اعتکاف

به منظور بررسی رابطه «هویت دینی»، «نگرش مذهبی» و «سرسختی روان شناختی» با «سلامت روان» معتکفان شهر رشت، تعداد 96 نفر از معتکفان مرد، در مسجد قدس و زن در مسجد امام رضا(ع) در شهر رشت به شیوه تصادفی ساده برای تحقیق انتخاب شدند، معتکفان، پرسشنامه های هویت دینی، نگرش مذهبی، سرسختی روان شناختی و سلامت روانی را به همراه پرسشنامه جمعیت شناختی تکمیل کردند. داده های استخراج شده با آزمون t یک گروهی و دو گروهی، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه به شیوه گام به گام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که آزمودنی های تحقیق از لحاظ هویت دینی، نگرش مذهبی، سرسختی روان شناختی و سلامت روانی از وضعیتی مناسب تر از جمعیت عادی برخوردارند و در حد مطلوب قرار دارند. بین مؤلفه های هویت دینی، نگرش مذهبی و سرسختی روان شناختی با سلامت روان رابطه معنا دار وجود دارد. از بین متغیرهای تحقیق، متغیر هویت دینی توانسته است سلامت روانی آزمودنی های مورد مطالعه را پیش بینی کند. پژوهش حاضر همگام با تحقیقات زیادی که با محوریت دین انجام گرفته نشان می دهد که معتکفان از لحاظ ویژگی های مورد مطالعه در وضعیت مطلوب هستند؛ بنابراین حمایت و برنامه ریزی بیشتر برای اعتکاف جوانان پیشنهاد می شود.

یکی از مهم ترین مسائل اساسی کشورهای جهان، تأمین سلامت و بهزیستی روانی افراد است. این پژوهش با هدف بررسی نقش اعتکاف در بهزیستی روان شناختی دانشجویان شرکت کننده در مراسم اعتکاف اجرا شد. روش: به منظور اجرای پژوهش، از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاههای تهران بودند که از بین آنها دو دانشگاه به صورت در دسترس انتخاب شدند و سپس از میان دانشجویان شرکت کننده در مراسم اعتکاف، 140 دانشجو (70 دختر و 70 پسر) به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب و با استفاده از مقیاس بهزیستی روان شناختی ریف(1980) یک بار قبل از شروع مراسم اعتکاف و یک بار پس از پایان اعتکاف، به همراه گروه کنترل مورد آزمون قرار گرفتند. یافته ها: 1. بهزیستی روان شناختی دانشجویان معتکف، بعد از اتمام مراسم اعتکاف نسبت به قبل از آن بیشتر بود. 2. بهزیستی روان شناختی دانشجویان معتکف، بیشتر از دانشجویان عادی بود. نتیجه گیری: ارزیابی و شناخت ابعاد بهزیستی روان شناختی و ارتباط آن با دین و ساختارهای مذهبی، به خصوص اعتکاف، روزه و عفو و تأیید این نتایج در تحقیقات مختلف می تواند راهکارهای اساسی را در تأمین بهداشت روانی جامعه به همراه داشته باشد.

این پژوهش به بررسی اثربخشی مراسم اعتکاف در سلامت روان و شادکامی دانشجویان می پردازد. روش پژوهش از نوع نیمه تجربی و از طرح های پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل است. جامعة آماری پژوهش را دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان در سال تحصیلی 92-93 تشکیل می دهند. نمونة پژوهش شامل دویست نفر از دانشجویان دختر (صد نفر شرکت کننده در مراسم اعتکاف و صد نفر غیرشرکت کننده) بوده که به صورت تصادفی انتخاب شده اند و با پرسشنامة (سلامت عمومی) GHQ-28 و پرسشنامة شادکامی آکسفورد قبل و بعد از مراسم اعتکاف مورد بررسی قرار گرفتند. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS-16 و با تحلیل کوواریانس تجزیه و تحلیل شده است. برای بررسی مفروضه های تحلیل کوواریانس از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزیع و از آزمون لوین برای بررسی مفروضة همگنی واریانس ها استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که مراسم اعتکاف باعث بهبود سلامت عمومی دانشجویان در گروه مداخله می شود و در کاهش اضطراب، افسردگی، علائم جسمانی و اختلال در عملکرد اجتماعی تأثیر بسزایی می گذارد و شادکامی را نیز افزایش می دهد. با توجه به نتایج به دست آمده در این پژوهش به طور کلی می توان گفت مناسک مذهبی و معنوی باعث ارتقای سلامت روان و افزایش نشاط و شادابی می شود.

هدف اصلی این پژوهش بررسی اثربخشی مراسم معنوی اعتکاف در افزایش سلامت روانی و شادکامی دانش آموزان (مطالعه موردی دانش آموزان مقطع متوسطه اردبیل) در سال تحصیلی 96-95 بود. روش پژوهش، شبه آزمایشی با استفاده از طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش را، دانش آموزان مقطع متوسطه شهر اردبیل تشکیل می دهند. نمونه ی پژوهش شامل 100 نفر از شرکت کنندگان در اعتکاف و 100 نفر از دانش آموزانی که در این مراسم شرکت نداشتند (ضمن کنترل یکسانی شرایط سنی و وضعیت اقتصادی- اجتماعی) بودند، که به طور تصادفی ساده در نظر گرفته شدند. دانش آموزان شرکت کننده با تکمیل پرسشنامه سلامت عمومی GHQ-28 و پرسشنامه شادکامی آکسفورد یک بار قبل و یک بار بعد از مراسم اعتکاف مورد بررسی قرار گرفتند. در حالی که برای دانش آموزان غیر معتکف، تنها یک بار این آزمون ها اجرا گردید. بعد از جمع آورى داده ها، نتایج توسط نرم افزار آمارى SPSS-17 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. براى تحلیل داده ها از آمار توصیفى شامل میانگین و انحراف معیار و آمار استنباطى شامل تحلیل کوواریانس استفاده گردید. نتایج نشان داد که مراسم اعتکاف باعث بهبود سلامت روانی دانش آموزان در گروه مداخله شده و در کاهش علائم اضطراب، افسردگی، علائم جسمانی و اختلال در عملکرد اجتماعی تأثیر بسزایی می گذارد و شادکامی را نیز به طور معنی داری افزایش می دهد. با توجه به نتایج به دست آمده در این مطالعه، می توان گفت شرکت در مراسم مذکور و مناسک مذهبی و معنوی مشابه، باعث بهبود سلامت روانی و افزایش نشاط و شادابی نوجوانان می شود که فراگیر شدن آن برنامه ریزی دقیق مسئولان را می طلبد. 

در دو دهه اخیر، اعتکاف از جمله مناسک عمومی و رسمی است که عرصه ای برای بررسی رویکرد متأخر به دین در ایران به شمار می آید. در این مطالعه، با رویکرد دورکیمی- وبری و با بهره گرفتن از دیدگاه های مارسل گوشه، به تحلیل گرایش به اعتکاف پرداخته شده است. دو سنخ اصلی اعتکاف از نظر کارکردی از یکدیگر متمایز شده اند. سنخ نخست اعتکاف را بستری برای بازگشت دینی به «خود» می داند. در این وجه، اعتکاف نقشی خودسازانه و معنویت گرایانه دارد. در سنخ دوم، اعتکاف کارکردی رسانه ای و هم زمان هویت بخش برای معتکفان دارد. با بررسی اعتکاف در بستر تحقق آن در جامعه ایران پساانقلابی می توان ادعا کرد فرایند تفکیک گذاری حوزه های اجتماعی از یکدیگر، که طی سال های پس از انقلاب رخ داده است، نزد دینداران با شکاف میان ارزش های اجتماعی و ارزش های حوزه دین (به مثابه یک حوزه مجزای اجتماعی) همراه بوده است. از سوی دیگر، یکپارچگی هویتی حاصل از انقلاب و دوران جنگ هشت ساله نیز طی این دوران از میان رفته است. می توان گفت اعتکاف تلاشی است برای شکل دادن به هویتی جدید؛ خواه در قالب مطالباتی فردگرایانه یا مطالباتی اجتماعی.

شاه عباس اول مانند بسیاری از پادشاهان دیگر، توجهی خاص به مساجد جامع داشت. وی پس از انتخاب اصفهان به پایتختی، سعی در مرمت بازار و مسجد قدیم داشت که با مخالفت زمین داران آن زمان مواجه شد. سپس، تصمیم به احداث میدان نقش جهان گرفت و مسجد جامع عباسی را به عنوان مسجد جامع جدید شهر، برپا ساخت. در این مقاله، دو مؤلفه اصلیِ مشخصه مساجد جامع، نماز جمعه و اعتکاف، مورد بررسی قرار گرفته اند و هدف مقاله، شناخت وضعیت مسجد جامع عتیق، به لحاظ اجتماعی و سیاسی، پس از احداث مسجد شاه است. روش این مقاله، تفسیری- تاریخی بوده و از منابع نوشتاری درجه اول و دوم برای حصول نتیجه استفاده شده است. نماز جمعه به کمک فتوای علمای برجسته شیعه در دوره صفویه احیا و اولین نماز، در مسجد جامع عتیق اصفهان برگزار شد. شاه عباس، پس از اتمام ساخت مسجد شاه، نماز جمعه را از جامع عتیق به مسجد شاه منتقل کرد و این مسجد در دوره های پس از او نیز محل اصلی اقامه نماز جمعه شد. بحث بر سر جواز برگزاری اعتکاف نیز در همین دوره، موجب کشمکش بسیاری میان فقها بود. علمای هم عصر شاه عباس درباره اعتکاف فتواهایی صادر کردند که به موجب آن، در مساجد دیگری چون مسجد شیخ لطف الله، مراسم اعتکاف برگزار می شد. به این سبب، اعتکاف نیز در انحصار مسجد جامع عتیق نماند. شاه عباس اول با انگیزه اقتصادی و تلاش برای رونق بخشیدن به کانون جدید خود در شهر اصفهان، میدان نقش جهان و مسجد شاه را برپا ساخت و برای مقابله با رقبای این کانون، میدان کهنه و مسجد جامع عتیق، کوشید. نتیجه این کوشش او آن بود که مسجد جامع عتیق در سایه مسجد شاه قرار گرفت و فعالیت های مذهبی، سیاسی و اجتماعی مخصوص مساجد جامع مانند؛ نماز جمعه و اعتکاف، از این مسجد به جامع عباسی انتقال یافتند.

اعتکاف یکی از شاخص ترین نمادهای عبودیت و دنیاگریزی در اسلام به شمار می رود که اهتمام ویژه معصومان^ در پاسداشت آن، کم نظیر است. در میان احکام و آداب اعتکاف، مکان آن، اهمیت ویژه ای دارد. «مسجد» به عنوان مکانی مشخص برای انجام این عبادت، تعیین شده اما در اینکه کدام مسجد مورد نظر شارع است، اختلاف نظرهایی وجود دارد. چندگانگی نظرات فقهی، معلول اختلاف در روایات این باب است. برخی روایات به طور مشخص و انحصاری از مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد کوفه، بصره و یا مدائن به عنوان مکان اعتکاف، نام برده اند؛ دسته دیگر، مسجد جامع هر شهر را به صورت مستقل و یا در کنار مساجد قبلی معرفی کرده اند؛ تعدادی هم وقوف در مسجد جماعت را با ویژگی های خاص، برای انجام یک اعتکاف مشروع، شرط دانسته اند. در این نوشتار تلاش شده با روشی نوآورانه، روایات مربوطه را بر اساس محتوا در سه دسته پیش گفته، چینش کند و نظرات فقهی هر دسته را مرور نماید و در پایان با هدف رسیدن به مراد واقعی معصوم، اسباب اختلاف این روایات را شناسایی کرده و به تحلیل و بررسی آنها بپردازد.

پارسایی و زهد یکی از مهم ترین ویژگی های ادیان بوده چنانکه بسیاری را به ترک دنیا و «رهبانیت» کشانده است. در میان ادیانی مثل مسیحیت روش رهبانیت عمومیّت و مقبولیت بیشتری داشته است. نظر اسلام در باره ی رهبانیت، بهترین راه، تمسّک به آیات قرآن و روایات منقول از معصومین (ع) می باشد؛ چنانکه از ظاهر منابع اسلامی پیداست، خداوند در قرآن کریم در چهار آیه به واژه ی رهبانیت اشاره نموده است؛ برای فهم آنچه در قرآن کریم پیرامون رُهبانیت آمده است؛ مفسّرین اسلامی اعم از شیعه و سنّی در برداشت مفهومی رهبانیت نظراتی داده اند، به نحوی که امکان استنباطِ معنای قطعی مفهومی این واژه با دشواری همراه شده است؛ پس بایسته است که آنها را در پرتو روایات و احادیث نبوی تفسیر نمائیم. در این مقاله نویسنده بر آن است که ضمن بررسی محتوای روایاتی که آمده است، دیدگاه واقعی اسلام را به رهبانیت هر چه بهتر روشن نماید؛ لذا سعی براین است، تا با دو دسته از روایات ناظر بر نفی و تأیید رهبانیت و بررسی «مصادیق رهبانیت» در منابع مستند شیعه و اهل سنت -  که دو نوع برداشت مختلف از روایات آورده اند(چنانکه برخی رهبانیت را معنای مثبت و برخی منفی گرفته اند)- تعارض و پارادوکس میان دو مفهوم  مثبت و منفی از آن را از دیدگاه اسلام، مورد تحلیل قرار دهد.

روزه سنت فراگیر الهی است که قرآن به اصل وجوب آن در میان همه امت ها تصریح کرده است؛ اما این دستور الهی در شرع مقدس اسلام احکام خاصی دارد. در نوشتار حاضر، آیات روزه مورد مطالعه تطبیقی با محوریت تفاسیر فریقین قرار گرفته است. روزه امساکی است که حدود، وجوب، زمان، مقدار و نحوه قضای آن، عوامل وجوب آن، محرمات، افراد مستثنی از آن و همچنین روزه اعتکاف، از جمله احکام آن است که در آیات قرآن، مطرح و در سنت معصومین(علیهم السلام) فروعات و شقوق مختلف آن تبیین شده است. در پاره ای از احکام روزه، با وجود تعدد مذاهب اهل سنت، میان مفسران فریقین اتفاق نظر وجود دارد؛ اما به دلیل اختلاف در مبانی و منابع استنباط در برخی دیگر از احکام روزه اختلاف نظر مشاهده می شود که در متن پیش رو با توجه به قوت ادله دیدگاه های ارجح گزارش شده است. 

هدف از این پژوهش بررسی تأثیر شرکت در مراسم اعتکاف بر مؤلفه های هوش معنوی، اضطراب، افسردگی و استرس دانشجویان بود. همه 321 نفر از دانشجویانی که در مراسم اعتکاف شرکت کردند، به عنوان گروه آزمایش در نظر گرفته شدند. گروه کنترل نیز 321 نفر از دانشجویان بودند که در مراسم اعتکاف شرکت نکردند و از طریق نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. در شروع و بعد از مراسم، همه شرکت کنندگان، پرسش نامه هوش معنوی کینگ (2008) و مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس لاویباند و لاویباند (1995) را تکمیل کردند. روش این تحقیق، شبه آزمایشی با پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه بود و نتایج تحلیل واریانس چندمتغیری بر روی تفاضل نمرات پیش آزمون و پس آزمون بیانگر افزایش همهٔ مؤلفه های هوش معنوی و کاهش افسردگی، اضطراب و استرس در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل بود.

هدف: هدف محققان در این پژوهش، مقایسه سلامت روان، معنای زندگی و امید به زندگی در دانشجویان معتکف و غیر معتکف بود. روش: پژوهش حاضر، توصیفی از نوع علّی- مقایسه ای و جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاههای آذربایجان غربی است که بهار 1396 در مسجد دانشگاه علوم پزشکی ارومیه معتکف بودند. نمونه آماری شامل 20 نفر از دانشجویان معتکف و 20 نفر غیر معتکف است که به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه های GHQ، امید به زندگی اشنایدر و معنای زندگی استفاده شد. اطلاعات به دست آمده با استفاده از آزمون تحلیل واریانس چندمتغیّره و نرم افزار اس.پی.اس.اس تجزیه و تحلیل شد. یافته ها: نتایج نشان داد بین دو گروه معتکف و غیر معتکف، در معنای زندگی و امید به زندگی، تفاوت معناداری وجود دارد؛ اما در سلامت روان، بین دو گروه تفاوت معناداری به دست نیامد. نتیجه گیری: با توجه به نتایج به دست آمده، شرکت در مراسم اعتکاف موجب ارتقای امید به زندگی و معنادار شدن زندگی می شود.