محمدحسین صائینی

نهج البلاغه به عنوان بهترین و گویاترین زبان قرآن و تبیین کننده مباحث تربیتی و اخلاقی اسلامی می باشد. آشنایی و بررسی جهت گیری های کلان تربیتی و اخلاقی امام علی(ع) در نهج البلاغه، و تطبیق آن با ساحت تربیت اعتقادی و عبادی و اخلاقی سند تحول بنیادین به عنوان یک سند مادر در حوزه تعلیم و تربیت و فراگیرکردن این جهت گیری ها در جامعه می تواند گره گشای بسیاری از مشکلات و آسیب های تربیتی و اخلاقی در جامعه باشد. در این تحقیق که به بررسی تطبیقی جهت گیری های تربیتی و اخلاقی نهج البلاغه و ساحت تربیت اخلاقی اعتقادی و عبادی سند تحول بنیادین پرداخته شده است با استفاده از روش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا متن کامل کتاب ارزشمند نهج البلاغه و همچنین سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. بررسی تطبیقی اصول و رویکردهای حاکم بر این ساحت تربیتی در سند تحول بنیادین با جهت گیری های تربیتی و اخلاقی نهج البلاغه حاکی از ارتباط معنادار و استفاده موثر از متون و آموزه های نهج البلاغه در تدوین این ساحت تربیتی می باشد و نشانگر استفاده کامل مولفین سند از جهت گیری های تربیتی و اخلاقی نهج البلاغه و نیز آموزه های ارزشمند این کتاب شریف می باشد.

سقط جنین یکی از موضوعات مهم است که همواره محل بحث و اختلاف نظر بوده است. در این مقاله تلاش شده به بررسی این سؤال مهم پرداخته شود که شرایط سقط جنین از منظر پزشکی، فقه و حقوق کیفری در پرتو سلامت مادر چیست؟ مقاله حاضر توصیفی تحلیلی بوده و با استفاده از روش کتابخانه ای به بررسی سؤال مورد اشاره پرداخته شده است. یافته ها بیانگر این امر است که از منظر پزشکی چانچه سلامت مادر و یا جنین در خطر باشد، اقدام به سقط درمانی لازم است. در فقه اسلام، به طور اجماعی فقها به طور مشخص سقط جنین را گناه و ممنوع دانسته و در حقوق کیفری ایران نیز سقط جنین ممنوع است. مهم ترین شرط جواز سقط جنین در فقه، سلامت و عسر و حرج مادر است. از منظر فقهی درصورتی که جان مادر درخطر قرار داشته باشد با استناد به قواعد فقهی چون لاضرر و عسر و حرج، سقط جنین قبل از ولوج روح، جایز است. در حقوق موضوعه نیز یکی از شرایط سقط جنین سلامت مادر ذکر شده است. البته در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، شرایط سقط جنین با محدودیت هایی مواجه شده و موارد چون حرج مادر باید از سوی قاضی تعیین شود و درخواست حرج مادر کفایت نمی کند.

زمینه و هدف: امروزه هوش هیجانی یکی از موضوعات مهم در دوره آموزش دانش آموزان جهت افزایش مهارت های مختلف در طول دوره زندگی است. همچنین پرخاشگری از مسائل قابل توجه صاحب نظران است که توجه به این دو موضوع در دوره برنامه درسی دانش آموزان می تواند اثرات مطلوبی برجای داشته باشد. بر همین اساس، هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی تأثیر جهت گیری های (مؤلفه های) تربیتی و اخلاقی نهج البلاغه بر هوش هیجانی و کاهش پرخاشگری در دانش آموزان انجام گرفت. روش پژوهش: روش پژوهش حاضر شبه آزمایشی با پیش آزمون و پس آزمون و با گروه کنترل اجرا گردید. جامعه موردنظر کلیه دانش آموزان پسر دوره ی اول متوسطه مدارس ناحیه ی یک تبریز در سال تحصیلی 97-96 که با روش نمونه گیری خوشه ای 30 دانش آموز انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15) و کنترل (15) جایگزین شدند و پرسشنامه های پرخاشگری باس و پری (1992) و هوش هیجانی برادبری و گریوز (2005) از هر دو گروه اخذ گردید. بعد گروه آزمایش به مدت 10 جلسه تحت مداخله ی متغیر مستقل «مؤلفه های تربیتی و اخلاقی» قرار گرفت و گروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد. پس از پایان مداخله از هر دو گروه پس آزمون پرخاشگری به عمل آمد تا تأثیر متغیر مستقل بر متغیرهای وابسته «هوش هیجانی و پرخاشگری» مشخص گردد. داده ها با استفاده از انحراف استاندارد، میانگین و تحلیل کوواریانس مورد توصیف و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: یافته ها نشان داد، آموزش مؤلفه های تربیتی و اخلاقی نهج البلاغه بر کاهش پرخاشگری دانش آموزان تأثیر دارد و به صورت معنی داری میزان پرخاشگری کاهش می یابد (4/72=F، 05/0>P). همچنین، قابلیت کاربرد استفاده از مفاهیم نهج البلاغه در مدارس و سایر مراکز تعلیم و تربیت در جهت کاهش پرخاشگری دانش آموزان متوسطه دارای تأثیر معناداری بود (45/38=F، 05/0>P). نتیجه گیری: بر اساس یافته ها می توان نتیجه گرفت بهره گیری از جهت گیری های تربیتی و اخلاقی نهج البلاغه بر هوش هیجانی و پرخاشگری دانش آموزان تأثیرگذار است و لذا برنامه ریزان درسی و مدارس می توانند ازاین جهت گیری ها در آموزش های خود استفاده کنند.

رأی علما و محدثان در اعتباربخشی به روایات دعایی دوگونه است: عده ای روایات مشتمل بر دعا را همانند هر حدیث دیگر نیازمند بررسی سندی و متنی و به کارگیری قواعد فقه الحدیثی می دانند؛ از این رو ملاک هایی جهت ارزیابی صحت و سقم آن ارائه کرده و صراحتاً برخی ادعیه را جعلی و یا محرف خوانده اند. دسته ای دیگر با استناد به روایات من بلغ، ضعف راوی یا راویان را به دیده اغماض می نگرند و با تساهل از آن می گذرند؛ از این دسته گروهی نیز به تقیید قاعده تسامح پرداخته اند. بر اساس احادیث من بلغ، اگر طریق روایت و انشاء دعا ضعیف و اسناد آن غیرمعتبر باشد، کسی که بر ضعف و سستی سند وقوف داشته باشد، شایسته است به قصد قربت دعا را قرائت کند نه به قصد ورود و انتساب قطعی آن به ائمه معصومین (علیهم السلام). در این گفتار، اعتبارسنجی روایات مشتمل بر دعا از دیدگاه علما مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته و تبیین ایشان درخصوص دعای مأثور و غیرمأثور و نیز آراءشان را در رد یا قبول اصل تسامح در اسناد روایات مورد سنجش قرارمی دهد.

هدف از پژوهش ،تدبر در آیات صالح و صالحین در تفاسیر می باشد..کلمه صالحین کلّی است امّا؛ یکی اعتقاد باطنی و دیگر، تلبّس به کار خیر و خوب که ده ها و صدها مورد دارد، این عنوان، مصداق پیدا می کند که شاخص اهمّ آن است مانند امر و عمل کردن به معروف که واجب است. این عمل زودتر مصداق می گیرد تا یک عمل مستحبّی.صفات صالحین، صفات پیامبران الهی بوده و صالحین همان پیامبران الهی هستند؛ زیرا پیامبران، با مبارزه با شرک و بت پرستی و تبلیغ توحید الهی، با استمرار در ذکر نسبت به نعمت های بی پایان الهی، با تمسّک داشتن به دین اسلام و طاعت و فرمانبرداری خدای تعالی، با شاکر بودن نسبت به نعمت های الهی، با وحی به عبادت و پرستش خدای تعالی، و اقامه صلوات و اعطای زکات، با برکات نذر از روی خلوص برای خدای تعالی، و با عمل به میثاق، عهد و پیمان، از جانب پروردگار متعال هدایت و برگزیده شده اند.

پژوهش حاضر مطالعه ای توصیفی تحلیلی است. در این پژوهش، لفظ و مفهوم صالح و مقام صالحین در قرآن کریم بررسی شده اند. پژوهشگر در پی پاسخگویی به این پرسش هاست که واژه «صالح» در قرآن کریم چه مفاهیمی را در بر می گیرد و عمل صالح در قرآن به چه معناست. نتایج پژوهش نشان دادند واژه «صالح» در قرآن، معانی مختلفی را در بر می گیرد. از منظر قرآن کریم و تفاسیر مختلف، مشخص شد تمامی تفاسیر بر این عقیده اند که صالحین دارای مقام و جایگاه والایی ازنظر قرآن هستند. با توجه به اینکه صلاح ذات، قدر و منزلتش بالاتر از صلاح عمل است و چون چنین است، پس اینکه حضرت سلیمان اول درخواست کرد که موفق به عمل صالح شود و سپس درخواست کرد صلاح ذاتی اش دهد، درحقیقت درخواست هاى خود را درجه بندى کرده و از پایین گرفته به سوى بالاترین درخواست ها رفته است. کارصالح به تنهایی کافی نیست و ورود به گروه صالحان مهم است. گاهی کار صالح است، ولی عاقبت انحرافی پیش می آید و شخص عاقبت به خیر نمی شود. گاهی کار صالح است، ولی یک نوع تک روی در آن است و شخص حاضر نیست با بندگان خدا همراه باشد.

هرچند همه سوره های قرآن در چینشی توقیفی و مطابق با لوح محفوظ با یکدیگر متناسب، هم آوا و هماهنگ هستند، اما سوره های جزء سی (از ناس تا نبأ)، نظم و تناسب چشم گیرتری در عبارات آغازین و پایانی دارند، به طوری که در کیفیت دریافت و خوانش مخاطبان، بسیار تأثیرگذار است. از این رو، تأمل در ارتباط آسمانی این سوره ها با یکدیگر، در ارتقاء و تعالی انسان اهمیت ویژه ای دارد. این مقاله با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی -تحلیلی انجام شده است و در آن، ضمن اشاره به آراء اندیشمندانی که به تناسب موجود میان سُور معتقدند، جنبه های نوینی از تناسب و هم آوایی میان سوره های جزء 30 قرآن کریم با عنایت به نظرات تفسیری محققان، کشف و تبیین شده است. نتایح تحقیق نشان می دهد که تناسب و ارتباط میان این سوره ها شامل مواردی چون: مقدمه، ذی المقدمه و نتیجه، تکمله و تتمه، مفهوم و مصداق، تابع و ادامه، دلیل و استدلال، اجمال و تفصیل، مثال و نمونه، قرینه و برادرخواندگی است و به طور کلی، در دو سطح لفظی و معنایی نمود می یابد.

 انسان کامل، فارغ از شیوه تبیین، از آموزه های مشترکِ عرفای اسلامی است.  وجوه اشتراک و اختلاف این ایده در قالب طرح نمونه قدسی از انسان یا انسان کامل مطرح می شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی تطبیقی ایده مزبور در آراء اندیشمند و مفسر شیعی معاصر، منصور براعتی و متصوفه اختصاص دارد. براعتی، مفسر شیعی و ابن عربی، پدر عرفان نظری متصوفه، عقیده دارند انسانِ کامل، خلیفه حق و واسطه او با مردمان است. اگر این واسطه از میان برخیزد، عالم متلاشی شده و آخرت آغازمی شود. وجود پیامبر اکرم(ص) به عنوان عقل اول و کامل ترین انسان در جهان هستی، از دیگر نتایج فکری مشترک براعتی و متصوفه است. تمامی موجودات عالم هستی از فرشتگان و انبیا و سایر انسان ها، تحت امر و اراده این عقل اول قراردارند. از تفاوت های بارز دو ایده این است که براعتی عقیده دارد مصداق انسان کامل در وجود انبیای الهی و امامان معصوم تجلی می یابد و دیگر انسان ها نیز به تناسب ظرفیت و استعدادهای درونی به واسطه انسان های کامل، در مسیر رشد و کمال قراردارند. ولی در تصوف علاوه بر انبیای مکرم، پیران و اقطاب صوفیه نیز در دسته انسان کامل جای دارند.

مسلمانان، قرن ها با تأسّی از قرآن و روایات و عمل به مضامین بهداشتی اسلام، سلامت جسمانی خود را تضمین کرده اند. در این پژوهش، به روش توصیفی تحلیلی برآنیم تا به این سؤال بنیادی پاسخ دهیم که توصیه های قرآنی و روایات در بهداشت و سلامت جسمانی شامل چه مؤلّفه هایی هستند؟ همچنین، این شاخص ها تا چه حد با یافته های علم پزشکی مدرن همسویی دارد؟ بر اساس یافته های تحقیقِ مرکز ثقل حوزه سلامت جسمانی، «بهداشت»، تغذیه محسوب می شود و از نگاه قرآن ، سلامت تغذیه با امور معنوی و جهان بینی توحیدی در ارتباط است که به خوردنی های حلال و طیب، توصیه کرده، از خوردنی های حرام، مانند گوشت خوک و الکل (شراب) پرهیز نموده است. در حوزه بهداشت فردی نیز طهارت و نظافت، یک اصل مهم تلقی می شود و در حوزه بهداشت جنسی نیز قرآن و ائمه در موارد متعددی قوانین بهداشت جنسی را بیان کرده اند، تا از انحرافات جنسی و ابتلای انسان به بیماری های جنسی و جسمی و پیامدهای آن ها پیشگیری نماید. بنابراین، بهداشت در این سه حوزه در قرآن و روایات، جایگاه والایی دارد که در این پژوهش به آن ها اشاره خواهد شد.

شرایط و مقتضیات سیاسی - اجتماعی هر عصری ایجاب می نماید تا اندیشمندان جامعه، در صدد پاسخگویی به مسائل و مشکلات زمانه خود برآیند. شرایط عصر حکومت علوی، اقتضا نمود تا امام (ع) اندیشه های مدیریتی را به حسب نیاز جامعه، تبیین نماید. آن حضرت در سخت ترین شرایط سیاسی عصر خود، به درمان یکی از مهم ترین بحران های حکومتی یعنی دنیازدگی مدیران، توجه خاصّی نمود؛ چرا که در آموزه های دینی، دنیازدگی سرمنشأ هر انحراف و کلید هر گناهی است. فهم اندیشه های علوی، چارچوبی نظری و کاربردی ارائه می دهد که به کمک آن می توان جامعه بحران زده را خواه در زمینه سیاست، اقتصاد، اجتماع، تربیت و اخلاق نجات داد. روش مطالعه در این پژوهش، توصیفی - تحلیلی بر اساس رویکرد کتابخانه ای بوده است. در این پژوهش، تنها متغیّر تأثیرگذار بر تمام حوزه های مختلف جامعه یعنی؛ دنیازدگی مدیران و شاخصه های اصلی آن در حوزه اقتصاد از جمله؛ تجمّل گرائی، رشوه خواری و اختلاس از منظر نهج البلاغه و با استفاده از یک الگو و مدل اندیشه سیاسی، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بر اساس بررسی های انجام شده، می توان به این نتیجه رسید که دنیازدگی مدیران، از یک سو مؤلفه های رشد و توسعه اقتصادی و رفاه عمومی را در معرض خطر قرار می دهد و از سوی دیگر بستر لازم برای رشد معنوی و سعادت ابدی انسان را نیز، دچار مشکل می کند.

تیسیر یکی از مفاهیم فقهی است که از قرآن به فرهنگ فقه اسلامی راه یافته و مباحثی پیرامون آن طرح شده است. در گستره ادب فارسی، مولوی به عنوان شاعری شناخته می شود که ابتدا فقیه و عالم دینی بوده و پس از دیدار با شمس تبریزی، به جرگه صوفیان وارسته و عارفان واصل پیوسته است. به این اعتبار، از اصطلاحات فقهی متعددی در دوران نوزایی فکری و شخصیتی خود در مثنوی معنوی و غزلیات شمس سود برده است. در این مقاله، با رویکرد به روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه ای، مفهوم فقهی تیسیر از دید مولانا بررسی و کاویده شده است. به نظر می رسد در کلام شاعر، مواردی چون: اضطرار، رجحان تکالیف بر یکدیگر، عدم تکرار در جرم و مسائل معرفت شناختی به عنوان عوامل تیسیر یاد شده است که در تطبیق با آراء غالب فقها، شاهد هنجارگریزی هایی هستیم. دلیل محوری این موضوع، گرایش های عرفانی مولانا است که باورهای فقهی او را تحت تأثیر قرار داده و بدان شاکله ای جدید بخشیده است. همچنین، تبلیغ گفتمان تیسیر با روحیه رواداری و تساهل مولانا ارتباط مستقیم دارد.

عرفان یعنی شناخت خدای متعال ، صفات و افعال او ، شناختی که نه از راه فکر و استدلال، بلکه از طریق ادراک قلبی و دریافت باطنی حاصل می شود ؛ و حال مثبتی است که در درجه اوّل در جان و ذات و نفس تجلّی دارد ، و در مرتبه بعد در اعمال و رفتار آدمی آثارش ظاهر می گردد . این اعمال و رفتار خاصّ که منجر به طیّ مراحل روحی می شوند همان سلوک الی الله می باشد . سیر و سلوک عرفانی ، از دیر باز مورد توجّه عارفان حقّ بوده ، که می خواسته اند با به کارگیری عملی نظریّات عرفانی ، خود را از قید و بند محدودیّت های مادّی و خواهش های نفسانی نجات داده و به سر منزل مقصود یعنی فنای فی الله برای بقای بالله ، نائل گردند و هر کدام از عرفا به تناسب دیدگاه خود ، مراتب و مراحلی را برای سفر الی الله بیان فرموده اند . از جمله شیخ نجم الدّین رازی راجع به آداب سلوک دیدگاه های با ارزشی دارد که در این مقاله به بررسی بخشی از آن ها که مربوط به سلوک طوایف مختلف است پرداخته شده است .

در این مقال مختصر ضمن طرح مساله «وحدت وجود» خصوصاً «وحدت محضه وجود» عرفانی، نگارنده سعی دارد موضوع را از منظر فلسفی خصوصاً حکمت متعالیه در دائره وحدت تشکیکی وجود مورد مداقه و مقایسه قرار دهد و از این راه به تحلیل برخی از یافته ها و احیاناً نکته ها بپردازد. نظر به اینکه در نهایت مقصد اصلی تامل و امعان نظر در اصل قضیه وحدت وجود که از امهات مسائل عرفانی به شمار می رود بوده و در صورت استمرار این مبحث در شماره های آتی مقصد نهائی تبیین فلسفی وحدت و اصولاً تحدید و تعریف این مفهوم در حکمت الهی با اتکا به جایگاه اصلی آن یعنی عرفان و اشراق خواهد بود.

در این گفتار تجسد برزخی ارواح وکیفیت شهود ارواح مجرده از طریق تجسد برزخی که دیرزمانی ذهن نگارنده را به خود مشغول نموده بود، درحد توان، مورد مطالعه و تحقیق قرارگرفته است ونظربه وسعت منابع ومآخذ عرفانی از طرفی وقلت مباحث مرتبط با موضوع از طرف دیگر،ضمن پرهیز از اطناب با فرض آشنائی نسبی خواننده ارجمند با مبانی وکلیات عرفان وبهره مندی از مطالعات ذوقی وحکمی صرفاً به تحلیل تخصصی مساله پرداخته شده است.از بحث کشف وشهود وبیان ماهیت،اقسام و مراتب آن بطور کلی صرف نظر نموده، تجسدبرزخی را تنها به عنوان یکی از مراتب شهودعرفانی ویکی از اشکال کشف و معاینه مثالی وجهه همت خویش قرارداده است.