آموزشِ ترجمه

یکی از نکاتی که در آموزش ترجمه اهمیت بسزایی دارد کیفیت اظهار نظر یا واکنش استاد نسبت به ترجمه دانشجوست. در این مقاله برآنیم که دو شیوه عمده اظهار نظر در کلاس های آموزش ترجمه یعنی اظهار نظر ساده و اظهار نظر تفصیلی را توضیح دهیم و سپس بر اساس خطاهای عمده ای که در ترجمه دانشجویان در کلاس های ترجمه مشاهده کرده ایم، الگویی برای ارزیابی کیفیت ترجمه ارائه کنیم. به اعتقاد ما اگر استاد ترجمه با این خطاها آشنا باشد، می تواند با اظهار نظرهای تفصیلی، ترجمه را بهتر به دانشجویان آموزش دهد. به منظور آشنایی کمی و کیفی با اظهار نظرهای ارائه شده از سوی استادان ترجمه و نوع خطاهایی که در کلاس های ترجمه اتفاق می افتد، تحقیق میدانی انجام دادیم. داده ها از 300 دانشجوی مقطع کارشناسی رشته زبان انگلیسی (گرایش های مترجمی و ادبیات) از 10 کلاس ترجمه در دانشگاه های فردوسی، امام رضا (ع) و خیام جمع آوری شده اند. همچنین اظهار نظر استادان ترجمه (7 استاد) نیز جمع آوری و ثبت شده است. نتایج حاصل ب ه صورت جدولی ارائه و تحلیل شده اند. علاوه بر این، نمونه هایی از اظهار نظرهای ارائه شده در کلاس ترجمه نیز ذکر شده و مورد تحلیل قرار گرفته اند.

ازآنجایی که هدف غایی هر نوع آموزش در هر حوزه ای تربیت افراد حرفه ای است، در این تحقیق برآنیم تا در حوزة مطالعات ترجمه، اساس نظری و عملی آموزش ترجمه را بیش ازپیش به هم نزدیک تر کنیم و موانع برنامه های متعدد آموزشی را که نتوانسته اند به این هدف دست یابند ،برداریم. آموزش ترجمه تنها به آموزش زبان محدود نمی شود؛ هرچندکه مترجم با تسلط هرچه بیشتر بر زبان های مبدأ و مقصد، ترجمة بهتری را ارائه خواهد داد. هدف از نگارش این مقاله، ارائة مدلی نظام مند و عمل گرا در آموزش ترجمه است که طی آن ترجمه آموز پس از تسلط بر دو سطح زبان شناسی خرد (آواشناسی، واژه شناسی، نحو و معناشناسی) و زبان شناسی کلان (منظورشناسی و نشانه شناسی متن) به سمت سطح فرازبانی حرکت می کند. او در این مسیر دو عامل مهم نظریه و توانش ترجمه را در ذهن خود تئوریزه می کند تا درجهت تبدیل شدن به مترجم حرفه ای حرکت کند. البته باید توجه داشت که تبدیل مترجم مبتدی به مترجم حرفه ای در گرو اعمال راهکارهایی فرانهادی (آموزشی) است که در این مقاله به آن ها می پردازیم.

ترجمه شناسی شاخه ای از علوم انسانی است که به مطالعة سازمان یافتة ابعاد نظری و عملی ترجمه می پردازد. از آن جا که این شاخة تقریباً نوپا به عنوان رشته ای دانشگاهی در بسیاری از دانشگاه ها تدریس می شود، نیاز است تا بیش تر به معرفی و منابع آموزشی آن بپردازیم. در این مقاله سعی شده تا کتاب مقدمه ا ی بر ترجمه شناسی اثر ماتیو گیدر که یکی از منابع جدید در حوزة ترجمه شناسی است معرفی شود. این کتاب در ده فصل مسائل و چالش های ترجمه شناسی از بدو پیدایش آن تا به امروز را مطالعه می کند و با تکیه بر جنبه های آموزشی تصویری جامع و کامل از ترجمه شناسی ارائه می دهد. این اثر اولین کتاب از مجموعة «ترادوکتو» به سرپرستی ماتیو گیدر است.

چهار رکنِ اصلی در سنجشِ یک کتابِ آموزشی عبارت اند از سنجشِ دستاوردهای کتاب با نظر به مبانیِ علمیِ حوزه ی موردِ نظر، مقایسه ی کتاب با کتاب های مشابه، بررسیِ جایگاهِ کتاب در نظامی که قرار است آن را موردِ استفاده قرار دهد، وارزیابیِحاصلِ کتاب در چارچوبِپیش فرض هایی که نویسندهدر نظر داشته است. جستارِ کنونی می کوشد تا با نگاهی به این چهار رکن به بررسیِ کتابِ آموزشِ ترجمه به قلمِ حسن هاشمی میناباد (1394) بپردازد. در این راستا،پس از بررسیِ کوتاهِ پایه های نظریِ نگارشِ کتاب های آموزشیِ ترجمه،به اختصار به وضعیتِ این حوزه در ایران می پردازیم. سپس کتابِ هاشمی میناباد را با توجه به مطالبِ طرح شده به نقد و سنجش می گذاریم. بنابر نتیجه ی این سنجش،مزیتِ اصلیِ کتاب این است که ریشه در تجربه ی تدریسِ عملیِ ترجمه دارد.همچنین نهایتِ دقت در ویژگی های صوریِ آن اِعمال شده است. متن ها نیز دارای تنوعیبسیاروترتیبی منطقی از آسان به دشوار هستند. اما بزرگ ترین کاستیِ کتاب نداشتنِ شالوده های منسجمِ نظری و ارائه ی پراکنده ی مطالب است، به نحوی که ترجمه آموزِ مبتدی قادر نیست به استنباطِ قواعدی کارآمد در ترجمه بپردازد.به همین دلیل، این کتاب را به شکلِ کنونی نمی توان به عنوانِ یک کتابِ درسیِ مستقلِ دانشگاهی در نظر گرفت، بلکه بهتر است از آن به عنوانِ منبعی کمکی برای آشناییِ بیش ترِ دانشجویان با مثال های عملی استفاده شود.

حوزه آموزش ترجمه در مطالعات ترجمه دیداری شنیداری تا حد زیادی توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است، اما پژوهش های نسبتاً کمی به راهکارهای ترجمه نمودهای زبان تابو در آموزش ترجمه دیداری شنیداری پرداخته اند. از این رو، در پژوهشی توصیفی، از دانشجویان مترجمی زبان انگلیسی در مقطع کارشناسی خواسته شد فیلم پالپ فیکشن (تارانتینو، 1994) را به زبان اصلی تماشا کنند و سپس متن فیلم را به فارسی ترجمه کنند. به لطف وجود نسخه دوبله حرفه ای این فیلم، راهکارهای به کاررفته توسط دانشجویان در مواجه با نمودهای زبان تابو با ترجمه حرفه ای و رسمی آن قابل مقایسه و بررسی بود. نتایج نشان می دهد که شرکت کنندگان با حذف اغلب نمودهای زبان تابو مانند ترجمه حرفه ای، از راهکارهای ترجمه حرفه ای و رسمی ترجمه دیداری شنیداری استفاده می کنند. هرچند، دومین راهکار استفاده شده از نظر میانگین تعداد کاربرد در میان دانشجویان، جانشینی نمود زبان تابو با زبان غیرتابو است، ترجمه رسمی سعی کرده با کاهش اثر نمود زبان تابو ، آن را حفظ کند. پیشنهاد می شود از آنجایی که ترجمه مؤثر نمودهای زبان تابو می تواند نقش مهمی در موفقیت محصولات دیداری شنیداری ایفا کند، از نتایج مقاله حاضر برای افزایش آگاهی بیشتر دانشجویان در ترجمه آن ها استفاده شود.

آموزش مترجمی در ایران، تاکنون از دیدگاه های مختلف بررسی شده است و کاستی های این آموزش و مشکلاتی که دانشجویان این رشته با آن روبه رو هستند، از ابعاد متفاوت ارزیابی شده است. با وجود این، به نظر می رسد پژوهشگران حوزه مطالعات و آموزش ترجمه زبان فرانسه در ایران، واژگان چندمعنا و چگونگی ترجمه این پدیده ابهام زا را نادیده گرفته اند. در همین مورد، با درنظر گرفتن ویژگی های واژگان چندمعنا و توانش دانشجویان این رشته، با نگاهی به نقشه هولمز/ توری از مطالعات ترجمه و شاخه کاربردی آن که شامل تربیت مترجم و فرهنگ لغات به منزله ابزار ترجمه است، نظریه کاترینا رایس از انواع متن و کاربرد آن ها و نظریه گروه PACTE از توانش ترجمه در محیط های آموزشی، از طریق دو سنجش میان ۳۲ دانشجوی مقطع کارشناسی رشته مترجمی فرانسه در دو گروه و همچنین، بررسی پیکره ترجمه کتاب Le choix de lettres de Jean-Jacques Rousseau: Traduction et texte original که از سوی هشت تن از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد رشته مترجمی و ادبیات فرانسه انجام گرفته است، این مشکل بررسی شد. در مورد اول، بیشتر از دو سوم دانشجویان گروه اول که تنها از فرهنگ دوزبانه فرانسه فارسی استفاده کرده بودند، نتوانستند به درستی جملات حاوی این نوع واژگان را ترجمه کنند، در حالی که این میزان در گروه دوم برعکس است. در میان دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد نیز این مشکل همچنان وجود دارد. با توجه به نتایج به دست آمده، برای رفع این مشکل باید از فرهنگ های تک زبانه فرانسه فرانسه استفاده شود.

آموزش ترجمه ادبی درایران علیرغم تلاشهای ارزشمندی که دراین حیطه صورت گرفته است هنوز دارای کاستیهای بسیاریست. کتب درسی مربوطه که عموما از دو بخش تئوری وعملی تشکیل شده اند بیش از آنکه نقش و مسوولیت مترجم به عنوان کنشگر در حیطه ی ترجمه را به جویندگان این علم آموزش دهند،با زبان به عنوان مقوله ای انتزاعی و نه اجتماعی برخورد میکنند و لاجرم مترجمی که تعلیم میدهند نیز تعریفی غیر اجتماعی و گاها انتزاعی از این مقوله و از خویشتن دارد .مقاله ی حاضر نقدی بربخش نظری دو کتاب "در آمدی بر اصول و وروش ترجمه" تالیف کاظم لطفی پور ساعدی و "ترجمه ی ادبی"، اثرعلی اکبر عقیلی اشتیانی به عنوان نمونه هایی از کتب دانشگاهی در این حیطه است. این مقاله با رویکردی توصیفی بخش نظری این دو کتاب را بررسی و میزان همخوانی آنها را با دیدگاه های امروزی آموزش ترجمه مطالعه میکند و به دنبال روشها و نگاه هایی جدیدتر برای آموزش ترجمه میگردد که در آنها به ترجمه نه به عنوان عملی مجرد بلکه به عنوان فرایندی در حرکت دایم نگاه شود که در واقع از تعاملی دایمی میان انسان و جهانی که مترجم در آن میزید بر می آید.

تکوین و توسعه دانش و مهارت زبانی دانشجویان از اصلی ترین اهداف کلاس درس زبان خارجی دانشگاهی است . منظور از تکوین مهارت ترجمه در کلاس درس ترجمه ، ایجاد توانایی در باز آفرینی مطلوب انواع متون ، ا ز زبان مبدأ به زبان مقصد است . تحقق این هدف با بکار گیری شیوه های گوناگون در کلاس درس ترجمه امکان پذیر است . تحلیل خطا به عنوان یکی از زیر شاخه های اصلی زبانشناسی کاربردی ، از یکسو در گستره مباحث مربوط به آموزش زبان و از سویی دیگر در آموزش ترجمه از جایگاه ویژه ای برخوردار است . بررسی عوامل مؤثر در تحلیل خطا ، نقش بکار گیری نظریه های مرتبط با علم ترجمه در کلاس درس ترجمه ، شیوه ها ی تشخیص ، طبقه بندی ، ارزیابی و تصحیح خطا و تأثیر ارائه انواع متون ترجمه شده در کلاس ترجمه آلمانی از اهداف اصلی مقاله حاضر ند.

افزایش سرعت ترجمه در عین حفظ و بهبود کیفیت یکی از نیاز هایی است که همواره بیشتر احساس می شود. کار تیمی همواره باعث افزایش سرعت و بهبود کارایی در انجام کارهای بزرگ شده است. موفقیت در انجام ترجمه تیمی، اگر به درستی اجرا شود، علی رغم محدودیت هایی که در عملی دارد مانند محدود بودن به متون محتوی محور، ولی در مجموع می تواند مزیت های بزرگی از جمله افزایش انگیزه و خلاقیت، بهبود کیفیت ترجمه و کاهش زمان ترجمه را فراهم کند. این امر قطعا در صورت استقبال مترجمان موجب بروز تحول در بازار ترجمه خواهد شد. لازمه این امر آشنایی با دانش و مهارت های لازم برای تشکیل و مشارکت در کار ترجمه تیمی است و از این رو پیشنهاد می شود که پس از انجام تحقیقات بیشتر در تایید صحت این مطلب، آموزش این دانش و مهارت ها در سرفصل دروس رشته های مترجمی قرار داده شود. این امر قطعا گامی بزرگ در جهت تحقق سیاست های کلان آموزشی کشور از تاسیس رشته های آموزش مترجمی و تربیت مترجمان خواهد بود.

امروزه، یکی از چالش های اصلی در حرفه ترجمه در ایران آموزش مترجمان کارآمد از طریق روش های علمی و روزآمد است، در حالی که روش های تدریس زبان دوم عموماً پیشرفت پرشتاب تری را ترسیم کرده اند. تحقیق حاضر تلاشی است بین رشته ای در راستای بررسی امکان اعمال برخی از این دستاوردهای آموزشی به روش های تدریس ترجمه با تأکید ویژه بر روش تدریس تکلیف محور[1]. به همین منظور، ابتدا مؤلفه های تدریس تکلیف محور با اتکا به پیشینه تحقیق، پرسش نامه آزاد با هفده مدرس ترجمه، و تکنیک دلفی با شش متخصص، تبیین و نشان داده شد که انتقال این روش تدریس به آموزش ترجمه می تواند در قالب شش مؤلفه اصلی شامل بافتارمندی، تعامل، تعادل معنا و ساختار، فرایندمحوری، فراگیرمحوری و خودارزیابی با 22 زیرمجموعه صورت پذیرد. سپس، برای کارآزمایی این روش تدریس، براساس همین مؤلفه ها یک کارگاه سه ساعته تدریس تکلیف محور ترجمه طراحی و برگزار شد و چالش ها و چشم اندازهای آن با ثبت نظرات و بازخوردهای شرکت کنندگان از طریق مصاحبه گروهی و نیم ساختاریافته به ترتیب پیش و پس از کارگاه، موردارزیابی قرار گرفت. تحلیل محتوایی داده ها نشان داد که هرچند این روش خالی از خلل نبوده، اما به صورت کلی مورداستقبال شرکت کنندگان قرار گرفت. مهم ترین مزیت عنوان شده، ماهیت مشارکتی و دانشجومحور این روش و پرتکرارترین انتقاد نسبت به آن چالش برانگیزی و زمان گیر بودن طراحی و اجرای آن بود. ماحصل تحقیق حاضر می تواند الگویی باشد در تهیه برنامه درسی یا طرح درس های به روزتر در رشته ترجمه و محرکی برای آزمودن روش های جدید تدریس ترجمه. [1] Task Based Language Teaching (TBLT)

این مطالعه با تمرکز بر ترجمه های گروهی از دانشجویانِ رشته مترجمی زبان عربی، به تحلیل خطاهای پُربسامدِ ایشان در ترجمه احادیث و روایات پرداخته و کوشیده خطاهای ایشان را دسته بندی کرده، دلایل وقوع هر نوع خطا را شناسایی نماید و نحوه اصلاحشان را روشن سازد. روش مطالعه، تحلیلی- توصیفی و برمبنای الگویی است که کریستین نورد برای طبقه بندیِ خطاهای ترجمه ارائه کرده و ضمن آن خطاهای مترجمانِ نوآموز را در چهار نوع خطای «منظورشناختی، فرهنگی، زبان شناختی و مختصّ نوع متن» دسته بندی کرده است. بر مبنای این الگو خطاهای ترجمه آموزان در این مطالعه به ترتیب بسامدِ وقوع عبارت اند از: منظورشناختی (98.3 %)، مختصّ نوع متن (94.3 %)، زبان شناختی (72.5 %) و فرهنگی (55 %). به همین ترتیب، دلیل خطاهای ایشان در هر نوع، ضعف در این محورهاست: «بازسازیِ روابط منطقی میان جمله ها در ترجمه»، «انتقال معنای عناصر مختصّ به گفتمان روایات و احادیث»، «فهم ساخت زبانیِ جمله ها و انتقال معنای دقیق آن ها» و «انتقال دلالت های تعابیر فرهنگی و عناصر فرهنگ محور». اصلاح این خطاها در تدریس، منوط به استفاده از مجموعه ای نظام مند از روایات و احادیث است که براساس انواع خطاها دسته بندی شده باشند تا بتوان در هر دسته با تمرین نمونه های متنوع، مهارت ترجمه آموزان را در حل چالش های ترجمه این متون به طور منظم ارتقاء داد.