امکان سنجی تبیین سازه انگارانه پدیده «پیاده روی اربعین» و لزوم بازاندیشی فرانظری/ نظری دانش روابط بین الملل در فهم جهان آینده (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

پس از سقوط صدام و اضمحلال رژیم بعث در سال 2003، گردهمایی پیاده روی اربعین که در تمام سال های حکمرانی دولت های ضدشیعه عراق هم به رغم تمام محدودیت ها و موانع تداوم یافته بود، دوباره با گستردگی برگزار شد. آئینی که برگزاری پُر شور آن حتی در سال های پاندمی کرونا هم متوقف نشد و هر سال با شکوه تر از قبل در حال برگزاری است. پُرواضح است که بر اساس منطق حاکم بر دانش روابط بین الملل پدیده ای با این ابعاد به عنوان رویدادی جهانی باید در چارچوب این دانش مدرن تبیین شود. بر همین مبنا نوع نگاه نظریه های روابط بین الملل چه نظریه های جریان اصلی و چه رویکردهای انتقادی و حتی اعتراضی به این رخداد موضوع مهمی است که نیاز به بررسی و تدقیق موشکافانه دارد. اگر بپذیریم که نظریه های دانش اجتماعی در کلیت خود با تبیین رویدادهایی نظیر رخداد یادشده علاوه بر فهم و ادراک دنیای گذشته و اکنون، به شناخت بهتر جهان آینده کمک می کنند، هرگونه ناکارآمدی در ابزارهای نظری موجود بازاندیشی تئوریک در این علوم را الزامی می سازد. بازنگری ای که می تواند نگرشی جامع تر برای تحقق عدالت، آزادی و صلحی پایدار در جهان آینده را به ارمغان بیاورد. بررسی رویکردهای مختلف نظری دانش روابط بین الملل نشان می دهد که اگرچه سازه انگاری تا حدودی می تواند این رویداد را بهتر از دیگر رویکردهای غالب این دانش تبیین نماید، اما هیچکدام از رهیافت های نظری موجود نمی توانند به نحوی بایسته به تبیین این رویداد جهان گُستر که هویت های متکثر را در ذیل سامانه معنایی ایجادشده از تقاطع «عقل قدسی» با «عشق حقیقی»، مجتمع کرده است، بپردازند. این نقصان اگرچه در رویکردهای جریان اصلی روابط بین الملل به وضوح قابل رویت است، اما در رویکردهای میانی، انتقادی و اعتراضی هم دیده می شود. موضوعی که به نظر می رسد بیش از هر چیز به دلیل نقصان های فرانظری حاکم بر مجموعه دانش روابط بین الملل باشد. اگرچه در رویکردهای میانی، انتقادی و اعتراضی تلاشی برای حل این نقصان صورت گرفته اما واقعیت آن است که از یکسو به دلیل خلاء نگرش چند مرتبه ای به مولفه «عقل» و تقلیل فهم موضوعات در قالب «عقل ابزاری» و نهایتاً «عقل متعارف» و غفلت از «عقل قدسی» و از سوی دیگر به دلیل عاری بودن این دانش از رویکردهای عرفانی و بی توجهی به مولفه «عشق حقیقی»، لزوم بازاندیشی در نظریه روابط بین الملل برای فهم بهتر جهان آینده کاملاً احساس می شود.