دکتری تخصصی

هدف: سؤال اساسی که مقاله حاضر تلاش کرده به آن پاسخ دهد این است که با توجه به روند تحولات آموزش عالی در بعد ملی و بین المللی آیا زمان آن نرسیده که بازنگری دقیقی از اهداف، راهبردها و برنامه های درسی دوره های دکتری تخصصیصورت گیرد؟ روش:پژوهش حاضر تحلیلی تفسیری می باشد. که با بررسی اسناد و مدارک پژوهشی تلاش کرده تا ضمن ارائه تصویری از مطالعات انجام شده در این مورد ضرورت بازاندیشی و بازنگری در دوره های دکتری تخصصی تحلیل شود. یافته ها: دوره دکتری تخصصی یکی از راه های تربیت نیروی متخصص در حوزه های مختلف دانش بشری است. راه اندازی دوره های دکتری با اهداف مختلفی صورت می گیرد که مهم ترین آنها تربیت مدرس و پژوهشگر است. در چند دهه گذشته تنوع زیادی در اهداف، راهبردها، روش اجرا، برنامه های درسی و نحوه ورود به دوره های دکتری به وجود آمده است که عمدتاً با توجه به نیازهای جامعه و تغییر ماهیت آموزش عالی بوده است. از راه اندازی اولین دوره دکتری تخصصی در کشورمان حدود 80 سال می گذرد و در این زمان طولانی اجرای این دوره ها تغییر زیادی را تجربه نکرده اند و آن چه رخ داده عمدتاً متمرکز بر اصلاح سرفصل ها و محتوا بوده است. در واقع دوره های دکتری در کشورمان همچنان با نگاه سنتی به تحصیلات آکادمیک و با هدف تربیت مدرس اجرا می شوند و با تغییرات سریع علم و فناوری سازگار نیست. بنابراین بازاندیشی و بازنگری در دوره های دکتری ضرورتی انکارناپذیر است که از نوع نگاه به دوره دکتری تا اجرا و ارزشیابی آن را شامل می شود.  

شیوه انتخاب موضوع پژوهش دکتری تخصصی به ویژه در علوم انسانی و دانش های میان رشته ای نظیر معماری، برنامه ریزی و طراحی شهری همواره دغدغه پژوهشگران بوده است. باوجود منابع پراکنده روش شناختی، سرگردانی در طرح مسئله پژوهش به چشم می خورد و انتخاب موضوع عمدتاً با نگاه ترجمه ای به پیشینه علمی متعلق به بسترهای سرزمینی دیگر صورت می پذیرد. درنتیجه دیالکتیک عام و خاص پژوهش (آموختن علم به مفهوم جهان شمول و قرار دادن آن در ظرف محلی) و رعایت اصالت بومی در طرح موضوعات پژوهشی مورد کم توجهی قرار گرفته و اتخاذ مبنای روش شناختی که بتواند ضمن تضمین دیالکتیک عام و خاص، به شکل گیری پژوهشی بوم-خاست منجر شود، مغفول می ماند. پژوهش حاضر با هدف تبیین فرآیند تدقیق عنوان پژوهش دکتری با رویکرد مسئله-محور و با احترام به اصالت سرزمینی پژوهش انجام گردیده است. بدین منظور در این نوشتار، ضمن بررسی ماهیت پژوهش دکتری و مطالعه انواع پژوهش، به دیالکتیک عام و خاص پژوهش و ضرورت انجام پژوهش مسئله-محور و همچنین فرآیند شناسایی مسئله واجد ارزش پژوهشی پرداخته شده است. سرانجام، یک چارچوب روش شناختی پنج مرحله ای در انتخاب مسئله و تدقیق عنوان پژوهش دکتری پیشنهاد گردیده و مدل روش شناختی پیشنهادی، در انتخاب موضوع پژوهش دکتری شهرسازی پیرامون "خاطره جمعی" به کار گرفته شده است.

مطالعه حاضر در پی ارائه مدلی جهت تبیین توسعه حرفه ای دانشجویان دکتری رشته علوم تربیتی است. به جهت عدم کفایت مدل های ارائه شده در ادبیات موجود برای تبیین توسعه حرفه ای دانشجویان رشته علوم تربیتی در ایران و به دست آوردن داده هایی متناسب با زمینه موردمطالعه، از روش کیفی نظریه مبتنی بر زمینه استفاده شد. داده های مطالعه از طریق مصاحبه با 18 نفر از دانشجویان دکتری رشته علوم تربیتی گردآوری شد. با طبقه بندی مفاهیم، مقوله های فرعی و محوری و یافتن مقوله هسته ای با استفاده از روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی مقوله های شکل دهنده توسعه حرفه ای دانشجویان و روابط بین آن ها در قالب مدل پارادایمی ظهور یافت که شامل شرایط علّی (3 مقوله)، مقوله هسته ای (درگیرشدن دانشجویان در فعالیت های حرفه ای)، راهبرد (3 مقوله)، زمینه (5 مقوله)، شرایط مداخله گر (5 مقوله) و پیامدها (4 مقوله) می شود.

دوره های دکتری تخصصی یکی از مهم ترین مقاطع آموزشی برای تربیت نیروی انسانی متخصص و پیشرفت جوامع محسوب می شوند و در سالهای اخیر به میزان فزاینده ای رشد کمی داشته اند. در این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای– اسنادی و با رویکردی تطبیقی، اهداف و رسالت های دوره های دکتری تخصصی در ایران با دانشگاه ها در سایر کشورهای جهان بررسی و مورد مقایسه قرار گرفته است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر گردآوری داده ها توصیفی_ تحلیلی است که برای این منظور از روش مطالعه جرج بردی شامل چهار مرحله توصیف، تفسیر، همجواری و در نهایت مقایسه داده های بدست آمده استفاده شده است. جامعه مورد مطالعه تحقیق شامل اسناد و آیین نامه ها و مدارک مربوط به اهداف و رسالت های دوره های دکتری تخصصی در ایران و سایر دانشگاه ها در کشورهای مختلف جهان می باشد و نمونه آماری به شکل هدفمند انتخاب شده است. ابزار گردآوری داده های پژوهش منابع کتابخانه ای و سایت های اینترنتی بوده و برای تحلیل داده های گردآوری شده از روش کدگذاری و مقوله بندی استفاده شده است. نتایج بررسی ها نشان داد که بیشترین تمرکز اهداف و رسالت های دوره های دکتری تخصصی در ایران و دانشگاه ها درسایر کشورها بر اجرای کارکرد پژوهشی این دوره ها، انجام پژوهش های اصیل، تولید علم و گسترش مرزهای دانش و تربیت نیروی انسانی برای ایفای نقش به عنوان مدرس دانشگاه، پژوهشگر و سایر مشاغل تخصصی در سازمان های دیگر می باشد. این در حالی است که بسیاری از دانشگاه ها در سایر کشورها کسب مهارت های مختلف چون مهارت رهبری علمی، نقد و داوری آثار علمی، کارگروهی و تیمی، ارتباط و تدریس مؤثر، نگارش آثار علمی، کار آفرینی را از جمله اهداف دوره های دکتری تخصصی عنوان نموده اند. اما در ایران توجه به این آموزش ها کمتر در هدف گذاری ها مورد توجه قرار گرفته است