یحیی میرحسینی

یحیی میرحسینی

مدرک تحصیلی: استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۰ مورد.
۱.

روایات علوی در تفسیر کشف الأسرار میبدی؛ موضوع شناسی و اعتبار سنجی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴۷ 205 - 234

کلید واژه ها: امام علی (ع) حدیث رشیدالدین میبدی کشف الأسرار و عدهالأبرار موضوع شناسی اعتبارسنجی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶ تعداد دانلود : ۲۹
ابوالفضل رشیدالدّین میبدی، مفسر اهل سنت در سده ششم هجری، عمده اشتهارش به واسطه تفسیر «کشف الاسرار و عدهالابرار» است. میبدی در مواضع مختلف اثر خود، به روایات خاندان پیامبر $ بویژه حضرت علی% اشاره و به اقوال و احوال آن حضرت، استناد و استشهاد می کند. بررسی این استنادات با توجه به مذهب وی، از اهمیت بسزایی برخوردار است. از این رو در این نوشتار، کوشش شده است به روش توصیفی تحلیلی، ضمن استخراج استنادهای رشیدالدین میبدی به حضرت علی%، نخست از نظر موضوعی دسته بندی شود و آنگاه از حیث صحت سنجی، مورد واکاوی قرار گیرد. از نتایج مقاله باید به این موارد اشاره کرد: پربسامدترین موضوعات، روایاتی با درون مایه تفسیر لغوی و ادبی، سپس اعتقادی، عبادی و آنگاه اخلاقی هستند که بیش از همه در النوبه الثانیه به ثبت آمده است. از نظر اصالت، بسیاری از روایات در متون حدیثی شیعه و سنی، محفوف به قرائن اند و می تواند مورد پذیرش قرار گیرد. اما دسته ای دیگر، نشانی از آنها در جوامع روایی یافت نمی شود. در کنار تعداد محدودی روایت که غیرهمسو با عقاید شیعیان است، بیشتر مرویات با دیدگاه شیعه امامیه، سازگار  است.
۲.

تحلیلی بر محتوای رساله «الرّد علی الرافضه»؛ (ردیه ای کهن با رویکرد کلامی، عرفانی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه کلام سال ۱۰ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۸ 217 - 240

کلید واژه ها: الرد علی الرافضه حکیم ترمذی کلام شیعه جانشینی پیامبر (ص)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۹ تعداد دانلود : ۱۲۵
ابوعبدالله محمد بن علی ملقب به «حکیم»، عالمی از سده سوم و برآمده از بوم ترمذ است. افزون بر آثار متعدد در حوزه زهد و عرفان، رساله ای به نام «الرّد علی الرافضه» از او برجای مانده که اثری کلامی و از نوع «ردیّه» است. در برگ های باقی مانده از تک نسخه خطی این رساله، مسئله جانشینی پیامبر(ص) محور بحث قرار گرفته است. حکیم ترمذی در این رساله برای تقویت دیدگاه عامّه، به این امور متوسل شده است؛ اجماع صحابه در ترتیب خلفای راشدین، وجود نداشتن نص بر جانشینی با تأویل آیه ولایت و حدیث غدیر، محتمل ندانستن خطای صحابیان در تبعیت از پیامبر(ص) و ادعای سکوت و حتی رضایت امام از حکمرانی خلفا. در نوشتار حاضر سعی بر آن است به روشی توصیفی تحلیلی، ضمن معرفی این رساله، مدعیات حکیم ترمذی و نقش پیش فرض های کلامی او مورد نقد و بررسی قرار گرفته و اشکالات وی به عقاید شیعه پاسخ داده شود.
۳.

تحلیل فاصلۀ قدرت مبتنی بر نظریۀ ابعاد فرهنگی هافستِد و کاربست آن در اختلافات بنی هاشم و بنی امیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۵۹) 1 - 18

کلید واژه ها: بنی هاشم امویان فاصله قدرت ثروت هافستد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳ تعداد دانلود : ۵۰
 یکی از ابعاد پنهان اختلافات بنی هاشم و امویان، تفاوت نگرش این دو دودمان به جزئیات قدرت، ازجمله «فاصله قدرت» است. فاصله قدرت که بسیار مورد توجه انسان شناسان است، توزیع و انباشت قدرت سیاسی، روابط بین مردم و صاحبان قدرت را واکاوی می کند. نظریه ابعاد فرهنگی «هافستِد»، همین مؤلفه را یکی از شش محور تفاوت فرهنگی جوامع برشمرده است. مقاله حاضر با تأکید بر مسئله فاصله قدرت، گزاره های تاریخی از رفتار قدرتمندان دو خاندان قریش را بررسی می کند و تحلیلی را از نقش دیدگاه غالب در هریک از این دو دودمان در اختلافات آنان، ارائه می دهد. براساس این پژوهش، شوق به فره مند دیده شدن، تأکید بر نمایش قدرت، قوم گرایی، تلاش برای حفظ برتری اقتصادی، گشاده دستی های نامتعارف و هدفمند و نگاه بهره جویانه به دیگران واموال عمومی، مواردی است که نشان می دهد بنی امیه به فاصله زیاد قدرت اعتقاد داشتند. در آن سو، ساده زیستی، نگاه نجیبانه به دیگران و اموال عمومی، فروتنی، نیکی به فرودستان و پرهیز از قبیله محوری، از شواهدی است که تأکید بنی هاشم بر فاصله کم قدرت را نشان می دهد. بر این اساس، باید گفت که تفاوت دیدگاه درباره فاصله قدرت، منشأ اصلی تفاوت نگرش دو خاندان امیه و هاشم به اقتصاد، جامعه و سیاست بوده است.
۴.

بازنمود فرهنگ تشیع در کتیبه های پیشاصفوی یزد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۱ ۳۴-۷

کلید واژه ها: فرهنگ شیعی کتیبه های شیعی یزد پیشاصفوی نمودهای فرهنگی شیعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۲ تعداد دانلود : ۱۲۵
گرایش به مذهب شیعه و محبت نسبت به اهلِ بیت در خطه یزد، از سابقه ای طولانی برخوردار است و پیشینه آن به قرون نخست هجری بازمی گردد. مطالعاتی که تاکنون درباره پیشینه گرایش به تشیع در یزد انجام شده، بیشتر بر پایه منابع و متون تاریخی استوار بوده است. اما آنچه کمتر مورد توجه بوده و می تواند زاویه دید جدیدی به شمار آید، التفات به کتیبه هاست که می تواند این موضوع را با کمترین سوگیری و مداخله بازتاب دهد. کتیبه به مثابه یک رسانه، بسیاری از مسائل فرهنگی دوران شکل گیری خود از جمله باورها و ارزش ها را نمایان می کند؛ از همین رو پژوهش حاضر کوشیده است با شناسایی و گونه شناسی مضامین شیعی به کار رفته در کتیبه های پیشاصفوی یزد، نمودهای فرهنگی مذهب تشیع در آنها را مورد مداقّه قرار دهد و به هشت گونه بازنمود مضامین شیعی در عصری که هنوز شیعه، به عنوان مذهب رسمی و حکومتی ایران درنیامده بود، دست یابد. روش پژوهش در این نوشتار، توصیفی تحلیلی است و در گردآوری داده ها، ترکیبی از شیوه کتابخانه ای و میدانی مورد اهتمام بوده است.
۵.

شناسایی و تحلیل استعاره های ساختاری در تبیین مفهوم امامت و جایگاه اهل بیت (ع) در نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال ۱۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۳۳) 87 - 109

کلید واژه ها: امامت اهل بیت (ع) حضرت علی (ع) نهج البلاغه استعاره های مفهومی استعاره ساختاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۵ تعداد دانلود : ۹۴
مهمترین مؤلفه هویتی شیعه، امامت و ولایت اهل بیت(ع) است که عامل تمایزبخش این مذهب، از دیگر مذاهب اسلامی است. این مفاهیم، بسامد بالایی در سخنان اولین امام شیعیان دارد؛ به نحوی که بازتاب فراوان آن در نهج البلاغه مشهود است. در این میان نکته شایان توجه، بهره گسترده حضرت علی (ع) از استعاره های مفهومی است؛ چه آنکه نیاز داشتند قوای شناختی مخاطبان خود را به خدمت گرفته و با استفاده از مفاهیم ملموس و محسوس، مراحل فهم و درک جایگاه امامت را آسان تر نمایند. در این نوشتار بر اساس زبان شناسی شناختی و با استفاده از رویکرد لیکاف و جانسون در استعاره ها، مهمترین استعاره های مفهومی از نوع ساختاری، در تبیین مفهوم امامت و جایگاه اهل بیت(ع) مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان دهنده شش حوزه مبدأ است که بر مفاهیم متناظر در حوزه مقصد، نگاشت داده شده اند. پربسامدترین ها، حوزه های مفهومی «نور»، «سفر و حرکت» و «حیات و ممات» است. توجه به این نگاشت ها، اثر شایان توجهی در امر فهم و شرح نهج البلاغه خواهد داشت.
۶.

راهبردهای نظامی پیامبر اکرم (ص) و تأثیر آن بر مناسبات سیاسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال ۷ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۲۵) 79 - 94

کلید واژه ها: اسلام پیامبر اکرم (ص) راهبرد نظامی مناسبات سیاسی جنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷ تعداد دانلود : ۵۲
پیامبر اکرم (ص) در مناسبات سیاسی خود، راهبردهای مختلفی به کار می گرفت که یکی از این راهبردها، راهبرد نظامی بود؛ ولی این پرسش مطرح است که پیامبر از چه راهبردهای نظامی استفاده کرد و تا چه حد این راهبردها را برای اهداف خود و تنظیمات مناسبات سیاسی به کار برد. این نوشتار اثبات می کند که پیامبر (ص) از حمله ی نظامی کمترین استفاده را می کرد و بیشتر از موضع دفاعی بهره می برد؛ که آثار آن بر مناسبات سیاسی ایشان مشهود است. بر این اساس، هدف از این مقاله ارائه ی شواهد در اثبات ادعای به کارگیری راهبرد دفاعی، نظامی و بازدارندگی آن حضرت در مناسبات سیاسی و تثبیت حکومت اسلامی است. نویسندگان به شیوه ی توصیفی- تحلیلی و با بررسی منابع تاریخی در راستای این موضوع به پژوهش پرداخته اند. نتایج پژوهش نشان می دهد با اینکه اقدامات نظامی پیامبر اکرم (ص) صرفاً دفاعی بوده، به قدری دقیق تاکتیک های خود را در سریه ها و غزوات به کار برده است که توانسته مناسبات سیاسی در جزیره العرب را تغییر دهد و مردم را به پذیرش اسلام تشویق کند.
۷.

تحلیلی بر ترجمه و تفسیر بسمله در کشف الأسرار میبدی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ ۲۸-۵
تعداد بازدید : ۱۹۵ تعداد دانلود : ۱۵۳
در سنت ترجمه قرآن کریم، هر مترجم در برگردان بسمله از یک عبارت ثابت و کلیشه ای استفاده کرده است. از سوی دیگر مفسران شیعه و اهل سنت در اکثر قریب به اتفاق تفاسیر، تنها در بسمله سوره حمد به شرح و تبیین این آیه مبادرت ورزیده ، نیازی ندیده اند ذیل بسمله دیگر سور چیزی ذکر کنند. در این میان از بین تفاسیر سنتی، لطائف الاشارات قشیری و کشف الاسرار میبدی استثناء هستند که ذیل هر بسمله، توضیحات منحصر به فردی ذکر کرده اند که با دیگر سور متفاوت است. افزون بر این، در نوبت اول کشف الاسرار که به ترجمه اختصاص دارد، چهار نوع برگردان مختلف آمده که بی همتاست. این نوشتار که به روش توصیفی تحلیلی سامان یافته، به دنبال پاسخ به چرایی عملکرد ناهمگون رشیدالدین میبدی در ترجمه و تفسیر است؛ پس از تحلیل 113 ترجمه و 112 تفسیر آیه تسمیت در کشف الاسرار، این نتیجه به دست آمد که گرچه برخی ترجمه و تفسیرها با درون مایه سور در ارتباط است اما در اکثر موارد، با نوعی ذوق وجدانی مبتنی بر ادراکات درونی و اشراقی مواجهیم. در هر حال رفتار رشیدالدین میبدی نشانگر آن است که او هر بسمله را مخصوص به همان سوره می دانسته است؛ دیدگاهی که به شیعه امامیه بسیار نزدیک است.
۸.

تحلیل انتقادی برداشت های گروه فرقان از نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال پنجاه و چهارم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱۰۸ 173 - 196

کلید واژه ها: نهج البلاغه گروه فرقان کارکردگرایی تأویل فقه الحدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۴ تعداد دانلود : ۱۴۳
در دهه های قبل و پس از انقلاب اسلامی، احزاب و گروه های بسیاری پدید آمدند که برای عضوگیری از مردم ایران، لازم بود ایدئولوژی خاصی را تهیه و ارائه کنند. بخش معتنابهی از این گروه ها، یا مدعی بودند همه مبانی خود را از دین گرفته اند و یا آنکه در کنار دیگر منابع، به آموزه های مذهبی نیز توجه داشته اند. یکی از این احزاب، گروه فرقان بود که بیش از همه، چهره خشونت بارش در ترور ها در ذهن متبادر می شود و کمتر به مبانی فکری آنها پرداخته شده است. در اعتقادنامه این گروه با نام خودخوانده «ایدئولوژی توحیدی»، بیش از همه از آیات قرآن استفاده شده است. در رتبه بعد، این سخنان حضرت علی(ع) بود که بسیار بدان استناد می شد تا جایی که این ضرورت به نگارش شرحی به نام «فروغ نهج البلاغه» انجامید. حال این نوشتار که به روش توصیفی تحلیلی سامان یافته، تلاش می کند نگرش فرقانیسم به نهج البلاغه را مورد مداقه قرار داده، مهم ترین نقدهای وارد بر آن را نشان دهد. مروری بر آثار رهبران این گروه نشان می دهد نه تنها تأویل گزاره های سیاسی اجتماعی، بلکه مفاهیم اعتقادی و اخلاقی نیز سرلوحه فعالیت آنها بوده است. نتایج نشان می دهد مهم ترین نقدها به استنباط های این گروه، تسلط رویکرد کارکردگرایی و بی توجهی به اصول و قواعد فقه الحدیث است.
۹.

بررسی انتقادی ترجمه گروهک مجاهدین خلق (منافقین) از نهج البلاغه با تکیه بر رویکرد ون لیوون (2008)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ترجمه قرآن و حدیث دوره ۸ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۶ ۱۰۴-۷۶

کلید واژه ها: نهج البلاغه ترجمه مجاهدین خلق ایدئولوژی الگوی تحلیلی - انتقادی ون لیوون مؤلفه های تصریحی و تلویحی دگرگفت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۲ تعداد دانلود : ۲۳۶
ترجمه، یکی از راه های بازتولید ایدئولوژی است؛ از همین رو شیوه های تحلیل انتقادی ترجمه می تواند معیار مناسبی برای ارزیابی عملکرد مترجمان به شمار آید. در این میان، مجاهدین خلق که بسیار به نهج البلاغه برای تبیین آراء و افکار خود توجه داشتند، در برگردان سخنان حضرت علی (ع) از متن اصلی، ایدئولوژی سازمان خود را منتقل می کردند. این جستار با تکیه بر روش های توصیفی- تحلیلی و از رهگذر مطالعه منابع کتابخانه ای به دنبال تبیین مواضع ایدئولوژیک این گروهک در ترجمه بر اساس الگوی ون لیوون است. الگوی یادشده مبتنی بر شاخص های جامعه شناختی- معنایی بوده ، به دو بخش کلی اظهار و حذف، تقسیم می شود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که گروهک مجاهدین خلق در ترجمه های خود از مؤلفه های اظهار، بیش از حذف سود جسته اند. در برگردان 50 فراز از نهج البلاغه، هفت مؤلفه فعال سازی، طبقه بندی، واژگان با توضیح، پیوند، تفکیک، عینی کردن و حذف به کار رفته است. از این میان، سه مؤلفه اظهار که عبارتند از واژگان با توضیح، طبقه بندی و تفکیک، بیشترین بسامد را دارا است. گروهک مجاهدین با استفاده از راهبردهای بازنمایی کارگزاران اجتماعی، تعریفی منحصر به فرد از کنش گران انقلابی ارائه دادند، سپس آنان را طبقه بندی و مردم را نسبت به پیروی از این گروه تشویق کردند. در اثر کاربست این مؤلفه ها، برگردان های این گروهک از نهج البلاغه به دگرگفتی بدل گشته که در آن گفتمان سازمانی، جایگزین گفتمان علوی شده است.
۱۰.

تحلیلی بر فضای تاریخی گفتمانی الرّد علی الرافضه، حکیم ترمذی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و دوم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۸۶) 177 - 206

کلید واژه ها: الرد علی الرافضه حکیم ترمذی عصر سامانیان تصوف شیعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۷ تعداد دانلود : ۱۳۰
الرّد علی الرافضه عنوان رساله ای کهن و کمتر شناخته از محمد بن علی ترمذی (د. پس از 285ه.ق.) است. همو که به حکیم ترمذی نام بردار و عمده اشتهارش به دلیل طرح نظریه ختم ولایت است. بیشتر آثار او، متضمن بحث های گسترده در عرفان نظری و تقویت جریان زهد و تصوف است، اما حکیم در این رساله، مانند متکلمی خرده گیر ظاهر می شود و ردیه ای بر شیعیان می نویسد. الرّد علی الرافضه با آن که قدمتی زمانی فراوانی دارد و از منظر یک صوفی نوشته شده است، به دلیل استنساخ اندک در سده های میانه و متأخر، مهجور مانده است.مقاله حاضر می کوشد پس از اشاره ای گذرا به محتوای آن، با روشی تحلیلی به فضای متنی و گفتمان های حاکم بر زمان و بوم زندگانی نویسنده اشاره کند. نتیجه این بررسی نشان می دهد، پیوستگی فکری به اهل حدیث، فاصله گذاری با مذهبی که شباهت بسیاری به آرای عرفانی او دارد، پا گیری حکومت های منطقه ای در ایران به ویژه سیاست یک پارچه سازی مذهبی سامانیان و پیش فرض های عرفانی در سوگیری های حکیم ترمذی  اثر بخش بوده است.
۱۱.

رکوعات قرآنی؛ از پیشینه تاریخی تا کاربست ها در فرهنگ اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۵ بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیایی ۱۷) 85-108

کلید واژه ها: رکوع / رکوعات قرائت قرآن تفسیر مصحف ساماندهی متن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۶۰ تعداد دانلود : ۴۲۲
یکی از تقسیمات متن قرآن در کنار آیه، سوره، حزب و جزء، «رکوع» نام دارد؛ مجموعه ای از آیات که در موضوع و معنا، قرابت بسیاری دارند و برخلاف غالب تقسیمات قرآنی، تعداد حروف و کلمات در تعیین دامنه اش دخالتی ندارد. رکوع با توجه به اهمیت شایان توجهی که در امر قرائت و تفسیر دارد، اما کمتر از دیگر همتایان خود مورد توجه بوده است. قدیم ترین یادکرد به یادگارمانده از رکوعات، به سده چهارم هجری بازمی گردد؛ جایی که برای نوافل شبانه ماه رمضان ، می بایست پس از فاتحهالکتاب، قطعاتی از قرآن خوانده شود. از آن پس، به تدریج کاربست و ضرورت توجه به رکوعات فزونی گرفت تا آنکه نشانه اش در حاشیه برخی مصاحف، وارد شد. نوشتار حاضر با روشی توصیفی تحلیلی، می کوشد نخست با استفاده از مطالعات خوانش متن، ارتباط رکوعات را با بحث سازماندهی متون و پاراگراف بندی به بحث گذارد. آنگاه از جایگاه رکوعات قرآنی در فرهنگ اسلامی بگوید و در پایان، فواید آن را در قالب کارکردهای قرائت قرآن (جنبه تبلیغی و تعلیمی) و نگارش تفسیر (جنبه علمی) تبیین نماید.
۱۲.

بررسی تفسیری نظائر آیات در سوره های همجوار، به مثابه اولین گام در تفسیر قرآن با قرآن (مطالعه موردی سوره های الرحمن و واقعه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال دوازدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۴۷ ۱۹۱-۲۰۸

کلید واژه ها: تفسیر قرآن‌ با قرآن سوره الرحمن سوره واقعه سوره های همجوار لایه های معنایی زوجیت سوره ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۱ تعداد دانلود : ۲۰۹
پژوهش حاضر به بازخوانی نظریه زوجیت سوره ها به مثابه زمینه پی جویی نظائر آیات قرآن کریم در جهت توسعه تفسیر قرآن به قرآن می پردازد. بنابراین، زوج سوره واقعه و الرحمن برای کاربردی سازی انتخاب گردید. یافته های پژوهش نشان می دهد در این زوج سوره، معانی مشترک بسیاری وجود دارد و هر یک از این دو سوره، بخشی از فرآیند دلالت یا معناورزی را بر عهده دارند. این معانی محوری عبارتند از: «تبیین درجات بهشت و جهنم» و «قدرت خداوند در پرتو اشاره به طبیعت و فرهنگ»؛ از حیث ساختار بیان نیز «بیان اجمالی معانی در یکی از دو سوره و تفصیل آن در دیگری» و «بهره گیری از سبک های بیانی متفاوت در طرح موضوعات مشترک» در این دو سوره به دست آمد. از دیگر نتایج پژوهش می توان به شناسایی یکی از لایه های معنایی قرآن کریم اشاره نمود.
۱۳.

تحلیل انتقادی دیدگاه «جفت سوره ها» برپایه روابط سوره های همجوار نجم و قمر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال دهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 155 - 170

کلید واژه ها: سوره نجم سوره قمر ساختار زبان قرآن نظام زوجی سوره ها جفت سوره ها امین احسن اصلاحی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۸ تعداد دانلود : ۱۳۹
یکی از الگوهای تبیین ساختار زبان قرآن کریم،«نظام زوجی/ جفت سوره» است. از جمله قرآن پژوهان معاصر که به این دیدگاه پرداخته، امین احسن اصلاحی است . مقاله حاضر به روش تحلیل انتقادی و با هدف پاسخ گویی به این سؤال که تا چه اندازه این دیدگاه می تواند در قرآن شناسی مورد توجه قرار گیرد، سامان یافته است. برای رسیدن به این هدف، با روش مثال نقض، به نقد و بررسی این دیدگاه پرداخته شد. بر این اساس، از آنجا که امین احسن اصلاحی سوره نجم را با سوره پیشین یعنی سوره طور زوج دانسته است، پژوهش به روابط سوره نجم با سوره پسین خود یعنی سوره قمر پرداخته تا بتواند از یافته های آن در ارزیابی دیدگاه اصلاحی بهره ببرد. یافته های پژوهش به تایید بخشی از دیدگاه اصلاحی اشاره داشت بدین معنا که یکی از الگوهای روابط همجواری در بین سوره های قرآن کریم،همان گونه که اصلاحی اشاره نموده ، مکمل بودن دو سوره است. زیرا چنین وضعیتی در ارتباط دو سوره نجم و قمر نیز مشاهده شد،بدین گونه که این دوسوره به ترتیب موضوع« دریافت و ابلاغ وحی» را معناورزی می کنند. اما درباره دیدگاه اصلاحی که آیا در تعیین مصادیق به درستی عمل نموده یا خیر ، به نظر می رسد علی رغم دیدگاه اصلاحی، ارتباط محکمی بین سوره نجم با سوره پسین خود یعنی سوره قمر مشاهده می شود، بنابراین در تعیین اینکه سوره با سوره همجوار پیشین یا پسین زوجیت دارندباید با پژوهش های دقیق بر متن قرآن کریم، این نظام را بازطراحی نمود.
۱۴.

قدمگاه امام رضا(ع) در توران پشت: اسناد و کتیبه های نویافته(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آینه میراث دوره ۱۸ بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۶۶) 269 - 285
تعداد بازدید : ۴۱۶ تعداد دانلود : ۱۸۰
بر اساس مشهورترین گمانه زنی درباره مسیر حرکت امام رضا (ع) از مدینه به مرو، آن حضرت از مرکز ایران عبور کردند؛ جایی که بیشترین آثار و اخبار درباره آن وجود دارد و به ثبت آمده است. یکی از این مکان ها، روستایی کهن به نام توران پشت است که در کنار آثار باستانی فراوان قبل و بعد از اسلام، «قدمگاهی منسوب به امام رضا علیه السلام» دارد. این مکان با توجه به قدمت بسیار و آثار فراوان منتسب بدان که حتی تا گالری فریر (Freer) واشنگتن سر برآورده، تا کنون توجه کافی به آن نشده است. در این مقاله با رویکرد توصیفی، اسناد و کتیبه های این قدمگاه از محرابِ به سرقت رفته تا مصحف و اسناد وقفی و کتیبه ای شامل وضع و تاریخ مرمت بنا معرفی شده اند و در استخراج اطلاعات از این مواد فرهنگی، از تحلیل های مختلف تاریخی و نام شناسی بهره گرفته شده است. 
۱۵.

تحلیل و نقد برداشت های سیاسی مجاهدین خلق (منافقین) از خطبه16 نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات انقلاب اسلامی سال هفدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۶۳ ۱۳۹-۱۶۲

کلید واژه ها: مجاهدین خلق منافقین سیاست انقلاب فهم و تفسیر خطبه 16 نهج البلاغه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۶ تعداد دانلود : ۱۹۱
فراوانی آموزه های سیاسی اجتماعی نهج البلاغه، سبب شده این کتاب مورد بهره برداری افرادی قرار گیرد که از وضعیت جامعه رضایت ندارند و به دنبال انقلاب ساختاری یا اصلاحات اجتماعی می باشند. از این رو به رغم مفاهیم تعالی بخش جوامع سازنده از این کتاب، باید به گروه هایی همچون سازمان مجاهدین خلق اشاره داشت که راه ناصحیح پیموده، تحقق پیش فرض های خود را در نهج البلاغه دنبال می کردند. در این نوشتار با روشی توصیفی تحلیلی، بر خطبه 16 که بیش از همه مورد توجه آنان بوده، تمرکز شده است. نخست برداشت های سیاسی که اغلب بر محور انقلاب و لوازم طرح گشته، سپس عیوب روشی و محتوایی آنان به نقد گرفته شده است. از نقدها می توان به دخیل کردن پیش فرض ها در فهم، بی مبالاتی نسبت به تاریخ، عصری اندیشی و غلبه نگاه کارکردگرایانه اشاره داشت. این مطالعه نشان می دهد استفاده بدون ضابطه گروه های سیاسی از نهج البلاغه، تا چه حد می تواند از مقاصد امام+ فاصله بگیرد و به گمراهی بیانجامد.
۱۶.

مواضع امام رضا (ع) در برابر گفتمان های مشروعیت سیاسی دستگاه خلافت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال هشتم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳۱ 155 - 184

کلید واژه ها: سیاست قدرت مبانی مشروعیت امام رضا(ع) خلافت عباسی امامت شیعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۳ تعداد دانلود : ۴۰۱
مشروعیت حکومت ها(legitimacy) همواره و حداقل از یونان باستان تاکنون به عنوان یکی از مباحث کلیدی دانش سیاسی مطرح بوده است. در جهان اسلام نیز هرچند صورت بندی های ارائه شده برای انعقاد خلافت، از مقام فعل و عمل متأخر بوده، اما می توان گفت در زمان امامت هشتمین پیشوای شیعیان، بسیاری از آن ها ساخت یافتگی خود را به دست آورده بودند. حال چنانچه از منظر علم سیاست به روایات حضرت رضا(ع) نظر افکنده شود، مشاهده خواهیم کرد بسیاری از آموزه های رضوی مرتبط با مشروعیت حکومت است. این پژوهش می کوشد بر اساس روش توصیفی تحلیلی نشان دهد در بازه زمانی حیات حضرت رضا(ع) (148-203ق) چه گفتمان هایی در زمینه مشروعیت خلافت وجود داشته و دیدگاه امام هشتم شیعیان در مواجهه با آن ها به چه صورت بوده است؟ نتایج تحقیق نشان می دهد دستگاه خلافت، مبنای ثابتی برای مشروعیت نداشته و بر اساس رخدادهای پیشین، در مقام تئوریزه سازی برآمده است؛ نیز در دوره خلافت عباسی، راهکارهایی برای تقویت مشروعیت اندیشیده شد. روایات نیز نشان می دهد آن حضرت در کنار ارائه الگوی شیعه یعنی «نصّ»، هر دو مسیر دستگاه خلافت یعنی برساخت های مشروعیت و راهکارهای تقویت بخش را نقد کردند تا علاوه بر رویکرد اثباتی، در مقام نفی نیز به اصول سیاسی مکتب شیعه، جانی تازه ببخشند.
۱۷.

الاستعارات المفهومیه عن الحیاه بعد الموت فی نهج البلاغه دراسه وتحلیلیا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات حدیثه فی نهج البلاغه السنه الرابعه خریف و شتاء ۱۳۹۹ (۱۴۴۲ق) العدد ۱ (المتوالی ۷) 110 - 95

کلید واژه ها: نهج البلاغه اللغویات المعرفیه الاستعارات الامفاهیمیه الموت القیامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۳ تعداد دانلود : ۱۷۰
الملخص تعتبر الحیاه الأخرویه و المفاهیم المرتبطه با لقیامه من الأمور المعقده التی یمکن فهمها من خلال الاستعارات المفاهیمیه و بمساعده التجارب الملموسه و المتکرره ؛ و تم استخدام مثل هذه القضایا على نطاق واسع فی نهج البلاغه . نبحث فی هذا المقال الموضوع المذکور أعلاه باستخدام اللغویات المعرفیه و نهج لیکوف و جونسون فی الاستعارات. وفقًا لنتائج هذه الدراسه، فإن أکثر مجالات المبدأ المفاهیمیه التی تم تضمینها فی رسم الحیاه بعد الموت هی : السفر (67) ، الإنسان و خصائص البشریه (43) ، التجاره (13) ، الحرب (7) ، و أخیراً خصائص الموجودات الأخری و الحیوانات (4). بالإضافه إلى هذه المجالات المفاهیمیه الواسعه، هناک أیضًا شبکه من المفاهیم الاستعاریه الجزئیه التی تسلط الضوء على میزات محدده لمفهوم المقصد حیث یتم تقدیمها للجمهور. یتم استخدام کل من هذه الاستعارات بما یتناسب مع ظروف الجمهور ومایقتضیه ، و بالتالی ، فقد تم عرض مجموعه متنوعه من مناظر الحیاه الأخرویه .
۱۸.

پیوستگی های خطی و شبکه ای آیات و سور با مروری بر خاستگاه های آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهیافت هایی در علوم قرآن و حدیث سال پنجاه و یکم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱۰۲

کلید واژه ها: قرآن کریم پیوستگی خطی پیوستگی شبکه ای تناسب سور نظم آیات تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۳ تعداد دانلود : ۴۳۳
ارتباط و پیوستگی آیات قرآن کریم، در کنار چینش سوره ها در مصحف از سوی دیگر، همواره یکی از مباحث مهم علوم قرآنی و دانش تفسیر بوده است. این موضوع در مباحث سنتی علوم قرآنی، غالباً تحت عناوینی چون «نظم» و «تناسب» آمده است. هدف از طرح این مباحث که آن را پیوستگی های خطی نامیده ایم، بیش از همه دفاع از نظمِ درون سوره ایِ آیات و نیز چینش فعلی سوره ها در مصحف بوده است؛ گرچه گاه فواید تفسیری نیز دربرداشته و دست مایه مفسران در شرح و تبیین قرار گرفته است. اما در سده های اخیر، پیوستگی های شبکه ای ضرورت یافته و جستجو درباره ارتباط آیات و سوره هایی که در مجاورت یکدیگر قرار ندارند، فزونی گرفته است؛ فراتر از کارکرد تفسیری و جستن نظم قرآن، اهمیت یافتن تدبر متن بنیان، ظهور پیش فرض های تفسیری جدید، گسترش تفسیر قرآن به قرآن و نیاز روزافزون به تفاسیر موضوعی بر این رویکرد اثرگذار بوده است. در همین راستا ابتدا با روشی توصیفی تحلیلی، انواع پیوستگی های آیات و سور بررسی شده، آنگاه خاستگاه های هر کدام به ویژه در دوره معاصر مورد واکاوی قرار گرفته است.
۱۹.

خلأ صورت ملفوظ روایات و گونه شناسی بسترهای چندخوانشی آن (عوامل بسترساز گشتارهای خوانشی در صورت ملفوظ روایات)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال شانزدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۴۱) 113 - 138

کلید واژه ها: روایت صورت ملفوظ واژگان فقه الحدیث متن روایت مضطرب المتن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۷ تعداد دانلود : ۶۳۸
ساختار خط و ماهیت زبان عربی، ظرفیت خوانش های متعددی از یک نوشتار را پدید می آورد که از آن در اصطلاح زبان شناسی به «گشتارهای خوانشی» یاد می شود. خوانش صحیح روایات از نسخه مکتوب، رکن اصلی در برداشت اصیل و متقن حدیث است. توجه ننمودن بدین امر، گاه دشواری ها و اشتباهاتی در فهم روایت به وجود می آورد. مناقشات در فهم حدیث و برداشت های متنوع از مفاد آن که پذیرش یا رد روایت را به دنبال دارد، از نتایج این مهم است. از همین روست که یکی از شرایط اعلای دریافت حدیث، مقابله شفاهی آن بوده و چندان به پذیرش دست نویس و مکتوب حدیثی و نقل آن (مناوله)، روی خوش نشان داده نمی شده است. این مقاله می کوشد خوانش بر پایه نسخه نوشتاری روایات را به محل بحث گذاشته، عوامل بسترساز قرائت های متعدد از متن را بکاود. به دیگر سخن، عوامل پدیدآورنده بدفهمی در خوانش متن حدیث را گونه شناسی نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با تمرکز بر نمونه هایی که از جنبه های مختلف، می توان خلأ صورت ملفوظ روایات را به بحث گذاشت، سامان یافته است و به این نتیجه رسیده که مهم ترین عوامل چندخوانشی در متن روایات «نبود علائم سجاوندی»، «تقطیع روایات»، «نبود حرکت گذاری»، « توجه نداشتن به ترکیبات پایدار زبانی » و «ماهیت قالبی و اشتقاقی زبان عربی» است. کوشش شده است با مثال هایی از روایات معصومین(ع) و ارائه پاره ای از برداشت های متفاوت و متعارض از آن، نشان داده شود توجه به امور فوق تا چه میزان درخور توجه و شایان دقت است.
۲۰.

تطور تاریخی راه کارهای تحقق تقیّه در سیره ائمه شیعه(ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال نوزدهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۷۵) 149 - 178

کلید واژه ها: روایات ائمه (ع) تقیه امامیه فرق اسلامی تاریخ تشیع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۰ تعداد دانلود : ۳۹۸
تقیه یکی از محورهای مهم پژوهش در تاریخ عقاید و باورهای اسلامی است. شیعیان امامیه بیش از دیگر مذاهب به تقیه باور داشته اند، بدان عمل کرده اند و به بحث درباره ابعاد نظری و فقهی آن پرداخته اند. دیگر مذاهب اسلامی به دلیل منحصر دانستن تقیه به صدر اسلام و  پذیرش کاربرد آن در مواردی نادر، علاقه ای به پرداختن به این موضوع نشان نداده اند. این مقاله می کوشد با نگاهی تاریخی، مهم ترین روش های امامیه را برای عمل به تقیه و تحقق بخشیدن به آن بررسی کند. این بررسی نشان می دهد، تقیه تا آغاز قرن دوم، بیشتر ناظر به کتمان، ستر و اظهار خلاف معتقدات قلبی بوده است، اما از سده دوم هجری و با افزایش جمعیت شیعیان و فزونی گرفتن فشارهای سیاسی اجتماعی، رفتارهایی مانند عیب جویی و انتقاد از خودی ها، ایجاد اختلاف در مسائل دینی و افتراق در میان هم کیشان را در برگرفته است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان