عارف قزوینی

دو کشور ایران و فلسطین به دلیل برخورداری از دین مشترک، باورها و اعتقادات نزدیک به هم و تجربه های مشترک سیاسی - اجتماعی، مورد توجه شاعران و نویسندگان قرار گرفته اند، در این میان شاعران، به عنوان رهبران ادبی با تکیه بر رسالت اجتماعی خویش، نقش برجسته ای در بارور کردن روح انقلابی مردم و برچیده شدن بساط ظلم و بی عدالتی داشته اند. دو تن از چهر ه های برجسته این رسالت در این دو کشور، عبدالکریم الکرمی و عارف قزوینی هستند که با اشعار خطابی و کوبنده خود به خوبی توانستند در برابر توطئه های دشمنان بایستند و روح بیداری و تحرک و اعتراض را در مردم بدمانند. در پژوهش حاضر، با به کارگیری روش توصیفی- تحلیلی و تکیه بر مکتب ادبیات تطبیقی آمریکا، به بررسی برخی عناوین مطرح در ادبیات اعتراض در اشعار دو شاعر پرداخته شده و در پایان برخی نتایج حاصل شد: وطن دوستی و اعتراض علیه توطئه های دشمنان و استعمارگران، اعتراض علیه عملکرد حاکمان نالایق، محکوم نمودن عدم اتحاد و عدم یکپارچگی مردم، اعتراض علیه مزدوران و وطن فروشان از مهمترین مضامین ادبیات اعتراض در اشعار دو شاعر هستند. هر دو شاعر با زبانی تند و انتقادی؛ گاه صریح و گاه نمادین به تقبیح کژی ها و نابسامانی های موجود در جامعه پرداخته و احیای هویت ملی را در دستور کار خود قرار داده اند. هر دو یکی از عوامل نابسامانی را بهانه های مختلف دودستگی و اختلاف دانسته که در نظرگاه عارف وجود اختلافات دینی و مذهبی یکی از ریشه های اساسی آن را تشکیل می دهد.

دو کشور عراق و ایران به سبب تشابه موقعیت سیاسی– تاریخی خود در اواخر قرن نوزدهم و اویل قرن بیستم، شاهد ورود مضامین زیادی در حوزه ادبیات مقاومت و آزادیخواهی بوده اند. دو تن از شاعران مشهور این زمینه، محمدرضا شبیبی و عارف قزوینی هستند که اندیشه های آن ها نقش ویژه ای در بحران مقاومت و دماندن روحیه مقاومت و آزادیخواهی ملت ها داشته است. پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است. نتایج نشان می دهد: هر دو در قالب بهره گیری از ابزارهای بلاغی توانسته اند نقش مهمی در برانگیختن مخاطب و هماهنگ سازی آن با موقعیت گفتاری کلام داشته باشند سلاح دفاعی آن ها، سلاح کلمه و قلم بوده است. شبیبی بر خلاف عارف، بیشتر مانند یک حکیم آثار منفی اوضاع نابسامان را در قالب رذیلت های اخلاقی به نقد می کشد. جنبه عملی تر دعوت به اتحاد را می توان در شعر شبیبی بیشتر مشاهده کرد؛ زیرا وی در اصلاح عملی رسالتی پیامبرگونه دارد. در دیدگاه آن ها برای بهبود اوضاع کشور، مردم نقشی کلیدی دارند و به همین دلیل، ضعف و سستی آن ها را مورد نکوهش قرار می دهند. آن ها بهره گیری از سلاح علم و کنارگذاشتن اختلافات مذهبی و تمسک جستن به وحدت ملی را عاملی نقش آفرین در عرصه آزادی می دانند.