بنیاد نظری ماندالا و بازنمایی آن در قالی های چهار باغ

چکیده

ماندالا از کهن الگوهایی است که مفهوم خود را در اغلب تمدن های بشری در قالب فرم اولیه دایره، مربع و یا ترکیبی از هر دو بازنمائی کرده است؛ این در حالی است که در جزئیات عناصر از فرهنگ بومی هر منطقه تأثیر پذیرفته و وجوه متفاوتی به خود گرفته است. از نظر مفهوم، ماندالا تبیین کننده مکان مثالی خدایان، معابد، وسیله مراقبه در سنت هندو و بودا است و تصویر کننده باغ بهشت و یا همان نقش جهان در سنت ایرانی است. مسئله این مقاله بازشناسی مفاهیم و فرم ماندالا در مقایسه با قالی های چهارباغی است. هدف آن ارائه گواهی بازنمود نماد کهن الگوی ماندالا در قالی های چهارباغی است و اطلاعات آن به صورت اسنادی گردآوری شده و به روش مقایسه ای مفاهیم، مقولات و روابط بین آن ها مورد توصیف و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل نشان می دهد که مفاهیمی همچون «نقش جهان»، «باغ بهشت»، «آب حیات»، «حصارهای محافظ از ورود شیاطین» در قالی های چهارباغی و در تطابق ماندالا در سنت های دیگر یافت می شود. از لحاظ فرم نیز تقسیم قالی های چهارباغی توسط جوی های آب صلیبی شکل به چهار قسمت و به مرکزیت چشمه آب حیات و یا کوشک مرکزی -که بعدها این چشمه به ترنج تبدیل می شود- با فرم ماندلا مطابقت دارد.