ابن سینا و نوعِ یقین حاصل از تجربه: خوانشی نو (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
یکی از مهم ترین ویژگی های قضایای تجربی ازدیدگاه ابن سینا که موجب قرار گیری آن ها درزمره مبادی برهان می شود، اتصافشان به یقین است. شیخ الرئیس در موارد متعدد به یقینی بودن این قضایا تصریح کرده؛ اما در سخنانی معدود از وی به نوعی یقین تامّ و محض از مجرّبات نفی شده است. در این پژوهش، با استفاده از روش تفسیر تحلیلی متن محور و تحلیل انتقادی نشان داده ایم که براساس مبانی نظری و تاحدودی عملی موردنظر ابن سینا نمی توان تجربه را مفید یقین دانست. به لحاظ نظری، دو دلیل حداقلی و حداکثری را برای توجیه این مسئله می توان ذکر کرد: طبق دلیل حداقلی، تجربه صرفاً در حالت مشاهده دائمی، مفید یقین تامّ است و مطابق دلیل حداکثری، حتی وقوع دائمی نیز به حصول یقین نمی انجامد؛ زیرا به سبب ابتنای مجرّبات بر محسوسات- که طبق نظر نهایی ابن سینا ازنوع شبه یقینی هستند- مجرّبات نیز ازنوع شبه یقینی خواهند بود و البته این مطلب با ابتنای تجربه بر برهان لمّی تعارضی ندارد؛ زیرا ابن سینا برهان لمّی ای را که در آن از صغرای غیردائم استفاده شده باشد، مفید یقین نمی داند؛ به علاوه، با فرض امکان داشتن حصول یقینی در فرایند تجربه، ازجهت عملی، کشف دقیق سبب ذاتی و به تبع آن، رسیدن به یقین، بسیار دشوار است و به ندرت تحقق می یابد.Avicenna and the Kind of “Certainty” Obtained by Experience; a New Reading
In Avicenna’s thought, one of the most important features of experimental propositions which, whereby they are classified among the principles of demonstration, is their attribution with certainty and he has emphasized its certainty in several expressions. However there are a few statements from Avicenna in which- in a way the absolute certainty of experience is denied. This research, using the method of text-oriented analytic interpretation and critical analysis, explicates how the method of experience, according to Avicenna’s own theoretical and practical foundations, cannot yield certainty. Theoretically, two minimum and maximum reasons demonstrated for this. Based on minimal reason the method of experience brings about pure certainty only in the case of useful constant observation. But in the maximum reason even in the manner of permanent occurrence can't be lead to certainty because due to the experience-based on sensations which according to Avicenna’s final analysis are pseudo-certainty, any kind of experience will be pseudo-certainty. This result is not in conflict with Avicenna’s innovational doctrine about the experience-based propositions, according to which these propositions are based on a demonstration propter quid, because he has already explained in his logical works that a demonstration propter quid which its minor premise is not perpetual cannot yield certainty. In addition, assuming possibility of obtaining certainty in the process of experience, in practice, is very difficult to exactly determine and discover the essential cause, whereby reaching the certainty will be very hard and rare.
تبلیغات
