نگارینه هنر اسلامی

نگارینه هنر اسلامی

نگارینه هنر اسلامی سال سوم زمستان 1395 شماره 12 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

تحلیل و بررسی نقوش تزیینی در معماری مساجد دوره خوارزمشاهیان در خراسان براساس رویکرد سنت گرایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: معماری اسلامی هنر اسلامی سن تگرایی نقوش تزیینی مساجد خوارزمشاهی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 30 تعداد دانلود : 917
گذشته پربار فرهنگ و هنر ایران زمین به ویژه هنر تزیین ابنیه در معماری این دیار جایگاهی رفیع دارد که هنر و معماری دوره خوارزمشاهیان نه تنها از این امر مستثنی نیست، بلکه علاوه بر زیبایی ظاهری از ازر شهای والاتری نیز برخوردار است و ذهن جستجوگر را قبل از نمود ظاهری، به معنایی درونی رهنمون م یسازد. از آ نجاکه اصول زیباشناسی و ویژگ یهای خاص سنت ایرانی به طور ظریف و آگاهانه در معماری این نقوش موردتوجه قرارگرفته، لازم است بامطالعه و شناخت دقیق این اصول و رو شها به عمق باطن هنر اسلامی پی برد. نیاز به رو ششناسی در عرصه هنر اسلامی، امری اجتنا بناپذیر است که داوری ماهیت هنر اسلامی و پرسش نظری در مورد آن را ممکن م یسازد. برای بررسی هنر اسلامی در تمدن و فرهنگ اسلامی یکی ازاین رو شها، رویکرد سنت گرایی است. سنت گرایان سنت را امری واحد، همه مکانی، هم هزمانی و زوال ناپذیر م یدانند و از روش عرفانی برای تبیین و تفسیر هنر اسلامی استفاده م کنند. در این پژوهش آن چه مورد ارزیابی و تحلیل قرارگرفته معماری مساجد دوره خوارزمشاهیان است که گذشته پربار فرهنگ و هنر ایران زمین به ویژه هنر تزیین ابنیه در معماری این دیار جایگاهی رفیع دارد که هنر و معماری دوره خوارزمشاهیان نه تنها از این امر مستثنی نیست، بلکه علاوه بر زیبایی ظاهری از ازر شهای والاتری نیز برخوردار است و ذهن جستجوگر را قبل از نمود ظاهری، به معنایی درونی رهنمون م یسازد. از آ نجاکه اصول زیباشناسی و ویژگ یهای خاص سنت ایرانی ب هطور ظریف و آگاهانه در معماری این نقوش موردتوجه قرارگرفته، لازم است بامطالعه و شناخت دقیق این اصول و رو شها به عمق باطن هنر اسلامی پی برد. نیاز به رو ششناسی در عرصه هنر اسلامی، امری اجتنا بناپذیر است که داوری ماهیت هنر اسلامی و پرسش نظری در مورد آن را ممکن م یسازد. برای بررسی هنر اسلامی در تمدن و فرهنگ اسلامی یکی ازاین رو شها، رویکرد سنت گرایی است. سنت گرایان سنت را امری واحد، همه مکانی، هم هزمانی و زوال ناپذیر م یدانند و از روش عرفانی برای تبیین و تفسیر هنر اسلامی استفاده می کنند. در این پژوهش آن چه مورد ارزیابی و تحلیل قرارگرفته معماری مساجد دوره خوارزمشاهیان است که با تکیه بر رهیافت سنت گرایی به تفسیر مواد فرهنگی موردمطالعه پرداخته است. بنابراین اصل تحقیق حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر دیدگاه سنت گرایی است که به نحو حضور معنویت در معماری اسلامی و تحلیل نقوش و سایر عناصر وابسته به آن در معماری مساجد خوارزمشاهیان پرداخته شده که علاوه بر درک بیان مشترک هنر این نقوش با الهام از آ نها، نشا ندهنده نفوذ تفکر سن تگرایی در ت کتک عناصر مانند معماری، کتیبه و سایر تزیینات آن بوده است. در جمع بندی نهایی، به مترادف بودن معنا و معنویت در حکمت ایرانی و از آن جا هنر و معماری اسلامی اشار هشد هاست.با تکیه بر رهیافت سنت گرایی به تفسیر مواد فرهنگی موردمطالعه پرداخته است. بنابراین اصل تحقیق حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر دیدگاه سنت گرایی است که به نحو حضور معنویت در معماری اسلامی و تحلیل نقوش و سایر عناصر وابسته به آن در معماری مساجد خوارزمشاهیان پرداخته شده که علاوه بر درک بیان مشترک هنر این نقوش با الهام از آ نها، نشا ندهنده نفوذ تفکر سن تگرایی در ت کتک عناصر مانند معماری، کتیبه و سایر تزیینات آن بوده است. در جمع بندی نهایی، به مترادف بودن معنا و معنویت در حکمت ایرانی و از آن جا هنر و معماری اسلامی اشار ه شد ه است.
۲.

بررسی عوامل مؤثر در تغییر سبک خط نستعلیق در خوشنویسی عصر قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سبک خوشنویسی نستعلیق قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 465 تعداد دانلود : 963
در اوایل دوره قاجار، با بازگشت هنرمندان به سن تهای گذشته خوشنویسی، ب هویژه شیوه و سبک میرعماد، خط نستعلیق احیا شد و کیفیت خط نسبت به دوره صفوی ارتقا یافت. فتحعلی شاه قاجار که خود و فرزندانش خوشنویس بودند، خط نستعلیق را ب هعنوان خط ملی ایران اعلام نمود. حمایت و علاق همندی وی به خوشنویسی در احیای آن تأثیر بسزایی داشت، پس از وی محمدشاه و ناصرالدی نشاه نیز به سنت حمایت از خوشنویسی ادامه دادند. م یتوان گفت خط نستعلیق که در دوره صفوی به تکامل رسیده بود، در دوره قاجار به تنوع رسید. هنرمندان با گذر از دوره بازگشت به سن تها و احیای خط نستعلیق، به سبک و شیوه خاص خود دس تیافتند و در ترکی ببندی و قال بها و ساختار خط، سبک و شیوه نو و خلاقان های در خط نستعلیق ابداع نمودند و آن را به اوج رساندند. در این پژوهش که به روش تاریخی و به شیوه توصیفی- تحلیلی و با بهر هگیری از منابع کتابخان های و تصاویر مربوط به نسخ ههای خطی موجود در موزه ملی ملک انجا مشده، سعی بر این بوده است که ضمن معرفی شیو ههای متداول خط در دوره قاجار، عوامل تأثیرگذار در تغییر سبک خط موردبررسی قرار گیرد. نتایج تحقیق روشن م یکند که حمایت و توجه خاص دربار به خط نستعلیق، ورود چاپ سنگی به ایران و لزوم تناسب خط با شرایط چاپ، کم شدن سفار ش کتابت متون و متعاقب آن روی آوردن خوشنویسان به قال بهای جدید برای اجرای قطعات، از عوامل مهم تغییر سبک و به اوج رسیدن خط نستعلیق در دوره قاجار است.
۳.

تزیینات به کاررفته در بناهای مسکونی دوره قاجاریه خوانسار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خوانسار دوره قاجاریه بناهای مسکونی تزیینات بنا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 707 تعداد دانلود : 677
خوانسار یکی از شهرهای کوهستانی غرب استان اصفهان محسوب می شود که در یک دره سرسبز قرارگرفته است. پیشینه تاریخی این شهر به قبل از اسلام بر می گردد؛ اما در دوره قاجاریه رشد و توسعه بسیاری یافت. در حال حاضر بیشترین آثار تاریخی باقی مانده از این دوره را بناهای مسکونی تشکیل م یدهد. در بسیاری از این ابنیه که احتمالاً متعلق به طبقات متوسط یا مرفه شهر بوده اند، تزیینات بسیار متنوعی به کاررفته که تاکنون در هیچ پژوهشی به آ نها پرداخته نشده است. ازاین روی هدف اصلی مقاله حاضر پرداختن به ویژگی ها و انواع تزیینات ب هکاررفته در بناهای مسکونی این دوره در این شهر است. برای این منظور روش پژوهش حاضر به دو شیوه کتابخانه ای و میدانی می باشد و سعی شده است که تمامی این ابنیه بررسی و مطالعه شوند. با توجه به این مطالعات مشخص شد که به واسطه فراوانی چوب در منطقه، بسیاری از تزیینات این ابنیه نیز وابسته به این عنصر ارزشمند بوده است. علاوه بر این، احتمالاً بیشتر این تزیینات توسط هنرمندان خوانساری و بعضاً برخی هنرمندان اصفهانی ایجادشده است.
۴.

کاربرد نقوش امام زاده های شهرستان دماوند استان تهران در طراحی نشانه های گرافیکی معاصر ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نقوش تزیینی امام زادگان شهرستان دماوند طراحی نشانه هویت بصری ایرانی فرهنگ اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 329 تعداد دانلود : 161
معماری اسلامی و تزیینات وابسته به آن، همواره بستری مناسب برای حضور عناصر تجسمی مختلف، ب هویژه آرایه های تزیینی بوده است. بناهای مذهبی اما مزاد هها مملو از نقوش تزیینی پرباری است که به سبب برخورداری از طرح های هنری و نقوش نمادین، م یتواند در بخ شهایی از هنر معاصر گرافیک، هم چون طراحی نشانه، مورداستفاده قرار گیرد. این مقاله، کوششی است برای مطالعه، طبقه بندی، شناخت هویت و ویژگی های بصری و ریشه های اعتقادی و مفاهیم پنهان و نمادین نقوش تزیینی اما مزاده های شهرستان دماوند و کاربرد آ نها در طراحی نشانه ها. روش انجام تحقیق بر مبنای ماهیت توصیفی- تحلیلی بوده است و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت ترکیبی )کتابخانه ای و میدانی( است. جامعه آماری این پژوهش، 93 امام زاده در حوزه عملکرد اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان دماوند استان تهران است و روش نمون هگیری به شکل انتخابی می باشد. هشت نقش شاخص را از مجموعه نمونه های موردمطالعه انتخاب و سپس نمونه های تصویری، طراحی آن ها ارائه شده است. ه مچنین برای بررسی کاربرد عملی نشان هها، 81 نشانه از نقوش موردنظر برای ارائه به مراکز و ارگان های مختلف در جدولی جداگانه طراحی شده است. نتایج حاصل از این مطالعه، گویای آن است که منطقه موردمطالعه، ب هعنوان بخشی کوچک از پهنه فرهنگی ایران، توانایی ارائه نمونه های کاربردی نشان هها را در حد گسترده ای در خود دارد و این نشانه ها قابلیت ترکیب، تغییر و ب هروزرسانی را دارا می باشند. این قابلیت ها، قاب لتعمیم به دیگر مناطق کشور و حوز ههای فرهنگی هستند.
۵.

تحلیل تطبیقی و زیباشناختی آرایه های چوبی مسجد جامع سرآور گلپایگان با مساجد آذربایجان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: گلپایگان تیموری صفوی چوب کاری منبر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 265 تعداد دانلود : 352
عل یرغم آن که شیوه ها و هنرهای تزیینی بناهای گذشته در سکونت گاه های شهری و مراکز جمعیتی بزرگ عمدتاً در قالب یک فرهنگ فراگیر و منطبق با اصول و موازین هنری هر دوره انتظام یافته است، ساخت و تزیین بنا در مناطق روستایی بیشتر تابع فرهنگ، مقتضیات و شرایط محیطی روستا بوده و از قوالب و ساختارهای هنری رایج هر دوره، نشان های کمتری در آن دیده می شود. با در نظر گرفتن چنین خصیصه ای در پژوهش حاضر، آرایه های چوبی ب هکار رفته در منبر، سقف و درب ورودی مسجد جامع سرآور گلپایگان در مقایسه با تزیینات چوبی به کار رفته در مساجد آذربایجان، ب هعنوان نمونه های شایان توجه ای نگونه تزیینی، معرفی، مطالعه و تحلیل شده است. روش مورداستفاده در این پژوهش، شیوه ای توصیفی-تحلیلی با بهر هگیری از بررسی های میدانی، مطالعات کتابخانه ای و مقایسه تطبیقی است. بر اساس عمده نتایج حاصله، مسجد جامع سرآور ازجمله بناهای روستایی است که آرایه های چوبی آن به دو دوره تیموری و صفوی تعلق داشته و این آرای هها ضمن تأثیرپذیری از ویژگی های عمومی حاکم بر هنرهای تزیینی این دو دوره، عرض هکننده پاره ای از ویژگی های یگانه و متفاوت است که نشأ تگرفته از شیوه های خاص و بومی منطقه ساخت اثر بوده و در مقایسه با نمونه های آذربایجان، عل یرغم برخی وجوه تشابه، متفاوت است.
۶.

مطالعه تزیینات آجری در مناره های دوره سلجوقی استان اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آجرکاری مناره اصفهان سلجوقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 937 تعداد دانلود : 430
می توان دوره سلجوقی را یکی از مهم ترین دور هها در تاریخ ایران بعد از ظهور اسلام دانست که هنر و فرهنگ در یک روند صعودی به جایگاه والاتری دست یافت. در این دوره، اصفهان پایتخت شد و دورانی جدید را در هنر و معماری خود سپری ساخت. یکی از مهم ترین مواردی که در معماری آن مقطع، نمود بیشتری یافت، مناره بود. احداث مناره در ایران ب هعنوان راهنما و هدایت معنوی و مادی، از دوران پیش از اسلام، آغاز و در عصر سلجوقی به اوج تکامل خود رسید. پ سازاین تکامل، ساخت مناره ها به تعداد زیاد در شهرهای مهم آن دوره، ب هخصوص در اصفهان مشهود است که هرکدام از آ نها دارای بهترین نمونه های تزیینات آجرکاری است. هنر آجرکاری همواره بخش عظیمی از تزیینات معماری دوران اسلامی ایران را ب هویژه در مناره های مساجد در برگرفته است. آجر روی مناره ها، ب هعنوان یکی از عناصر اصلی به کار گرفته شده، از لحاظ تکنیک، تنوع نقش و گاهی تکرار نقوش، گر هها و کتیبه ها قابل تأمل است. آن چه که می دانیم این است که درباره آجرکاری در مناره های عصر سلجوقی پژوهش چندانی صورت نگرفته است. همین طور درباره انواع چیدما نها و رگ چین های شاخص آجرکاری منار هها در اصفهان دوره سلجوقی و چگونگی شباهت و تداوم تزیینات آن به صورت مستقل و منسجم پرداخته نشده است؛ در این پژوهش با توجه به اهمیت این موضوع در معماری ایران، با دسته بندی و تحلیل ریخت شناسی تزیینات آجری در مناره های اصفهان، پرداخته شده است و در رسیدن به این هدف، از مطالعات کتابخانه ای و میدانی با روش توصیفی- تحلیلی برای بازشناسی در تزیینات مناره های آجری اصفهان عصر سلجوقی، استفاده شده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۴