فریده پیشوایی

فریده پیشوایی

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۴ مورد.
۱.

کارکرد توحید اجتماعی در عاملیت و ساختار اجتماعی با تأکید بر آیات قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: قرآن و علوم اجتماعی سال ۴ بهار ۱۴۰۳شماره ۱ (پیاپی ۱۳) 142 - 173

کلید واژه ها: توحید اجتماعی عاملیت ساختار قرآن کارکرد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰ تعداد دانلود : ۸
توحید اجتماعی که حاصل فهم اجتماعی و عمل زا از اصل اعتقادی توحید است، در دیدگاه آیت الله خامنه ای به مثابه نظریه اجتماعی و ساختاری کلی برای زندگی است و فرضیه کارکرد توحید اجتماعی را در مبادی نظری جامعه توحیدی ازجمله عاملیت و ساختار اجتماعی مطرح می کند؛ ازاین رو هدف این مقاله بررسی کارکرد و ثمرات فهم اجتماعی از توحید در دوگانه عاملیت و ساختار اجتماعی با محوریت آیات قرآن است. این تحقیق که با روش توصیفی تحلیلی و براساس داده های کتابخانه ای و منطق فهم آیات و استدلال عقلی صورت گرفته، نشان داد هم عاملیت و هم ساختار از توحید اجتماعی متأثر می شوند. محوریت اطاعت از خدا در مناسبات اجتماعی و حق محوری و نفی هواپرستی در حرکت اجتماعی، برونداد کارکرد توحید اجتماعی در عاملیت هاست و نفی تعدد ولایت ها و ساختارهای شرک آمیز، هم سرنوشتی اجتماعی امت اسلام، کنترل اجتماعی از طریق فریضه امربه معروف و نهی ازمنکر، تحول در اعتبارات بعدالاجتماع و تأسیس نهادهای اعتباری و جهت دهی توحیدی به نهادها و سازمان های اجتماعی، برونداد کارکرد توحید اجتماعی در ساختار است. سنت های الهی نیز به عنوان قوانین اجتماعی تخلف ناپذیر که ناشی از عملکردهای اجتماعی و جمعی انسان هاست، به عنوان عاملیت فوق انسانی در تحولات کلان و سرنوشت جوامع دخیل اند.
۲.

کارکردهای «توحید اجتماعی» در جامعه توحیدی از منظر قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی سال ۲۷ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۵) 121 - 141

کلید واژه ها: توحید اجتماعی کارکردها جامعه توحیدی قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷ تعداد دانلود : ۵
هدف: نظر به نوپدید بودن رویکرد اجتماعی در فهم توحید و ناپیدا بودن کارکردهای آن در جامعه؛ هدف این مقاله، تبیین کارکردهای «توحید اجتماعی» در جامعه توحیدی از منظر قرآن بود. توحید اجتماعی با رویکردی جدید در فهم اصل اعتقادی توحید، ماهیت اجتماعی توحید را که در ذات توحید نهفته است و تاکنون از منظر متکلمان مسلمان مغفول مانده، آشکار می سازد. این خوانش از توحید، کارکردها و ثمرات مختلفی دارد که بخشی از آن در این مقاله بیان شده است. روش: مقاله حاضر به روش کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از آیات قرآن و تفاسیر اجتماعی، کارکردهای توحید اجتماعی در جامعه را استخراج کرده است. یافته ها: توحید اجتماعی در کارکردی بینشی، مبانی انسان شناختی و جهان شناختیِ حاکمیت نظام توحیدی بر جامعه را تولید می کند و از حیث عینی و عملی، کارکردهای خاص اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و تربیتی و روان شناختی در جامعه دارد. نتیجه گیری: به دنبال ایجاد، ترویج و غلبه گفتمان توحید اجتماعی، جامعه توحیدی در مسیر تکامل و تعالی قرار خواهد گرفت که البته عملی شدن آن، شرایط خاص و پیچیده خود را دارد که کلام کاربردی و نهادهای اجرایی- فرهنگی متولی آن خواهند بود.
۳.

کارکردها و لوازم الهیاتی توحید اجتماعی در فلسفۀ علم اقتصاد با محوریت آیات قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فلسفه دین سال بیستم پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۵۶) 217 - 230

کلید واژه ها: آیات قرآن توحید اجتماعی فلسفه علمِ اقتصاد کارکرد لوازم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۲ تعداد دانلود : ۱۲۹
تبیین کارکردهای دین یا آموزه های آن از جمله «توحید» و لوازم آن از مسائل اثرگذار فلسفۀ دین است. در این زمینه، مسئلۀ این پژوهش تبیین کارکردها و لوازم توحید اجتماعی در فلسفۀ علم اقتصاد با محوریت قرآن است و هدف نشان دادن تأثیرات توحید اجتماعی در پیش فرض های نظری علم اقتصاد، مفاهیم اقتصادی، نوع نگرش به برخی احکام اقتصادی، و اهداف علم اقتصاد بر اساس قرآن است. روش تحقیق اتکا بر ظهور آیات دالّ بر توحید اجتماعی، آیات دربردارندۀ مضامین اقتصادی، و مراجعه به تفاسیر اجتماعی با رویکرد تحلیلی استدلالی است. کارکردهای الهیاتی توحید اجتماعی در پیش فرض های علم اقتصاد با محوریت قرآن در مردود بودن نظام های اقتصادی غیر الهی، اعتقاد همگانی به تأثیر مشیت خداوند در امور اقتصادی و نتایج اجتماعی آن، و ارائۀ تحلیلی مستدل از سنت های الهی در اقتصاد به وقوع می پیوندد. در کارکرد تحولیِ توحید اجتماعی مفاهیم اقتصادی هویتی توحیدی اجتماعی می یابند و جاودانگی و فراتاریخی بودن احکام اقتصادی اسلام برای همۀ جوامع ثابت می شود. نیز طراحی نظام اقتصادی در جهت تحقق عبودیت اجتماعی و استقلال اقتصادی جوامع دو کارکرد توحید اجتماعی در هدف علم اقتصاد است. این بازتفسیر از توحید ظرفیت علم اقتصاد را ارتقا می دهد و گامی به جلو در مسیر اسلامی سازی و تأمین مباحث نظری آن خواهد بود.
۴.

تحلیل انتقادی انواع کاربست «عقل» در تفاسیر ادبی-اجتماعی معاصر با تمرکز بر آرای قرآن پژوهان مصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: قبسات سال ۲۸ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱۰۷ 81 - 110

کلید واژه ها: تفسیر عقلی تفسیر ادبی - اجتماعی تحلیل انتقادی قرآن پژوهان مصری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۱ تعداد دانلود : ۱۲۷
نقش عقل در فهم متون دینی و میزان کاشفیت و حجیت آن در تولید معرفت از مباحث مطرح بین اندیشمندان بوده است. این مساله به صورت خاص در شکل گیری تفاسیر ادبی-اجتماعی معاصر تاثیر داشته است. کاربست عقل در این رویکرد که در واکنش به آسیب های غلبه تفکر سلفی گری عقل ستیز در جهان عرب بود و تحت تاثیر جریان فکری نومعتزله و آشنایی با مطالعات غربیان شکل گرفت، در محورهای متفاوت از تفاسیر عقلی رایج نمایان شد و لوازم خاصی در تفسیر و فهم قرآن و معرفت دینی به دنبال داشت. توسل به عقل خودبنیاد، علم زدگی، تحلیل ادبی-فرهنگی از مفاهیم قرآنی، تمسک به عقل مستقل از روایات در برداشت های فقهی، مصادیق کاربست عقل در این گونه تفاسیراند که در آراء طه حسین، عبده، خولی، بنت الشاطی و خلف الله مشاهده می شوند. مهمترین آسیب این کاربست ها در مسائل و مباحث فلسفه دین مانند تعاریف و تحلیل های شاذ از وحی، نبی و معجزات انبیاء؛ تحلیل بی سابقه زبان و قصص قرآن؛ حداقلی کردن و عرفی سازی فقه و تعصبات قومی-عربی دیده می شود. در این میان کمترین آسیب در تفسیر بنت الشاطی است، ضمن اینکه وی نیز از سنت روایی تفسیری فاصله گرفته است. نتیجه اینکه کاربست عقل در تفاسیر ادبی-اجتماعی معاصر، تابعی از مکتب اومانیسم است که در آن اجتهاد غیر ضابطه مند قرآن پژوه محوریت دارد. در این رهیافت تفسیری، عقل، امری متعالی، قدسی و متصل به وحی نیست. اساسا نگاه ادبی به متون مقدس، فروکاهش دین به امری فرهنگی-اجتماعی و تعین اصالت عقل انسان را درپی داشته است.
۵.

مؤلفه های توحید اجتماعی از دیدگاه مفسّران فریقین و روایات و نسبت سنجی آن با واژه «عبادت»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال ۱۴ پاییز ۱۴۰۲شماره ۵۴ 1 - 37

کلید واژه ها: توحید اجتماعی مؤلفه عبادت اطاعت مفسران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۹ تعداد دانلود : ۶۷
توحید اجتماعی که اصطلاحی نوپدید و از جمله مباحث کلام اجتماعی است، براساس تحقیقات قرآنی انجام شده و با الهام از جمله کلیدی لااله الاالله و بسیاری از آیات توحیدی، دارای دو مؤلفه اصلی نفی عبودیت غیر خدا و اثبات وحدانیت و ربویبت الهی است که مطابق آیات قرآن هر کدام دارای مؤلفه های فرعی هم هستند. نظر به اینکه ابعاد و هویت اجتماعی توحید در انظار نوع متفکران مسلمان به روشنی تبیین نشده، این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال است که مؤلفه های توحید اجتماعی چه بازتابی در آراء مفسران داشته و با توجه به دلالت آیات و روایات، عبودیت که معنای پایه ای توحید اجتماعی است در فرهنگ قرآنی به چه معناست؟ این تحقیق که با اتکاء بر ظواهر آیات دال بر مباحث توحیدی و رویکرد تحلیلی سامان یافته، نشان می دهد باوجود دلالت صریح آیات توحیدمحور بر دو مولفه توحید اجتماعی، غالب مفسران همانند نوع متکلمان و فلاسفه، کمتر به بعد نفیی توحید پرداخته اند و تنها برخی از ایشان به دوسویه بودن حقیقت توحید در قرآن توجه داشته و با تمسک به روایات تفسیری، «عبادت» را «اطاعت» معنا کرده و بر نفی اطاعت مطلق از غیر خداوند که همان بعد اجتماعی توحید است، تاکید داشته اند. شاهد صدق این برداشت، شواهد روایی در ترادف اطاعت و عبادت است. خوانش اجتماعی از توحید، عبادت را از انحصار در معنای متبادر فقهی و مناسکی آن خارج ساخته و با معادل گرفتن آن با مفهوم اطاعت و توسعه معنایی عبادت و معبود نفی هرگونه اطاعت استقلالی و کورکورانه، سلطه نظامی، سیاسی، قانونی، فرهنگی و اقتصادی را نتیجه می دهد.
۶.

تحلیل محتوای کیفی کتاب «نقد قرآن» دکتر سها (با تاکید بر مبانی فکری مؤلف)

نویسنده:
منبع: شبهه پژوهی مطالعات قرآنی سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۷) 85 - 113

کلید واژه ها: نقدقرآن سها تحلیل محتوا مبانی شبهه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۴ تعداد دانلود : ۶۲
کتاب «نقد قرآن» نوشته دکتر سهاست که در سال های اخیر در فضای مجازی منتشر شده است. نه نویسنده کتاب شناخته شده است و نه معلوم است که یک شخص است یا یک لجنه و مسلمان است یا غیرمسلمان. به هر روی به زعم نگارنده یا نگارندگان شبهاتی به قرآن وارد است. این مساله ضرورت توجه به نقد این کتاب را روشن می سازد. در این میان بیش از پاسخِ موردی به شبهات، شناسایی مبانی فکری نگارنده یا نگارندگان این کتاب که بنیان های شبهات را شکل می دهند و نقد آنها ضروری می نماید. در این پژوهش به روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد عرفی، تم ها یا همان مضامین نهفته و ناپیدای دال بر مبانی فکری شکل دهنده شبهات، آشکار می شود. یافته های تحقیق نشان می دهد 7 مقوله بهره گیری از منابع غیر معتبر، تحمیل دیدگاه های شخصی، طرح اعتقادات کفر آمیز، نفی اصول اعتقادی، علم زدگی و ساینتیزم، عدم ارائه مستندات علمی و متقن و عدم آشنایی با قواعد علوم قرآن و تفسیر، حاصل ترکیب مفاهیمی14گانه است. این مفاهیم از نشانه ها منتج شدند. از پیوند نشانه ها، مفاهیم و مقولات، تم های اصلی یعنی تفسیر به رای، ارتداد، عقلانیت صوری دنیای مدرن و فقدان استانداردهای علمی تفسیر بدست می آید. با استناد به مقولات و تم های بدست آمده می-توان به صورت مشترک به بسیاری از شبهات پاسخ داد.
۷.

«توحید اجتماعی»، ماهیت، تعریف و نسبت آن با «توحید اعتقادی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: قبسات سال بیست و هفتم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱۰۴ 99 - 124

کلید واژه ها: توحید اجتماعی ماهیت تعریف توحید اعتقادی کلام اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۲ تعداد دانلود : ۲۱۰
«توحید اجتماعی» اصطلاحی متأخر، نوپدید و برخاسته از اندیشه مسلمانان نواندیش و مصلحان اجتماعی است و دانش لازم هنوز درباره آن تولید نشده است؛ به همین جهت، تبیین ماهیت و ارائه تعریف آن ضروری می نماید. اهمیت پرداختن به توحید اجتماعی از یک سو در جایگاه خاص آن در «کلام اجتماعی» و از سوی دیگر در غلبه حیثیت اجتماعی بر بُعد فردی انسان ها در دنیای امروز، خلأ طرح کلی برای زندگی بر اساس آموزه های وحیانی و لزوم پاسخ گویی به نیازهای نوپدید جوامع اسلامی است که غالباً ناظر به مسائل نوظهور اجتماعی می باشند؛ از این رو در مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای تلاش می شود ماهیت و تعریف «توحید اجتماعی» روشن گردد. یافته های مقاله نشان می دهد «توحید اجتماعی» که زیرمجموعه «کلام اجتماعی» تعریف می شود، ابعاد معرفتی و شناختی توحید در ساختار کلان جامعه است که با خوانش «توحید اعتقادی» با رویکرد اجتماعی آشکار می شود. در این رویکرد اجتماعی، توحید، افزون بر جنبه اعتقادی، به مثابه یک طرح، الگو و بینش کلیِ رهایی بخش، عمل زا، تحول آفرین و دارای تأثیر در تمام ابعاد زندگی انسان و جوامع بشری فهم می شود. لازمه این فهم از توحید، حاکمیت مطلق الله، عدم اکتفا به وضع موجود و تلاش برای رساندن جامعه به هدف اصلی آفرینش و درنهایت تحقق جامعه توحیدی است.
۸.

فراتاریخ بودن قرآن و سازوکارهای انتقال پیام های فرازمانی و فرامکانی در ظروف تاریخی خاص(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فلسفه دین سال نوزدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۵۱) 177 - 199

کلید واژه ها: امامت پیام های قرآن تاریخ مندی سازوکارهای قرآنی فرازمانی فرامکانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۳ تعداد دانلود : ۲۴۰
یکی از مسائل مهم فلسفه دین، جهان شمولی و کیفیت پاسخگویی دین و قرآن به عنوان مهم ترین منبع معرفتی به مسائل نوپدید علی رغم نزول در شرایط خاص تاریخی است. در رویکرد تاریخ مندی قرآن که زادگاه آن کشورهای عربی است و بعضاً ملهم از مباحث هرمنوتیک فلسفی و القائات مستشرقان شکل گرفته، پیام های قرآنی تاریخ مند تلقی شده اند. این موضوع در جای خود به تفصیل نقد و دلایل اثبات فراتاریخی بودن قرآن به تفصیل بیان شده است، اما این امر حائز اهمیت و نیازمند تبیین است که در سبک بیانات قرآن، چه سازوکارهایی به کار رفته تا فراتاریخی بودن قرآن را تضمین کند؟ نوشتار حاضر به روش توصیفی-تحلیلی پس از بیان وجوه نافی تاریخیت قرآن مانند حل پارادوکس ظاهری بیان پیام های جاودانه به دنبال سبب نزول خاص و تاریخی نبودن نوع مکتوبات و معاهدات بشری و تعمیم این شیوه عقلایی به قرآن، به وجوه اثبات کننده فراتاریخی بودن قرآن مانند تعبیه سازوکار پاسخگویی به تمام مسائل نوپدید در دل قرآن با نصب مفسر معصوم، دلالت خطابات عام قرآنی و نیز مبارزه نفس گیر با فرهنگ جاهلی اشاره می کند و سپس نشان می دهد صنعت التفات، نتیجه گیری های کلی از حوادث جزئی، تجرید حوادث تاریخی از جزئیات، ضمیمه کردن پیام های کلی در لابه لای ذکر حوادث و غلبه جنبه هدایتی گزارش های تاریخی قرآن بر جنبه تاریخی، سازوکارهای پیش بینی شده برای فرازمانی و فرامکانی بودن پیام های قرآن اند.
۹.

کارکرد «توحید اجتماعی» در فلسفه دانش تفسیر

نویسنده:
منبع: مطالعات علوم قرآن سال چهارم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۱۴) 183 - 213

کلید واژه ها: توحید اجتماعی دانش تفسیر فلسفه دانش تفسیر کارکرد قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۹ تعداد دانلود : ۱۰۲
توحید اجتماعی به لحاظ هویت اعتقادی- اجتماعی اش، کارکردهای مهمی در فلسفه های مضاف به علوم و در نتیجه تحول آنها دارد که فلسفه دانش تفسیر از زمره آنهاست. اهمیت بحث از فلسفه دانش تفسیر، در ضرورت پاسخ گویی به شبهات نوپدید اجتماعی و نارسایی توحید اعتقادی با مفهوم رایج آن در قبال این شبهات، بسامد آیات اجتماعی و حاکمیت روح توحید بر قرآن است. مقاله حاضر که با هدف تبیین کارکرد توحید اجتماعی بر فلسفه این دانش با رویکرد تحلیلی-استدلالی سامان یافته، نشان می دهد برآیند خوانش اجتماعی از توحید در شناسایی بهتر خداوند به عنوان مصدر قرآن موثر است و با القاء رویکرد اجتماعی به صفات خداوند ازجمله علم، حکمت، خالقیت و ناظر بودن او، به تفسیر آیات مرتبط با اسما و صفات خداوند جهت جدید اجتماعی خواهد داد. شناخت درست ساختار جامعه و فضای زمان نزول و فهم صحیح آیات ناظر به آن زمان مانند مفهوم عبادت و تفسیر آیات مرتبط با آن، کارکرد توحید اجتماعی در مبادی دانش تفسیر است. با خوانش اجتماعی از توحید، منطق جدیدی در فهم آیات تولید شده و قلمرو دلالی آیات قرآن توسعه می یابد و ظرفیت این دانش در مرجعیت علوم انسانی و ضعف تفاسیر صوفیانه یا لیبرال آشکار می شود. براین اساس می توان پیشنهاد گرایش تفسیر اجتماعی با محوریت توحید اجتماعی را داد. به صحنه اجتماع آوردن قرآن و تفسیر آن همسو با نیازهای عینی زندگی اجتماعی زمانه و زمینه سازی برای گسترش مفهوم متعالی توحید قرآنی در بدنه زندگی و تبدیل قرآن به روش زندگی اجتماعی براساس آیات توحیدی تغییراتی است که در نهایت دانش تفسیر ایجاد می شود
۱۰.

تحلیل و نقد هستی شناسی و گستره کاربرد عقل در آراء قرآنی تفکیکیان متأخر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال سیزدهم بهار ۱۴۰۱شماره ۴۸ 31 - 64

کلید واژه ها: تفکیکیان متاخر عقل عقل فطری عقل فلسفی نقد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۲ تعداد دانلود : ۱۷۶
هدف این مقاله تحلیل و نقد هستی شناسی عقل در آراء«تفکیکیان متاخر» یعنی پیروان کنونی این جریان فکری و تبیین کاستی های کاربست آن در فهم قرآن است و این موضوع را در آراء قرآنی مرحومان ملکی میانجی،تهرانی،حکیمی وآیت الله سیدان بررسی کرده است. نتایج این مطالعه که به شیوه توصیفی-تحلیلی مبتنی بر اطلاعات کتابخانه ای است، نشان می دهد تفکیکیان متاخر، ضمن مخالفت سرسختانه با عقلِ فلسفی به معنای خاص آن، عقلِ مورد پذیرش خود را با عناوین متمایزی همچون عقل فطری(عقل انواری)، خودبنیاد دینی و ضروری معرفی می کنند تا تفاوت آن را با عقل فلسفی نشان دهند، اما در واقع امر، عقل مطلوب ایشان، همان عقل تحلیل گر یا عقل مدرک بدیهیات است و در قالب قضایای منطقی، ارجاع عمومات و مطلقات به مخصصات و مقیدات و فهم قرآن با قرائن متصله و منفصله ظهور یافته است. نیز این فرضیه ثابت می شود که گرچه تفکیکیان متاخر نسبت به پیشینیان خود تا حدودی به عقل بهاء داده اند، اما این کارکرد باز هم حداقلی است و تنها در محدوده اثبات اصل برخی عقاید، درک حرمت، وجوب، حسن و قبح برخی امورکارآیی دارد. حاصل اینکه این جریان فکری، مبتنی بر تفکیک ازپیش ساخته خود در بین منابع تفسیر، دست عقل فلسفی را از دایره فهم و درک معانی عمیق قرآن کوتاه و نوعا به سطوح ظاهری معنای آیات اکتفاءکرده است. مقایسه نظرگاه قرآنی ایشان با تفاسیر عقل گرا شاهد این مدعاست.
۱۱.

تحلیل انتقادی عوامل شکل گیری نظریه تفسیر ادبی امین خولی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی سال ۲۶ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۹۲) 671 - 694

کلید واژه ها: امین خولی عوامل شکل گیری نقد تفسیر ادبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴ تعداد دانلود : ۴
هدف: هدف این مقاله، واکاوی عوامل شکل گیری نظریه تفسیر ادبی امین خولی، نواندیش مصری بود. وی، قرآن را متنی ادبی و در عین حال وحیانی و مقدس می دانست که باید همانند متون ادبی انسانی فهم شود. او هدفِ نزول قرآن را هدایت و هدفِ تفسیر را فهم ادبی و آن را مقدّم بر تمامی فهم ها معرفی کرد. این شیوه موجب شد وی میان قرآن پژوهان مصری و ایرانی، طرفداران و منتقدانی داشته باشد. نواندیشان، وی را متعصب به سنّت می دانند و سنّتیان، وی را به نواندیشی و سنّت گریزی متهم می کنند. این چالش، ضرورت بررسی عوامل شکل گیری این نظریه را روشن کرد. روش: مقاله حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد انتقادی، عوامل پیدایش نظریه امین خولی را بررسی کرد. یافته ها: خولی تحت تأثیر ویژگی های شخصیتی، جنبش ادبی مصر و رومانتیسیسم عربی، با الهام از آرای عبده و طه حسین، از مطالعات زبان شناسی غربی و پژوهشهای عهدینی بهره گرفته و در طراحی نظریه تفسیر ادبی، با در نظر داشتن آثار جاحظ، جرجانی و شاطبی، ریشه این نظریه را در اندیشه متقدمان نشان داده است. نتیجه گیری: شناسایی عوامل شکل گیری این نظریه و بعضاً بیان اشکالات مرتبط با آن، موجب شد زمینه برای نقد علمی و منصفانه میسّر شود.
۱۲.

تحلیل تاریخی دیدگاه های تفسیری فریقین درباره آیه «جعل خلیفه» و امامت

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی نامه جامعه سال ۲۰ بهار ۱۴۰۱ شماره ۱۴۱ 113 - 134

کلید واژه ها: آیه 30 سوره بقره تفسیر فریقین خلیفه الله انسان کامل علم الهی عصمت امامت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶ تعداد دانلود : ۵۵
قرار دادن خلیفه از سوی خدا بر روی زمین(بقره:30)،به دلیل اهمیت خاصی که در مباحث کلامی و اثبات مسئله امامت و ولایت دارد، از جمله موضوعات مورد مناقشه بین مفسران فریقین است. پرداختن به خلافت الهی حضرت آدم(ع) و انبیاء بعد از ایشان، جانشینی آدم(ع) از دیگران، جانشینی خدا بر زمین برای اجرای اوامر الهی، خلافت نوع انسان و تحقق فعلی آن در انسان کامل و لزوم نصب خلیفه، موضوعاتی هستند که مفسران به آنها پرداخته اند. این پژوهش، با روش اسنادی، به بررسی روند تکاملی تفسیر این آیه در طول قرن ها، با توجّه به عوامل مؤثّر پرداخته است. حاصل این تلاش علمی، دستیابی به برداشت هایی مُشعر بر مسئله ضرورت وجود امام معصوم تا آخرالزمان از سوی مفسران فریقین است. در این دیدگاه، انسان کامل، خلیفه خدا است که نصب او به عنوان واسطه فیض الهی، اجتناب ناپذیر است، اما پیش فرض های کلامی مفسران اهل سنت، مانع از پذیرش حقیقت و موجب تطبیق مقام خلیفه بر حاکم الهی جامعه اسلامی شده است، حتی اگر معصوم هم نباشد.
۱۳.

نقد مبانی و ادلّه قرآنی «نظریه دولت» محمد احمد خلف الله(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: علوم سیاسی (باقرالعلوم) سال بیست و چهارم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۹۵ 93 - 116

کلید واژه ها: خلف الله نظریه دولت اولوالامر مصلحت اهل سنت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۷ تعداد دانلود : ۱۸۳
هدف پژوهش حاضر نقد مبانی و ادلّه نظریه خلف الله، متجدد مصری و از ادامه دهندگان حلقه فکری المنار است. وی با اتکاء بر مبانی اجتهادی مصلحان عرب و بر پایه کاربرد واژگان قرآنی و قواعد شرعی مستنبط از آن، ضمن سلب منصب حاکمیت از پیامبر9 معتقد است پس از ختمِ نبوت، با واگذاری امور دنیوی مانند اداره جامعه به عقل بشر، معیارِ صدور احکام، مصلحت عام است که توسط کارشناسان (اهل حل و عقد: اولوالامر) تشخیص داده می شود. این نظریه الهام بخش برخی متفکران عرب و ایرانی معاصر در ایده «حذف دین از حکومت» بوده است. یافته های این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر آیات قرآن و بهره گیری از منابع اهل سنّت انجام شد، نشان می دهد که این نظریه مبتنی بر قواعد ساختگی و تحلیل های غیرعلمی است و مستدل به ادلّه ای محکم از کتاب و سنّت نیست. برداشت های تفسیری خلف الله نیز تفسیربه رأی است؛ نتیجه این که خلف الله و هم فکرانش با وجود نواندیشی درزمینه تشکیل دولت در جامعه اسلامی، هم چنان وامدار اندیشه کلاسیک اهل سنّت در حجیّت قول اهل حل وعقد بوده اند و تفاوت آن ها تنها در خوانش جدید و نظام مند این اندیشه و مبتنی بر تفسیر غیرصحیح از قرآن و قواعدی است که پایه و اساس متقن قرآنی ندارد
۱۴.

تحلیل محتوای کیفی کتاب «نقد قرآن» دکتر سها (با تاکید بر مبانی فکری مولف)

نویسنده:
منبع: شبهه پژوهی مطالعات قرآنی سال سوم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۴) 205 - 232

کلید واژه ها: نقدقرآن سها تحلیل محتوا مبانی شبهه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۹۵ تعداد دانلود : ۳۱۷
کتاب «نقد قرآن» نوشته دکتر سهاست که در سالهای اخیر در فضای مجازی منتشر شده است. نه نویسنده کتاب شناختهشده است و نه معلوم است که یک شخص است یا یک لجنه و مسلمان است یا غیرمسلمان. به هر روی به زعم نگارنده یا نگارندگان شبهاتی به قرآن وارد است. این مساله ضرورت توجه به نقد این کتاب را روشن میسازد. در این میان بیش از پاسخِ موردی به شبهات، شناسایی مبانی فکری نگارنده یا نگارندگان این کتاب که بنیانهای شبهات را شکل میدهند و نقد آنها ضروری مینماید. در این پژوهش به روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد عرفی، تمها یا همان مضامین نهفته و ناپیدای دال بر مبانی فکری شکلدهنده شبهات، آشکار میشود. یافتههای تحقیق نشان میدهد 7 مقوله بهرهگیری از منابع غیر معتبر، تحمیل دیدگاههای شخصی، طرح اعتقادات کفر آمیز، نفی اصول اعتقادی، علمزدگی و ساینتیزم، عدم ارائه مستندات علمی و متقن و عدم آشنایی با قواعد علوم قرآن و تفسیر، حاصل ترکیب مفاهیمی14گانه است. این مفاهیم از نشانهها منتج شدند. از پیوند نشانهها، مفاهیم و مقولات، تمهای اصلی یعنی تفسیر به رای، ارتداد، عقلانیت صوری دنیای مدرن و فقدان استانداردهای علمی تفسیر بدست میآید. با استناد به مقولات و تمهای بدست آمده می-توان به صورت مشترک به بسیاری از شبهات پاسخ داد.
۱۵.

بررسی کاربست تحلیل های روان شناختی و جامعه شناختی در تفسیر ادبی، با تمرکز بر دیدگاه امین خولی و بنت الشاطی

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی نامه جامعه سال ۱۸ زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۳۶ 31 - 58

کلید واژه ها: امین خولی تحلیل های روان شناختی تحلیل های جامعه شناختی تفسیر ادبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱ تعداد دانلود : ۴۵
از موّلفه های روش پیشنهادی خولی در تفسیر ادبی معاصر، تحلیل های روان شناختی و جامعه شناختی است. نظر به نوآوری های دیدگاه خولی، در این دو بخش و نیز تاثیر آن در تعامل علوم انسانی با اسلامی، هدف اصلی این مقاله، تحلیل آراء خولی در این دو محور است که این مهم، به روش تحلیلی مبتنی بر داده های کتابخانه ای و آثار تفسیری خولی و تفسیر بنت الشاطی تجزیه و تحلیل خواهد شد. برآیند نوشتار حاضر این است که خولی به دلیل اشکالات مکتب تفسیری اهل سنت، ضمن مرجعیت دادن به قرآن با تفسیر موضوعی و استفاده از تحلیل های روان شناختی و جامعه شناختی، قصد فهم دقیق تر قرآن و اثبات توانمندی قرآن در رفع مشکلات امروزی و تطابق فهم ادبی قرآن با نیازهای روز جامعه را داشت که نقطه قوت دیدگاه اوست و اشکالات غایی و روشی دیدگاه خولی، در تحلیل های جامعه شناختی آن، تاثیر منفی نداشته است. در تحلیل های روان شناختی نیز صرف نظر از ایده اسطوره ای دانستن قرآن خلف الله، اشکالی متوجه این نوع تحلیل ها در خود آثار خولی نیست؛ ضمن آنکه کارکردهای مثبت تحلیل های روان شناختی در تفسیر بنت الشاطی قابل مشاهده است. این امر نشان می دهد اصل این دیدگاه در این دو محور قابل توجه است و بسته به نوع کاربرد آن در تفسیر باید اعتبارسنجی شود. با لحاظ ضوابط و قواعد صحیح تفسیری، کاربست گزاره های دیدگاه خولی در این دو محور، فهم دقیق تر و کاربردی تر از آیات به دست می دهد.
۱۶.

تحلیل نقد شهید مطهری(ره) بر علامه طباطبایی(ره) در مفهوم حکمت الهی

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی نامه جامعه سال ۱۸ تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱۳۴ 7 - 30

کلید واژه ها: حکمت علامه طباطبایی شهید مطهری نقد غایتمندی افعال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷ تعداد دانلود : ۳۷
در معنای حکمت الهی، اختلاف نظرهایی میان متکلمان و فیلسوفان مسلمان وجود دارد. هدف این نوشتار، تبیین و بررسی اشکالات شهید مطهری بر تعریف علامه طباطبایی از معنای حکمت الهی است. علامه در بیانی دقیق، نفس فعل خداوند را عین حکمت و مناط همه حکمت ها می داند که حکمت براى فعل دیگران، از آن جا انتزاع مى شود. منتفی شدن حکمت و عدم آن درباره خداوند، بی معنا شدن استدلال هاى قرآن به حکمت و انتقال از حکمتِ حکیمانه به حکمت متکلمان و سپس نفی آن، اشکالات شهید به این دیدگاه است؛ حال آن که با در نظرگرفتن حکمت به معنای غایتمندی افعال خداوند، بین فعل خدا و علت غایی آن یا همان حکمت، فاصله ای نیست. طبق مبنای علامه، فعل خدا تابع هیچ قانونی نیست؛ لذا حکمت برای خدا قابل اثبات است. ضمن این که غایت فعل خدا بالذات، ذات خداست و رساندن مخلوقات به کمالاتشان، مقصود بالتبع است. استدلال های قرآنی نیز فرض لغویّت را در نظر گرفته و سپس رد می کنند. علامه در موارد متعددی، معنای حکمت در خداوند را غیر از تعریف متکلمان معتزلی تبیین کرده و بیان ایشان، از قبیل دفع اشکال مقدّر بوده است. نقطه اشتراک دو دیدگاه این است که اساسا نظامی غیر از نظام احسن موجود، حتی فرضی ندارد.
۱۷.

تحلیل و نقد بنیان های اندیشه نواعتزالی در نظریه تفسیری امین خولی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال یازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۳ 7 - 38

کلید واژه ها: اعتزال نو تفسیر امین خولی نقد تفسیر ادبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۹ تعداد دانلود : ۵۴۶
از بنیان های نظریه تفسیر ادبی امین خولی، اندیشه های نواعتزالی است. این مقاله با رویکرد تحلیلی-انتقادی مبتنی بر داده-های اسنادی، ضمن معرفی نظریه خولی، مختصات جریان فکری نومعتزله را در نظریه خولی که در رهیافت های تفسیری بعد او، موثر بوده، آشکار و نقد کرده است. از امتیازات مبانی نواعتزالی خولی، رویکرد تفسیر اجتماعی نظریه اوست. در مقابل کاستی های ناشی از جریان نومعتزله، چالش هایی را متوجه آن ساخته ازجمله نگاه نوآورانه در تمام ابعاد دین، گسست پیوند با سنت تفسیری، نسبی بودن فهم ها از قرآن و غلبه متن محوری در تفسیر. همچنین فقدان نگاه وحیانی به عقل از آسیب های این نظریه است؛ ضمن اینکه توجه افراطی به فهم مخاطبان اولیه و غفلت از فرهنگ سازی قرآن، زمینه ساز گرایش به تفسیر فرهنگی خواهد شد. بنیان های نواعتزالی نظریه خولی همچون عدم تنقیح مبانی فهم متن و تبیین جهان بینی، آن را فردمحور کرده است. در نگاه نومعتزله قرآن به عنوان متنی زنده فارغ از جنبه های الهیاتی، موضوع پژوهش قرار گرفته، در نتیجه هویت وحیانی آن سلب می شود. نظریه خولی نیز از این آسیب در امان نبوده و این مساله در آثار شاگردان و متاثران از نظریه او مشاهده می شود.
۱۸.

تحلیل پیوند تاریخ و تفسیر ادبی (فرهنگی) معاصر(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال هفدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۴۹) 23-43

کلید واژه ها: تفسیر ادبی تفسیر فرهنگی تاریخ جاهلی قواعد تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۴ تعداد دانلود : ۲۰۷
تفسیر ادبی (فرهنگی) از رویکردهای معاصر و نوین، تفسیری است که از سوی امین الخولی نواندیش مصری نظریه پردازی شد و توسط شاگردان و قرآن پژوهان بعدی ادامه و توسعه یافت. در تفسیر ادبی معاصر، تبارشناسی مفردات قرآنی و گزارش های تاریخی ناظر به عصر جاهلی و زمان نزول، رکن اصلی به شمار می آید و نتایج آن در دو محور «بازشناسی تاریخ عصر جاهلی» و «تفسیرِ دقیق تر آیات» قابل پیگیری است. این مقاله به روش کتابخانه ای و رویکرد تحلیلی تبیینی و با تمرکز بر آثار قرآن پژوهان مکتب تفسیر ادبی معاصر تلاش کرده تا گونه های پیوند تاریخ و فرهنگ عصر نزول و تفسیر ادبی معاصر را در محور دوم نشان دهد. حاصل اینکه معنایابی تاریخی واژگان قرآن، تصحیح تفسیر برخی آیات، بازتفسیر قصص قرآن و نقد کاربست گزارش های تاریخی نادرست در تفسیر، از آثار پیوند تاریخ با تفسیر ادبی است که می تواند به صورت الگویی به کار گرفته شود. در عین حال انحصار معنای قرآن در بافت تاریخی نزول و متأثر، دانستن قرآن از فرهنگ زمانه و تمسک به گزارش های ضعیف تاریخی، از انحرافات تفسیر ادبی در بهره مندی از تاریخ است.
۱۹.

بررسی و پاسخ به شبهات کتاب نقد قرآن در باره مهریه زنان

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی نامه جامعه سال ۱۷ زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۳۲ 7 - 32

کلید واژه ها: سها شبهه مهریه زنان قرآن نقد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳ تعداد دانلود : ۵۷
یکی از شبهات مطرح شده درکتاب نقد قرآن، مهریه زنان است. نویسنده این کتاب ذیل آیات مرتبط مهریه، مهریه را بهای فروش دختران و مزدی در برابر لذات جنسی مردان دانسته و در مقابل مردان را زورگیرانی شمرده که مهریه زنان گناهکار را به زور باز پس می گیرند. با توجه به اینکه قرآن از منابع اصلی استنباط احکام است و نیز اهمیت مساله مهریه در جامعه امروزی، پاسخ به این شبهات ضروری است. این نوشتار با روش تحلیلی توصیفی با بهره گیری از منابع کتابخانه ای به ویژه کتب تفسیری و روایی در صدد پاسخگویی به این شبهات برآمده است و با استفاده از قواعد تفسیری ثابت می کند زنان، امانات الهی در دست مردانند و مهریه عطیه ای از جانب مرد در برابر عصمت زن و نشان دهنده صداقت مرد در پیمان دوطرفه ازدواج است. در اسلام زن و مرد در پی ازدواج دارای تکالیف و حقوقی میشوند که در صورت عمل ننمودن به آن تکالیف، بخش یا همه حقوق که از جمله آن مهریه باشد، بازستانده می شود، کما اینکه این مساله در مورد کوتاهی مردان از وظایف خویش صادق است. واژگان کلیدی: سها، شبهه، مهریه، زنان، قرآن، نقد
۲۰.

معنایابی واژه فساد در آیه ۲۲ سوره انبیاء(لو کان فیهما آلهه الا الله لقسدتا)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی نامه جامعه سال ۱۷ بهار ۱۳۹۸ شماره ۱۲۹ 18 - 43

کلید واژه ها: برهان تمانع فساد وحدانیت الهه توحید ربوبی توحید خالقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵ تعداد دانلود : ۴۵
آیه ۲۲ سوره انبیاء بریگانگی خداوند چنین استدلال می کند: اگر در جهان بیش از یک خدا وجود داشت» جهان فاسد می شد؛ ولیکن جهان فاسد نیست، پس جهان بیش از یک خدا ندارد. اشکالات و شبهاتی براین استدلال وارد شده که محور اصلی آنها، غالبا عدم فهم صحیح واژه فساد است . همچنین تعیین مراد از واژه فساد و اینکه کدام مرتبه از توحید را ثابت می کند، در فهم دقیق آیه دخالت دارد. در یک دیدگاه، مراد از فساد در آیه، عدم اعتدال و بی نظمی جهان است که منجر به تباهی می شود. در دیدگاه دوم، فساد به معنی نیستی جهان هستی است. در این نوشتار، با تکیه برمعنا و کاربردهای قرآنی واژه «اله» و تمسک به یات مشابه، این فرضیه ثابت می شود که واژه «فساد» بر معنای عامی دلالت دارد که عدم و بی نظمی، مصادیق آن هستند؛ از این رو، آیه هم توحید خالقی و هم توحید ربوبی را ثابت می کند. بنابراین دلالت آیه، وسیع بوده و منحصر دررد عقاید مشرکان نیست و ثابت می شود اساسا تحقق فساد درعالم هستی، محال است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان