شافعی

مدارس نظامیه در روند تحولات فکری و دینی عصر سلجوقی نقش بسزایی ایفا کردند و ضرورت دارد برخی کارکردهای مغفول این نهاد مورد بررسی قرار گیرد؛ سیاست دینی خواجه نظام الملک، بانی مدارس، بر تمرکززایی مذهبی اهل سنت استوار بود. او به منظور مشروعیت بخشی به سلاجقه و تحکیم وحدت دینی اهل سنت در برابر جریانات رقیب، منش مذهبی خاصی را بر اساس آموزه های شافعی-اشعری در پیش گرفت و تحت الگوی “نیکو اعتقاد“ به تبیین معیارهای آن پرداخت و به صورت منسجم در قالب فعالیت آموزشی- تبلیغی آن را در نظامیهها اجرا کرد. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی با بررسی شرایط دوره وزارت خواجه به بیان مولفه های این الگو و اهداف آن که به ترسیم خط مشی سیاسی مبتنی بر دیانت و در عرصه دینی به ایجاد توازن میان نحله های سنی و تفکیک اندیشه های دینی در قالب سنت گرا و بدعت گذار انجامید، میپردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد خواجه با این الگو در زمینه دینی، تقویت اصول و وحدت اهل سنت در برابر تبلیغات دینی جریانات مخالف را فراهم آورد و در زمینه سیاسی عملکرد و بقای سلجوقیان را با معیارهای نیکو اعتقادی مشروعیت بخشید و برای نهادینه کردن سازمان یافته الگوی نیکواعتقادی آن را در مدارس نظامیه پیاده سازی کرد.

رسول خدا 2 در مدینه با تفسیر آیات قرآن و بیان حدیث، دانش حدیث را بنیان نهاد. استماع و نقل احادیث توسط صحابه و تابعین در مدینه، ظهور فقها و محدثان برجسته ای چون فقهای سبعه و مالک بن انس در آنجا و سیاست های مذهبی امویان سبب پیدایی و مرجعیت بوم مدینه در نقل و نشر حدیث گردید. مسئله اصلی این مقاله، تبیین مرجعیت و برتری محدثان مدنی اهل سنت در دو سده اول، و شناسایی و تحلیل زمینه ها و عوامل مؤثر در شکل گیری گفتمان حدیث فرابومی در پذیرش، نقل، ثبت و اعتبار روایات محدثان غیرمدنی است. شواهد تاریخی بیانگر این است که با گسترش اسلام در سرزمین های مختلف، مهاجرت صحابه مدنی برای فتوحات و تبلیغ اسلام، تشکیل حلقه های حدیثی در شهرهایی چون کوفه و بصره با محوریت صحابه، اجتماع محدثان در بغداد به عنوان مرکز حکومت فراقومی عباسیان، رحله محدثان به شهرهای مختلف برای طلب حدیث زمینه ها و عوامل اصلی مؤثر در شکل گیری و نهادینه شدن تدریجی گفتمان فرابومی حدیث فراهم شد.

سید حسن بن علی السقاف از علمای شافعی مذهب اهل اردن و هاشمی و قریشی است و در اکثر آثارش نسب وی را به امیرالمؤمنین باز می گردانند. وی متولد چهارم شوال 1380ق، در شهر عمان کشور اردن می باشد. وی در سن هفده سالگی برای تحصیل در علوم دینی راهی دمشق شد و از محضر استادانی چون شیخ هاشم المجذوب، شیخ محمد سعید رمضان البوطی، شیخ حسین خطاب و شیخ اسعد صاغرچی بهره برد. وی در بازگشت به اردن در درس اساتیدی چون قاضی مطیع الحمامی و الشیخ محمد هلیل و شیخ احمد الخضری شرکت کرد. سپس به مغرب رفت و از محضر سید عبدالله بن الصدیق الغماری استفاده های فراوانی برد. سقاف از اساتیدی چون سید عبدالعزیز بن الصدیق الغماری و سید عبدالحی بن صدیق غماری و شیخ ابوالفیض یاسین فادانی مکی و شیخ عبدالرحمن اعظمی اجازه حدیث گرفت. وی در بیست سال گذشته در همایش های علمی متعددی در کشورهای مختلف حضور یافته و با شرکت در مناظره های شبکه ماهواره ای المستقله با شیخ عدنان عرعور به نقد افکار و آرای ابن تیمیه و سلفیون پرداخته است.

زمینه و هدف: عام و خاص یکی از مهم ترین مباحث اصولی مشترک بین مذاهب امامیه و اهل سنت در بخش ادله لفظیه می باشد. به طوری که با ورود تخصیص به هر عامی ثمرات فقهی و حقوقی خاصی بر آن مترتب می شود که محل نزاع فقهی بین فقهای فریقین می شود. در این مقاله تلاش شده است که نظرات متشابه و متضاد اصولی که ریشه در مباحث قرآنی و روایی دارند، بررسی شده تا با فراهم ساختن زمینه تقریب بین مذاهب از اختلاف افکنی ها و رادیکالیسم تکفیری فاصله گرفته و فضای بهتری برای مباحثات علمی بر مبنای اخوت دینی آماده گردد. نکته کلیدی اشتراک تمام مذاهب اسلامی بر محوریت قرآن و سنت رسول اکرم(ص) می باشد. مواد و روش ها: مقاله حاضر توصیفی- تحلیلی است. مواد و داده ها نیز کیفی است و از فیش برداری در گردآوری مطالب و داده ها استفاده شده است. ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متن، صداقت و امانت داری رعایت شده است. یافته ها: یافته های این پژوهش حاکی از آن است که عام اگر تخصیص خورده باشد، نزد جمهور علما بر افراد باقی مانده بعد از تخصیص دلالت دارد؛ ولی اگر تخصیص نخورده باشد؛ هرچند بر عمومیتش باقی است و شمولش بر همه افرادش دلالت دارد؛ ولی در اینکه دلالت قطعی است یا ظنی محل اختلاف علمای مذاهب است. نتیجه: هرچند منبع استنباطات، واحد و گاهی متعدد است، این اجتهاد هست که ثمرات متعددی بر جای می گذارد و اندیشه و اجتهاد فرق اسلامی هرگز ریشه در کفر و الحاد ندارد که باعث منازعات عقیدتی و دینی شود.