شعار

در انقلاب اسلامی ایران، مردم از جان گذشته، با فریادهای خشم آهنگ و موزون خود در کوچه و خیابان، ضمن تبیین بنیادها و اهداف انقلاب، در پیش بردن این حرکت سیاسی و منجر شدن آن به پیروزی، نقش مهم و غیرقابل انکاری داشتند. شعارها به دلیل کوتاه و موزون بودن، سادگی، طنزگونگی و داشت ن تقدس مذهبی، خ یلی زود در اذهان جای می گرفتند و با تکرار منتشر می شدند. اگرچه شعارها بیشتر توس ط مردم کوچه و بازار در زمانی کوتاه ساخ ته می شد و بر زبان ها جاری می گشت، اما وجود عناصر زیبایی شناسی تا حدودی در آنها قابل توجه و بازکاوی است. این نوشته پژوهشی که پس از نگاهی به ابعاد سیاسی اجتماعی شعارها، آنها را به شیوه توصیفی تحلیلی از بعد ادبی و زیبایی شناسی بررسی می کند، نشان می دهد که ذوق و قریحه خدادادی مردم ایران، طبع ظریف و نکته سنجشان، نیز مأنوس بودنشان با شعر و ادبیات، در شعارهای انقلابیشان نیز جلوه گری می کند.

عشایر خوزستان در دوره قاجار و همگام با جنگ جهانی اول هنگامی که انگلستان، خوزستان و جنوب عراق را اشغال کرد با فتوای علمای وقت به جهاد علیه انگلیس پرداختند. در ابتدا آنها توانستند به نیروهای انگلیسی ضربه بزنند و حتی توپخانه آنها را به غنیمت بگیرند. در این میان عشایر عرب برای تشویق کردن هم رزمان و نهراسیدن از دشمن شعرهایی سرودند. هدف این مقاله بررسی این شعارها می باشد و تأکیدش بر شعار محلی اعراب خوزستان «یزله» است. این پژوهش با تکیه بر منابع اصلی و با روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده است.

به پیام های نمادین و برگرفته از بیانات امام حسین (ع) یا فرهنگ غنی مستفاد از قیام حسینی، «شعارهای عاشورایی» اطلاق می شود. این شعارها در آثار تاریخی، مقاتل و سیره امامان(ع) ملاحظه می شود؛ اما تاکنون خاستگاه ها و گونه های آن با ابزار علمی مورد مداقه قرار نگرفته است. به جهت درهم آمیختگی شعارهای مستند و غیرقابل استناد در نقل های مربوط به واقعه عاشورا، شناخت گونه های این شعارها و سنجش آن ها به منظور بهره وری بیشتر فردی و اجتماعی، ضروری است؛ چه، با مطالعه در زمینه پیدایش و تطور شعارهای عاشورایی درمی یابیم که پاره ای از این شعارها دارای منشأ سیاسی، عرفانی یا اخلاقی است. «شعارهای عاشورایی» در میان منابع دینی، بیشترین تقارب را با حدیث و بیشترین قابلیت سنجش را با معیارهای ثابت شده در علوم حدیث دارا هستند؛ لذا با کاربست اصول این علوم، می توان به صحت و میزان اصالت آن ها دست یافت. این شعارها با اعمال آموزه های دانش های حدیثی بدین گونه قابل طبقه بندی اند: 1. شعارهایی که در آن، نقل، صحیحاً به لفظ و معنا صورت گرفته و انتساب آن ها به امام حسین(ع) به مثابه خبر صحیح است؛ 2. شعارهایی که در آن، به دلیل وجود متابعات و شواهد، نقل به معنا رخ داده است، ولی ماهیت روایی دارد؛ 3. شعارهایی که نقل به معنا نشده است، ولی مضمون آن ها با روایات صحیح الصدور تأیید می شود؛  4. شعارهایی که ساختگی است و به واسطه اطلاق یا عمومیت الفاظ و برخی برداشت های غلط از آن نمی توان پذیرفت که از ناحیه معصوم(ع) صادر شده باشد.

کنش های اعتراضی به عنوان صورتی از جهت گیری های سیاسی-اجتماعی، دولت ها را خارج از انقضای دوره های انتخاباتی به چالش کشیده تا بدین طریق اشکال نوینی از مشارکت را به نمایش بگذارند. مطالبات مطرح شده در قالب شعارهای اعتراضات و نسبت آن ها با گفتمان های سیاسی دغدغه مقاله حاضر است. براین اساس، در راستای بررسی سیر تطور معنایی شعارهای اعتراض های سه دهه اخیر در سپهر گفتمان های سیاسی با اتکاء به نظریه چارچوب سازی (framing) اسنو و بنفورد و با استفاده از روش تحلیل محتوای مضمونی به تحلیل شعارهای اعتراض های کوی دانشگاه در تیرماه 78، اعتراض های پس از انتخابات ریاست جمهوری 88، اعتراض های دی ماه 96 و آبانماه 98 در نسبت با گفتمان های اصلاحات، عدالت و اعتدال پرداختیم. نتایج حاصله نشان می دهد؛ در سال 78 در مقایسه با سایر سال ها چارچوب تشخیصی معترضین پیرامون عدم انسجام در ساختار سیاسی، در سال 88 پیرامون عدم تحقق ارزش های سیاسی و در سال 96 و 98 نیز در باب بعد ساختاری نظام سیاسی تکوین یافته است. مضامین شعارها در سال 78 (آزادی خواهی، مردمسالاری) با عناصر گفتمان اصلاحات همخوانی داشت، اما بین شعارها و اختلال کارکردی دولت تناظر وجود نداشت. مضامین شعارها در سال 88 (عدالت سیاسی) با عناصر گفتمان عدالت ( فقرزدایی و محرومیت زدایی) همخوانی نداشت، اما با اختلال کارکردی دولت در ساحت سیاست هماهنگ بود. در شبه جنبش های دهه 90 مضامین شعارهای معترضین هم با عناصر گفتمان اعتدال و هم با اختلال کارکردی دولت همخوانی داشت.

از جمله مهمترین جریانات شیعی مدعی اصلاح در زمان معاصر، گروهی هستند که تنها تاکید بر نقل گرائی دارند و در این بین نیز تنها منبع معتبر برای آن ها قرآن کریم است. اعتقادات و اصول فکری این جریان نواندیش، بسیار شبیه به جریان سلفی گری رایج میان اهل سنت است. حیدرعلی قلمداران، شریعت سنگلجی، محمد جواد غروی و میرزا یوسف شعار برخی از مهمترین افراد این جریان فکری هستند. در نظر این جریان، برخی از عقاید و اعمال مذهبی رایج میان شیعیان مانند شفاعت، توسل و زیارت از نظر قرآن غیر قابل توجیه است و اگر کسی قرآن را معیار قرار دهد به بطلان این امور حکم خواهد کرد. اگرچه این مدعیات باطل در میان سلفیان اهل سنت و وهابیان، نوظهور نیست و بیان و رد شده است ولی طرح آن از سوی شیعیان و واکاوی ریشه این عقاید در شیعه و پاسخ به آن، مسئله ای است که در این مقاله با روش کتابخانه ای و با رویکرد تحلیلی به آن پرداخته می شود. با مراجعه به قرآن کریم مشخص می شود که اشکال اساسی این تفکر، عدم توجه به آیاتی است که در آن ها دستور رجوع به اولی الامر داده شده و ولی مومنین را امامان معرفی کرده است و در واقع این جریان تنها در ظاهر ادعای معیار بودن قرآن را دارد. همچنین برای جانشینی امامان شیعه و تبعیت از دستورات آنان برخی روایات متواتر مانند حدیث غدیر وجود دارد و ادله عقلی نیز تبعیت از دستورات امامان را اثبات می کند.