دانش دینی

در روزگار ما، پرسش‌های جدید بسیاری، در باب امهات مسائل دین، اکتشاف قضایای دین، و نیز دربارة معرفت دینی، پدید آمده است. پاسخ‌‌گویی به این پرسش‌ها، نیازمند بسط نوفهمی و نوآوری در ساحات چهارگانة «تفهّم»، «مفاهیم»، «تفهیم» و «تحقق» دین است. تأسیس و تنسیق «فلسفة دین»، «منطق کشف دین»، و «فلسفة معرفت دینی»، از مبرم‌ترین مصادیق نوآوری علمی در حوزة دین‌پژوهی و دینداری است. محقق محترم، در پی شش سال تلاش و تأمل علمی، برای کشف/ فهم دین، به دستگاه روشگانی جامعی دست یافته است که آن را «منطق اکتشاف گزاره‌ها و آموزه‌های دینی» نامیده است؛ همچنین با تفطن به ضرورت مطالعة فرانگر/ عقلانی معرفت دینی؛ وی دانش دیگری را با عنوان «فلسفة معرفت دینی»، پیشنهاد می‌کند. از آن‌جا که مؤلف مقاله، معتقد است: به دلیل این که فیلسوفان دین، نوعاً ادیان محقَّق ـ و نه منزَّل ـ را موضوع فلسفة دین می‌انگارند، فلسفة دین مطلق، ممکن نیست، لهذا بر ضرورت تأسیس فلسفة دینِ (اسلامی) انگشت تأکید می‌نهد. مؤلف، در این مقاله، سعی کرده است ضمن شرح ضرورت تأسیس و ذکر تعاریف و غایت و رسالت دانش‌های پیشگفته، ترابط و تمایز، و نسبت و مناسبات آنها را با یکدیگر تبیین نماید. قبسات، از نقد و نظرات علمی ارباب فضل، در باب مدعیات مقاله، استقبال می‌کند.

تحقیق حاضر به منظور شناسایی میزان تاثیر دیانت (دانش، نگرش و رفتار دینی) بر شادی دانش آموزان مدارس دخترانه مقاطع راهنمایی و دبیرستان ناحیه 2 شهر کرمان صورت گرفته است. روش تحقیق، توصیفی از نوع علّی ‐ مقایسه ای و ابزار جمع آوری اطلاعات، «پرسشنامه دانش، نگرش و رفتار دینی» و «پرسشنامه سنجش شادی» آکسفورد بود. با روش نمونه گیری تصادفی تعداد 159 نفر از دانش آموزان دبیرستان و 104 نفر از دانش آموزان راهنمایی جهت پاسخگویی به سؤالات پرسشنامه انتخاب گردیدند و تجزیه و تحلیل داده ها، به وسیله نرم افزار Spss انجام گرفت و نتایج زیر حاصل گردید: 1. «دانش دینی» دانش آموزان پایین، «نگرش دینی» دانش آموزان مثبت و «رفتار دینی» آنها تاحدی مناسب به دست آمد؛ 2. میزان شادی دانش آموزان نسبتاً زیاد است؛ 3. دانش دینی بر شادی دانش آموزان موثر نیست؛ 4. نگرش و رفتار دینی دانش آموزان بر شادی آنها تاثیر دارد؛ 5. «مقطع تحصیلی» بر «دانش دینی»، «معدل» بر «دانش دینی، رفتار دینی و شادی» «پایه تحصیلی و سن» بر «رفتار دینی» تأثیر دارد.

هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه بین دینداری و شادکامی دانشجویان دختردانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان در سال 1389-1388 است. در این پژوهش از روش تحقیق همبستگی، استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها و بررسی فرضیه های پژوهش از روش های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. نتایج پژوهش نشان دهنده این است که بین دینداری و شادکامی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج حاکی از این است که بین سه مؤلفه ی دینداری یعنی رفتار دینی، دانش دینی و نگرش دینی وشادکامی نیز همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.

با وجود اهمیتی که مسایل دینی و فرهنگ پذیری دینی برای فرد و جامعه دارد، اما امروزه در برخی محافل کمرنگ شدن ارزش های دینی و فرهنگ پذیری دینی بیداد می کند و این کمرنگی خود را در مظاهری مانند بی حجابی و بی توجهی به باورها و اعتقادات دینی نمود پیدا کرده است. بنابراین ضروری به نطر می رسد که در جامعه به مقوله هایی مانند فرهنگ پذیری دینی شهروندان و تقویت ارزش های دینی و اعتقادی آنان توجه و اهتمام ویژه ای شود. در این راستا نقش عوامل زیادی قابل بررسی است، اما برجسته ترین نقش را در خانواده و به خصوص در مادران می توان یافت. بر همین اساس این پژوهش باهدف مطالعه نقش مادران در فرهنگ پذیری دینی نوجوانان شهر تهران به روش میدانی انجام شده است. نمونه آماری پژوهش شامل 384 نفر از مادران 24 تا 50 ساله شهر تهران هستند که به صورت سهمیه ای در مناطق مختلف تهران انتخاب شده اند. یافته های پژوهش نشان داده که نقش مادران به ترتیب در افزایش گرایش ها و تمایلات دینی فرزندان باضریب (78/0)، اصلاح کنش ها و رفتارهای دینی فرزندان باضریب (71/0)، افزایش پایبندی به مناسک و باورهای دینی فرزندان باضریب (66/0)، ارتقای ارزش های دینی فرزندان باضریب (62/0) و افزایش دانش دینی فرزندان باضریب (58/0) تاثیرگذار و معنادار بوده است.

«نظریه شبکه مسائل» یکی از سه ضلع مثلث تحول در علوم انسانی از منظر روش شناسی است. این نظریه، در کنار نظریه فحص جامع و نظریه اجتهاد سیستمی، اضلاع تحول (مدل تحول) در علوم انسانی از منظر روش شناسی را تشکیل می دهد. این مدل، بیانگر چگونگی تحول در علوم انسانی برای حرکت از علوم انسانی سکولار به سمت علوم انسانی اسلامی از منظر روش شناسی است. هدف از نظریه شبکه مسائل، برداشتن گام اول از مدل تحول در علوم انسانی و زمینه سازی برای تولید علم دینی در موضوعات و مسائل علوم به ویژه علوم انسانی است. این نظریه، به این پرسش پاسخ می دهد که چگونه می توان یک موضوع را تجزیه مفهومی کرد و شبکه گسترده ای از متغیرها و مسائل مرتبط با آن موضوع را به دست آورد. اهمیت و کاربرد این نظریه به صورت ویژه در حوزه علوم انسانی، تولید شبکه مسائل علوم انسانی در شاخه ها و رشته های مختلف علوم انسانی است. این نظریه، در پارادایم شبکه ای، با راهبرد تحلیل مفهومی، با رویکرد فلسفی و با ابزارهای چهارده گانه تحلیلی، به توصیف، تبیین و توجیه قدم به قدم مراحل تولید شبکه متغیرها و مسائل در موضوعات مختلف می پردازد.

هویت دینی؛ مفهومی مرکب و شامل ابعاد مختلفی چون بعد تجربی یا احساسی و عاطفی، بعد اعتقادی یا باورهای دینی، بعد فکری یا دانشی و شناختی و بعد شعائر و مناسک دینیمی شود. هدف پژوهش حاضر بررسی میزان هویت دینی بین دانش آموزان مقطع متوسطه ناحیه یک شهرری می باشد. روش پژوهش پیمایشی و شیوه گردآوری داده ها استفاده از پرسشنامه بوده است. جامعه آماری تمام دانش آموزان مقطع متوسطه ناحیه یک شهرری که با استفاده از جدول لین تعداد 400 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین شدند. نمونه گیری به شیوه نمونه گیری خوشه ای (در جامعه آماری مدارس) با سطح خطای 05/0 و ضریب اطمینان 95%، است. دراین پژوهش با توجه به مفهوم هویت دینی که چند بعدی است، متغیرهای عواطف دینی، باورهای دینی، دانش دینی، اماکن دینی و اعمال(فرائض) دینی سنجیده شده است. نتایج آزمون تاو کندال و شدّت ضریب d سامرز نشان می دهد که بین متغیر وابسته این پژوهش (هویت دینی) و برخی متغیرهای مستقل همبستگی وجود دارد. مقدار همبستگی تاو کندال و شدّت ضریب d سامرز بین متغیر وابسته و متغیرهای عواطف دینی، باورهای دینی، دانش دینی، اماکن دینی، اعمال (فرائض) دینی به ترتیب 23/0، 20/0، 29/0، 03/0-، 13/0 بوده است. نتایج گام به گام نیز نشان داد که متغیرهای عواطف دینی، باورهای دینی، دانش دینی و اعمال (فرائض) دینی تأثیرگذارترین عوامل گرایش به هویت دینی می باشند.

نظریه پردازی براساس متون دینی (قرآن و حدیث)، بعد از توسعه و تعمیق مباحث امکان و همچنین ضرورت و مبانی تولید دانش دینی، به شکلی جدی مدنظر قرار گرفت؛ بنابراین در سال های اخیر آثار متعددی منتشر شده اند که به دنبال استخدام، محک و ابداع فرایندهایی برای استنباط نظریه های علمی از متون دینی هستند. شناخت این تلاش ها کمک شایانی به همه دغدغه مندان عرصه نظریه پردازی اسلامی می کند تا ضمن بهره گیری از داده ها و روش های تولیدشده، از آن ها برای تکامل این مسیر استفاده کنند، اما با این همه، این آثار را افراد متعدد، در رشته های مختلف علوم انسانی، در مراکز علمی متعدد و در نشریات علمی گوناگون تألیف کرده اند؛ از این رو آگاهی از مجموعه داده های این قلمرو نیازمند مطالعه ای به روش «مرور روایتی» است تا بستر شناخت بهتر و معرفی میزان راه پیموده شده و مقایسه روش های ابداعی یا استخدامی فراهم شود؛ بنابراین مقاله حاضر به شناخت و معرفی روش هایی پرداخته است که منتج به نظریه پردازی علمی از متون دینی می شوند یا دست کم ارائه دهندگان، به غرض نظریه پردازی از متون دینی طراحی و عرضه کرده اند. همچنین نشان می دهد در مقالات و کتاب هایی که به زبان فارسی در بازه 1380 تا ابتدای 1400 شمسی در ایران منتشر شده اند، پانزده روش برای نظریه پردازی از متون دینی، استخدام یا ابداع شده اند. در این میان، نیمی از نظریه پردازی ها با دو روش تحلیل محتوای کیفی و نظریه داده بنیاد انجام شده اند.