تحلیل نظام تمّا در ایران (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

شناخت ساختار سیاسی-اداری که در قرن سیزدهم میلادی از دل استپهای مغولستان برآمد و بر نیمی از جهان متمدن زمان خود حکومت یافت، همواره ذهن مورخان را به خود مشغول داشته است. مغولان از آغاز، برنامه خود را بر استقرار حکومت و تداوم آن قرار دادند و به همین منظور نظام اداری خاص خود را، البته با اقتباس از تجربیات حکومتی سایر ملل متمدنتر، پدید آوردند. یکی از نظامهای کاربردی که مغولان برای حفظ و گسترش سیطره خود بر سرزمینهای مفتوحه به کار بردند، نظام تمّا بود که نشانه هایی از آن را در دوره نخستین حکومت مغولان در ایران، روسیه و اردوی زرین میتوان یافت. این مقاله تلاش دارد با رویکردی توصیفی- تحلیلی، با تکیه بر منابع فارسی و دیدی انتقادی نسبت به پژوهشهای پیشین، به بررسی ماهیت و کارکرد تمّا در ایران بپردازد. یافته های پژوهش نشان میدهد که با وجود انطباق این ساختار با سنتهای دیوانسالاری ایرانی که کار دیوانیان ایرانی و مغول را تا حد زیادی آسان میکرد، پیشینه متفاوت دیوانسالاری و وضعیت خاص ایران باعث