اجماع

پژوهش حاضر درخصوص معرفی مبحث اجماع در اصول فقه، نقد و بررسی آن و همچنین تبیین این مسأله در مبانی فقهی و تفسیری آیت الله خامنه ای است که به روش توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای و نرم افزاری تدوین شده است. نتیجه نشان می دهد که حصول اطمینان و یقین به اتّحاد فتوای مورد اجماع با رأی معصوم، امری سهل الوصول نیست و این حُسن ظنّ به فتوای تعدادی از فقهای شاخص در گذشته بوده که موجب تسرّی آن به سایر اشخاص و ایجاد نوعی اجماع حدسی نسبت به اتّفاق حکم با فتوای اعلام از فقها و به تبع آن امام علیه السّلام شده است و ازاین رو از درجه اعتبار به کلّی ساقط می باشد. در ادامه به دست آمد که آیت الله خامنه ای برخلاف برخی بزرگان علم اصول، اجماعات حدسی و منقول از قدمای فقها مانند سیّد مرتضی و شیخ طوسی را پذیرفته اند و دلیل ایشان هم اطّلاع این بزرگان بر اقوال پیشینیان خودشان و حصول حدس قریب به یقین نسبت به کاشفیت از قول معصوم است. ایشان افراد صاحب اندیشه و اهل تحوّل در اندیشه های رایج زمان را ملزم به استفاده از اجماع دانسته و به همین جهت صاحب جواهر را که در بررسى هر مسأله، شهرت و اجماع را نیز به خدمت می گیرد، مظهر یک فقیه مقیّد به مقرّرات فقاهت و قواعد اصولى و فقهى معرّفی می کنند.

یکی از ارکان کلیدی اجتهاد شیعی، علم اصول فقه است که قوانین و ضوابط کلی به دست آوردن حکم مسائل فقهی از منابع آن را تشریح می کند. شیخ طوسی دانشمند ذوفنونی است که نقش ویژه ای در اصول فقه شیعه ایفا نموده است. این نوشتار با تکیه بر منابع کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی در پی تبیین نقش ویژه شیخ طوسی و نوآوری های او در اصول فقه شیعه و تعامل با فقه اهل سنت است را مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد. نتایج این تحقیق نشانگر آن است که شیخ طوسی اندیشه اصولی استادش شیخ مفید را بسط و پرورش داده و از آراء اصولی استاد دیگرش سید مرتضی بهره وافر برده است. او تعامل اصول فقه شیعه با اصول فقه عامه را ارتقاء داد و با باب بندی اصول فقه شیعه، پایه گذاری حجیت خبر واحد، ارائه دو تقریر جدید برای اعتبار اجماع، ارائه و جمع آوری شیوه های تأویل و جمع روایات، وارد کردن نظرات عامه و پایه گذاری اجتهاد مطلق، بنیان های اصول فقه شیعه را انتظام و استحکام بخشید و چارچوبی برای رشد و تعالی اصولیان آینده فراهم آورد. تألیف کتاب جامع و مبسوط العده فی اصول الفقه نیز سبب شد پایه های این علم را در شیعه منظم و محکم گردد.