جریان شناسی سیاسی بنی هاشم پس از قیام عاشورا(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
مطالب مرتبط با کلیدواژه
۱.
۲.
۳.
۴.
۵.
۶.
۷.
۸.
حسنیان
معیار مشروعیت خلافت در چالش حسنیان (فرزندان عبداله محض) با دولت عباسی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
پس از تشیل دولت عباسی (132ق) شاهد سلسله قیام های حسنیان (بنی حسن ع) علیه دولت عباسی هستیم که تا دهه نود قرن دوم هجری قمری را در بر می گیرد. برخی از دلایل این قیام ها در نگاه حسنیان به خلافت نهفته است، در نظر آن ها در درجه اول علوی بودن و در درجه دوم اقربیت به پیامبر شروط اساسی احراز مقام خلافت بود. از این رو آنها عباسیان را غاصب خلافت می دانستند. در مقابل، عباسیان نیز برای اثبات حقانیت خود در خلافت به مسایلی چون وراثت اعمام و ... استناد می کردند.در مقاله حاضر دیدگاه حسنیان و عباسیان در باب مشروعیت خلافت بررسی می شود
درباره شاه عبدالعظیم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
عبدالعظیم از مشاهیر سادات حسنی، در سدة دوم و سوم ه.ق می زیسته و و نسبش به امام حسن مجتبی (ع) می رسد. در نزد بسیاری از مردم و برخی از دانشمندان به شاه عبدالعظیم شناخته می شود. وی با اینکه خود از حسنیان است در دعوای خلافت ظاهری هیچگاه با آنان همسوئی نکرد و امامت پسر عموهای حسینی خود را خالصانه پذیرفت و در نتیجه خشم خلیفگان و کارگزارانشان را علیه خود بر انگیخت. برای در امان ماندن از نقشه های دستگاه خلافت ناگزیر پنهانی می زیسته و شهر به شهر می گشته تا سرانجام به شهر ری فرود آمد و با شیعیان آن دیار پنهانی تماس برقرار کرد. عبدالعظیم در شهر ری درگذشت و همانجا به خاک سپرده شد. برخی از پژوهشگران برآنند که وی را در همانجا زنده بگور کرده اند. باورهای راستین مذهبی، دانش، روشن بینی و بویژه موضع عدالتخواهانه اش در برابر خلیفگان، از او شخصیتی نامدار پدید آورد که همواره توجه دانشمندان، مبارزان و ایرانیان را به خود جلب نموده است. در این نوشتار برآنیم که گوشه هائی از زندگی این مرد سرفراز ایران اسلامی را فرا روی پژوهندگان قرار دهیم.
واکاوی دلائل حمایت، همراهی و همگرایی فکری اصحاب مذاهب اسلامی؛ زیدیه، معتزله و مرجئه با نخستین قیام های سادات حسنی تا سال 145 هجری(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
سرآغاز خیزش حسنیان برای به دست آوردن قدرت به دوره ی اموی باز می گردد، که با واکنش های متفاوت ارکان قدرت غیر رسمی جامعه همراه بود و طیفی متنوع از حامیان را برای مقابله با قدرت حاکم، گرد هم آورد. اگر چه پژوهشگران، ابعاد مختلف قیام های حسنیان را مورد واکاوی قرار داده اند، اما در مقاله ی حاضر، با رویکردی تحلیلی، دلائل حمایت یا همراهی برخی اصحاب مذاهب اسلامی؛ زیدیه، معتزله، مرجئه با نخستین قیام های حسنیان؛ از نسل حسن مثنی، مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس بررسی انجام شده، نزدیکی برخی آراء حسنیان همچون اعتقاد به افضلیت علمی و وراثتی محمد و برادرش ابراهیم بر سایر مدعیان رهبری، لزوم قیام علیه حاکم جائر و برداشت معنای نجات بخشی از لقب «مهدی»، ویژگی هایی است که بیشترین تأثیر را در حمایت یا همراهی اصحاب مذاهبی همچون معتزله، مرجئه و احتمالاً غلات با نخستین قیام های سادات حسنی داشته است. ضمن آن که اعتقاد گروهی از خاندان اهل بیت از سادات حسینی به لزوم مبارزه ی مثبت با حاکمیت جائر، منجر به همگرایی حداکثری آنها با حسنیان، حضور در قیام های آنان و شکل گیری نهایی فرقه ی زیدیه شده است.
تعاملات سیاسی زیدیان و حسنیان (درقیام های مشترک176-145 ه.ق / 792-762 م )(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
زیدیان پس از قیام زید و یحیی، پیوستن به جنبش حسنیان را در راستای باورهای خود دیدند و با نفس زکیه بیعت کردند. با روی کارآمدن عباسیان، بزرگان حسنی، که از پیش خود را لایق حکمرانی می دانستند و در این مدت صاحب پیروانی شده بودند، حکومت آنان را نامشروع خواندند و فعالیت سیاسی خود را ادامه دادند. ثمره حمایت زیدیان از جنبش حسنی، پنج قیام مهم در قرن دوم بود. نوشته حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف دست یابی به چگونگی مناسبات سیاسی این دو گروه، به وضعیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آنان پیش از قیام نفس زکیه و سپس تعاملات آنان در قیام های یاد شده می پردازد. نتایج حاکی از آنست که مناسبت زیدیان و حسنیان در دو نمود همگرایی و واگرایی قابل پیگیری است و نشان از دو جریان مستقل و به هم آمیخته دارد.
بررسی چگونگی مناسبات حسنیان و امامان شیعه(ع) تا سال 145 هجری قمری(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
روایت های متناقض درخصوص مناسبات حسنیان و امامان شیعه، گزارش های موجود از همدلی و روابط نزدیک آنان را به حاشیه رانده و ابعاد مختلف مناسبات ایشان را در پرده ای از ابهام باقی گذارده است. مقالة حاضر بر آن است تا با رویکردی توصیفی- تحلیلی، ابتدا به بررسی چگونگی مناسبات سادات حسنی و امامان شیعه بپردازد و سپس با بررسی برخی از روایت های متون شیعی به پاسخی برای علت وجود روایت های متناقض درخصوص روابط ایشان دست یابد. نتایج این بررسی نشان می دهد با آغاز کوشش حسنیان برای در دست گرفتن قدرت، آنان به تدریج از راهبرد هماهنگ با ائمه در برخورد با طبقة حاکم فاصله گرفته اند و این امر موجب برجسته شدن اختلافات آن ها شده است. بی نتیجه باقی ماندن اختلافات مالی این عموزادگان در برخی دوره ها نیز به این امر دامن زده -است. ضمن آن که شیوة نگارش متون شیعی و بی توجهی به راوی و متن روایت در سده های بعد نیز، سهم بسزایی در بزرگ نمایی اختلاف حسنیان و امامان شیعه داشته است.
تأثیر انتقال سیادت کاریزمایی در شکل گیری قیام محمد نفس زکیه(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۹ (پیاپی ۱۳۹)
173 - 201
حوزه های تخصصی:
در سال ۱۴۵ق. اولین قیام حسنیان به رهبری محمدبن عبدالله بن حسن رقم خورد. این قیام در حالی شکل گرفت که در میان علویان شخصیت های برجسته تری به لحاظ شیخوخیت، جایگاه علمی و تعدد یاران حضور داشتند و در رأس آنان امام جعفر صادق(ع) بود. ضمن آنکه در میان سادات حسنی نیز عبدالله محض -پدر محمد- از جایگاهی ویژه برخوردار بود. با پذیرش تصریح منابع بر پرهیز امام(ع) از هرگونه فعالیت سیاسی در اواخر عهد اموی، می توان این پرسش را مطرح کرد که چه عاملی در پذیرش رهبری محمدبن عبدالله با وجود در قید حیات بودن پدرش نقشی محوری داشته و مشارکت گروه های مختلف مردمی در قیام او را باعث شده است؟ نتیجه پژوهش حاضر بر مبنای نظریه شخصیت کاریزمایی وبر، حاکی از آن است که عبدالله محض از سیادتی کاریزماتیک برخوردار بود. در بحران های اواخر دوره اموی، طرح موفق او برای انتقال سیادت کاریزمایی به فرزندش محمد و پذیرش آن از سوی حامیان، با برجسته سازی ویژگی های نفس زکیه، استفاده از همانندسازی اسطوره ای و جلب نظر دستگاه گرداننده اجتماع کاریزمایی در میان هاشمیان صورت گرفت. از این رو، با ادامه بحران و همچنین تبلیغات و حمایت عبدالله در آغاز خلافت عباسی، محمد در زمان حیات پدر قیام کرد و با وجود عدم برخورداری از شیخوخیت، از حمایت گروه های مختلف مردمی برخوردار شد.
علویان در مصر پیش از استقرار فاطمیان(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخ اسلام سال دوازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۶
۱۵۲-۱۲۵
حوزه های تخصصی:
جامعه علویان مصر قبل از استقرار فاطمیان اقلیتی قابل توجه بوده است. این پژوهش در پی پاسخ دادن به این پرسش است که علویان براثر چه زمینه ها، عوامل و انگیزه هایی از شهرهای مختلف جهان اسلام به مصر مهاجرت کرده و از بدو سکونت تا نیمه سده چهارم، چه تحولات سیاسی و اجتماعی را از سر گذرانده اند و سیاست های متقابل میان ایشان و طبقه حاکم تابع چه اهداف و انگیزه هایی بوده است؟ از پردازش داده ها چنین برمی آید که پیش از استقرار فاطمیان، سیاست والیان در قبال علویان، غیر مذهبی و عمدتا بر اقتضائات سیاسی، اجتماعی و سنت هایی عرفی استوار بوده است، چنان که بر خلاف تلقی رایج، علویان نیز جامعه ای یکپارچه با اهداف مذهبی، قومی یا سیاسی مشخص نبوده اند: حسنیان بیش از خویشان حسینی و جعفری اهل تعامل و سازگاری سیاسی بودند و در دوره های مختلف والیان اموی و عباسی، زیر پوشش تقی مترصد فرصت های همکاری و سازش با دستگاه حاکم بودند، چندان که توانستند ضمن انتفاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، در زمان مقتضی زمینه پیروزی خویشان فاطمی خود را نیز فراهم آورند.