المُستَرشِد بالله زمانی به خلافت رسید که حکومت سلجوقیان بر اثر تمرکزگریزی ترکمانان دچار تزلزل شده بود. سلجوقیان خلفا را وادار کرده بودند که از قدرت دنیوی خود دست بشویند و به ذکر نامشان در خطبه و سکه اکتفا نمایند. مسترشد با مشاهدة ضعف سلجوقیان، تمام تلاش خود را صرف خروج از ربقة طاعت سلاطین و بازیابی قدرت دنیوی خلافت نمود. وی نخستین خلیفه ای بود که در تقابل با سلاطین به هر وسیله، از جمله حیله و حربة نظامی، توسل جست. او شخصاً در جنگ-ها شرکت می کرد و نقش مهمی در اختلافات شاهزادگان سلجوقی و تضعیف ایشان ایفا نمود. یکی از سیاست های مهم مسترشد در برابر سلاطین سلجوقی، حمایت از شاهزادگان ضعیف تر بود. نقش المسترشد در احیای قدرت خلافت عباسی شایان توجه بود. از این رو، او آغازگر فصلی نو در تاریخ خلافت عباسی به شمار می آید.
ما در این جستار برآنیم با رویکردی توصیفی - تحلیلی به بررسی تکاپوی خلیفه المسترشد بالله برای بازیابی قدرت دنیوی خلفای عباسی بپردازیم و تقابل او را با سلاطین سلجوقی و نیز نقش وی را در احیای مجدد قدرت دنیوی خلافت عباسی مورد تحلیل قرار دهیم.
