قیام های شیعی

جنبش ها و قیام های شیعی، در تاریخ تشیّع برجستگی خاصی دارند و در هر برهه ای از زمان، به شکل ویژه ای نمود پیدا کرده اند. لازم است با نگاه مستقلی آرمان ها و اهداف این قیام ها شناسایی و معرفی گردد. نکته حایز اهمیت اینکه اهداف مشترکی در تمام این قیام ها به چشم میخورد؛ یعنی با اینکه بین بعضی از این قیام ها فاصله زمانی زیادی وجود دارد، ولی آرمان های اصلی این قیام ها، مسائل مشترکی است. این آرمان ها از سویی، آرمان های مقدسی است؛ یعنی برخاسته از متن دین است و از سوی دیگر، منعکسکننده نیازهای جامعه است. این نوشتار با رویکرد تحلیلی و توصیفی بر آن است تا این آرمان ها و اهداف را مورد تبیین و تحلیل قرار داده و نشان دهد که شیعیان با این جنبش ها در پی به دست آوردن و پیاده کردن چه آرمان های مقدسی بوده اند.

زیدیان پس از قیام زید و یحیی، پیوستن به جنبش حسنیان را در راستای باورهای خود دیدند و با نفس زکیه بیعت کردند. با روی کارآمدن عباسیان، بزرگان حسنی، که از پیش خود را لایق حکمرانی می دانستند و در این مدت صاحب پیروانی شده بودند، حکومت آنان را نامشروع خواندند و فعالیت سیاسی خود را ادامه دادند. ثمره حمایت زیدیان از جنبش حسنی، پنج قیام مهم در قرن دوم بود. نوشته حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف دست یابی به چگونگی مناسبات سیاسی این دو گروه، به وضعیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آنان پیش از قیام نفس زکیه و سپس تعاملات آنان در قیام های یاد شده می پردازد. نتایج حاکی از آنست که مناسبت زیدیان و حسنیان در دو نمود همگرایی و واگرایی قابل پیگیری است و نشان از دو جریان مستقل و به هم آمیخته دارد.

بحث و بررسی زندگانی ائمه (ع) و تحلیل خصوصیات دوره ایشان و مسائل مربوط به جامعه و محیط آن بزرگواران، از جمله مباحث و مسائلی است که اگر به درستی صورت پذیرد و مبتنی بر اسناد صحیح و شیوه ای کار آمد باشد، در تصحیح موضع و طرز نگرش معتقدان آن بزرگواران سهم بسزایی خواهد داشت. دوره امامت امام هادی (ع)، یکی از ادوار ویژه در تاریخ تشیع می باشد. این دوره، فاصله انتقال میان دو عصر متفاوت از دوران حکومت عباسیان به حساب می آید. حکمرانان عباسی با آگاهی از روحیه س تم س تیزی و احیاگری شیعه، همواره پیشوایان و رهبران آنان، از جمله امام ه ادی (ع) را تحت مراقبت شدید گرفته و پیروانشان را زیر فشار ق رار م ی دادند. علاوه بر شرایط سیاسی عمومی، شکل گیری قیام های گروه های مختلف شیعه، رواج اندیشه های انحرافی، از جمله: شایعه تحریف قرآن، مسئله جبر و تفویض و فعالیت غالیانی چون: محمد بن نصیر، فارس بن حاتم قزوینی و گ روه م جسمه، شرایط بسیار پیچیده ای را فراهم ساخته بود. با توجه به شرایط فوق، امام هادی (ع) در چند جبهه و با چندین بحران مواجه بود که با برنامه ای دقیق و منظم، به مواجهه با این چالش ها می پرداخت.  در این مقاله، به شیوه توصیفی و تحلیلی به این سؤال پرداخته می شود که مهم ترین چالش های امام هادی (ع) در دوره امامتشان چه بوده؟ و شیوه رویارویی امام هادی (ع) با این مباحث چگونه بوده است؟ در پاسخ به این سؤالات، این فرضیه ها مطرح است که امام هادی (ع) با سه چالش جدی، یعنی: خلافت عباسیان، جریان های انحرافی و قیام های احساسی شیعه مواجه بودند که با برنامه ای دقیق، جامعه تشیع را از گزند پیامدهای این سه جریان حفظ کردند.