۰≥p، کوچکتر از ۵ درصد به دست آمد که نشان می دهد تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار مدل عاملی، مناسب است. یافته ها و بحث با توجه به ستون واریانس تجمعی نسبی، عوامل پیش برنده  موثر در تحقق پذیری اهداف طرح های توسعه روستایی شهرستان زابل می تواند در بعد مدیریتی ۰۳/۷۰ درصد، بعد اقتصادی۸۶/۸۰ درصد، در بعد اجتماعی ۱۶/۷۱ درصد، بعد کالبدی ۰۲/۶۶ درصد و بعد محیط طبیعی ۴۳/۴۷ درصد  تغییرپذیری (واریانس) متغیرها را توضیح دهند. عوامل پیش برنده موثر در تحقق پذیری اهداف طرح های توسعه روستایی شهرستان  زابل در زمینه اقتصادی شامل بهره گیری از فرصت ها و توسعه اقتصادی، کارآفرینی طرح و  اشتغال زایی، در زمینه مدیریتی شامل نیازسنجی و تعهد اجرا، دانش و آگاهی و  فرآیند اجرا و مشارکت و در زمینه محیط طبیعی شامل بسترهای محیط زیستی و اکوتوریسم می باشند. با توجه به ستون واریانس تجمعی نسبی، عوامل بازدارنده می توانند در بعد مدیریتی ۱۹/۸۰ درصد، بعد اقتصادی ۲۴/۶۵ درصد، در بعد اجتماعی ۱۷/۷۶درصد، بعد کالبدی ۱۷/۸۲درصد و بعد محیط طبیعی ۹۵/۶۶ درصد از تغییرپذیری (واریانس) متغیرها را توضیح دهند. عوامل بازدارنده موثر در تحقق پذیری اهداف طرح های توسعه روستایی شهرستان  زابل در زمینه مدیریتی شامل ناکارآمدی مشاوران، ضعف مدیریت و  برنامه خطی و تک بعدی نگری؛ در زمینه اقتصادی شامل سهل انگاری در برنامه توسعه اقتصادی؛ در زمینه کالبدی شامل فقدان برنامه ریزی زیرساختی و فقدان مقررات و برنامه مناسب بهسازی و  در زمینه محیط طبیعی شامل بسترهای محیط زیستی هستند نتیجه گیری نتایج تحقیق نشان داد که از بین پنج عامل مورد بررسی، عامل اقتصادی به عنوان مهمترین عامل پیش برنده  تحقق طرح های توسعه روستایی شناخته شد و عامل کالبدی به عنوان مهم ترین عامل بازدارنده تحقق اهداف طرح  های توسعه روستایی در شهرستان زابل هستند. به طوری که عامل اقتصادی با توجه به نقش مهم آن در توسعه روستایی و به ویژه تحقق پذیری اهداف طرح های توسعه روستایی از مهم ترین عوامل پیش برنده بوده است. لذا عامل اقتصادی  باید مورد توجه مسئولین و برنامه ریزان توسعه روستایی قرار گیرند. همچنین نتایج بررسی عوامل بازدارنده تحقق طرح های توسعه روستایی در شهرستان زابل نشان داد که از بین پنج عامل شناسایی شده به ترتیب عامل مدیریتی اقتصادی، اجتماعی و عامل کالبدی و عامل محیط طبیعی مهم ترین بازدارنده موثر در تحقق پذیری اهداف طرح های توسعه روستایی شهرستان زابل هستند. از بین این بازدارنده ها عامل کالبدی مهم ترین عامل بازدارنده، نیازمند  توجه بیشتری است.