حمام های عمومی

حمام های عمومی جزئی از زندگی اجتماعی جامعه دیروز بودند که با ظهور مدرنیته، مورد اعتراض اصلاحگران جامعه جهت افزایش معیارهای بهداشتی آن در تناسب با زندگی جدید قرار گرفت. یکی از این استانداردها استفاده از دوش به جای خزینه بود. شهرداری ها به عنوان متولّی امر با اجبار دولتی حمامی ها را موظف به این تغییر می کردند. این مبارزه به دلیل مطالبه و خواست بخشی از مراجعان حمام ها، که استفاده از دوش را برنمی تافتند و خواستار استفاده از خزینه ها بودند، بسیار طولانی و پرفرازونشیب گردید، به طوری که از اواسط حکومت رضاشاه تا دهه چهل شمسی را دربرگرفت. در این پژوهش با مراجعه به منابع مطبوعاتی آن زمان، اسناد و تاریخ شفاهی سیر این ماجرا در شهر اصفهان به عنوان مورد مطالعه (Case Study) تبیین و تشریح گردیده است. نتیجه این که به واسطه جدیت مقامات شهری و نیز خواست عمومی جامعه شهرنشین که محصول بالارفتن سطح بهداشت عمومی بود، فرآیند بهداشتی کردن حمام های عمومی شکل گرفت. با این حال، تغییرات یادشده چون از آن جا که با جنبه های فرهنگی جامعه هماهنگی کامل نداشتند، با دوره ای طولانی از کشمکش همراه شد و سرانجام، به واسطة بروز تغییرات اساسی در سبک زندگی و معماری خانه های شهری که واجد حمام های خانگی شدند موضوع حمام های عمومی و مسائل وابسته به آن، از حیات اجتماعی شهرها به کناری نهاده شد.

پژوهش در تاریخ اجتماعی برای کاربردی کردن پژوهشهای تاریخی اهمیت شایانی یافته است. تاریخ های محلی در این مطالعات اجتماعی، به روشن نمودن حیات مدنی و میراث های فرهنگی و تمدنی کمک شایانی کردهاند. حمام های عمومی، به عنوان یکی از میراث های معماری ایران، و دستاوردهای اجتماعی و فرهنگی آن، برای پژوهش در تاریخ اجتماعی و محلی ایران، و یافتن آداب و سنن فرهنگی و اخلاقی ایرانیان، بسیار مهم است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای و با بهره گیری از شیوه میدانی و روایات شفاهی، در پییافتن پاسخی برای این پرسش است که معماری و آداب و کارکردهای اجتماعی حمام های عمومی در سوادکوه چگونه بوده است؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که علاوه بر تأمین بهداشت و سلامت عمومی، حمامها در تعاون، معاشرت مردم، تبادل اطلاعات و افزایش آگاهی های اقشار روستایی، جامعهپذیری، آشنایی با شکاف های طبقاتی و اجتماعی، توجه به فرایض دینی مانند نماز، بروز اختلافات ملکی و ارضی و ارثی، خاطرهگویی و انتقال تجربیات به نسل های پسین روستا، ارائه موسیقی اصیل سنتی منطقه و آوازخوانی، و تداوم سنت ها و آداب اجتماعی و فرهنگی منطقه تأثیر به سزایی داشته است. در حوزه معماری، حمام ها، تحت تأثیر جغرافیا و اقلیم منطقه قرار داشته است هم از جهت سبک معماری، و هم از جهت مصالح و مواد اولیه. در آغاز دوره پهلوی، حمام های خانگی جای خود را به حمام های بزرگ و عمومی داد. این تغییر، موجب کارکرد اجتماعی حمام ها در حیات روستایی سواد کوه شد.