موضوع هسته ای

فرهنگ و نقش آن در حوزه ی دیپلماسی و سیاست خارجی ،به ویژه با ظهور نظریات سازه-انگاری و انتقادی در روابط بین الملل از اهمّیت به سزایی برخوردار شده است. در سیاست خارجی ایران نیز به ویژه در موضوع هسته ای، نقش فرهنگ شیعی-عاشورایی پررنگ است؛ به طوری که، گفتمان این فرهنگ با تأکید بر حق گرایی، نفی سازش و ذلت، ایستادگی در برابر زور و ... به وضوح بر مطالبات و استراتژی ایران تأثیرگذار بوده است. مقاله ی حاضر با روش تحلیلی و استفاده از نظریه ی سازه انگاری درصدد پاسخگویی به این سؤال اصلی است که فرهنگ شیعی و نماد عاشورا چه تأثیری بر مواضع مقامات ایران در موضوع هسته ای طیّ سال های 1392-1384 در برابر غرب داشت؟ فرضیه ی مقاله بدین شرح است که تأثیر فرهنگ شیعی و نماد عاشورا بر مواضع مقامات ایران به صورت ایستادگی در برابر غرب، اثبات حقّانیت ایران، نفی سازش و سلطه پذیری در برابر آمریکا، نمایان بوده است. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه ای درصدد مطالعه ی این موضوع است. نتیجه ی مهم ّمقاله بدین شرح است که فرهنگ شیعی و نماد عاشورا مواضع مقامات ایران در برابر غرب در موضوع هسته ای را به سمت مفاهیم عمیق هویتی چون: عدالت محوری، شهادت طلبی، ظلم ستیزی، حق گرایی، استکبار ستیزی و نفی سازش سوق داد که با ارائه ی تصویری ذهنی به فرسایشی شدن مذاکرات و عمیق ترشدن بی اعتمادی به غرب منجر شد.

در تصور سنتی حاکم بر گفتمان اسلامی و انقلابی، اندیشه ناسیونالیسم به عنوان یکی از دستاوردهای اصلی اجتماعی - سیاسی مدرنیته غربی همواره با آرمان و اندیشه انقلاب اسلامی در تقابل قرار می گیرد؛ در حالی که ملی گرایی در معنای میهن پرستی نه تنها در تقابل با تفکر انقلابی قرار نمی گیرد، بلکه در راستای تحکیم آن معنا می یابد. ملی گرایی مانند بسیاری از مفاهیم مطرح در علوم سیاسی در روند تحولات بنیادین از قبیل انقلاب ها چهره ای ژانوسی می یابد که نمی توان درباره جمع پذیری یا تباین آن با گفتمان انقلاب اسلامی، حکم قطعی صادر کرد. پرسش مقاله آن است که انقلاب اسلامی و نظام سیاسی برآمده از آن، چه برداشت جدیدی از ملی گرایی ارائه داده است؟ رفتارشناسی ج.ا.ایران در برخی وقایع و تحولات سیاسی – اجتماعی مهم مانند جنگ تحمیلی، مسأله هسته ای، رویکرد نسبت زبان فارسی و هویت باستانی، نشان از ایجاد تلفیق سازنده میان دو منبع هویتی ایرانی بودن و اسلامی بودن دارد. براساس نظریه نظریه ام القرا، مفهوم ملی گرایی در جریان انقلاب تغییر ماهیت داده و خوانش جدیدی از آن ارائه شده است که با آرمان انقلاب اسلامی سازگاری دارد. در واقع انقلاب اسلامی، موجب تلفیق ملی گرایی در معنای وطن دوستی ضد استبدادی در سطح سیاست داخلی و میهن دوستی ضد بیگانه در سطح سیاست خارجی با رویه های اسلامی- انقلابی شده است.

اکثر پژوهش های صورت گرفته پیرامون موضوع هسته ای ایران با رویکرد نظری واقع گرایانه به بررسی روابط دولت ها و دولت مردان پرداخته اند و از بررسی عوامل غیرمادی تأثیرگذار بر موضوع هم چون محیط، نگرش ها و گرایش های اجتماعی غفلت ورزیده اند. یکی از موضوعات غیرمادی تأثیرگذار بر مسائل سیاسی، نظرات و دیدگاه های جاری در سطح جامعه ی است که از آن به عنوان افکار عمومی نام برده می شود. بر اساس نگاه سازه انگارانه تمامی پدیده های اجتماعی ازجمله تصمیمات سیاست خارجی، به صورت اجتماعی برساخته می شوند و این موضوع شامل تصمیمات استراتژیکی هم چون موضوع هسته ای ایران نیز می شود. بنابراین از آن جا که تصمیم های سیاسی در خلأ پایه گذاری نمی شوند بلکه متأثر از ارزش ها و هنجارهای درون جامعه ی هستند، این تحقیق سعی دارد با توجه به تحقیقات و نظرسنجی های صورت گرفته در دو جامعه ی ایران و آمریکا به تحلیل و تبیین دیدگاه های مردم دو کشور درباره ی موضوع هسته ای ایران و تأثیر آن بر مواضع تصمیم گیرندگان دو کشور بپردازد.

موضوع هسته ای نظام جمهوری اسلامی ایران یکی از مهم ترین موضوعات مطرح شده در سیاست خارجی و همچنین مباحث داخلی  این کشور است که به نظر می رسد تحلیل گران سیاست داخلی و سیاست خارجی برای شناخت بهتر ابعاد مختلف این موضوع باید قبل از هر چیز با ادبیات موجود در این زمینه و به تبع آن تکثر دیدگاه های گفتمانی پیرامون آن آشنایی کامل داشته باشند. دیدگاه های مختلفی که حاکی از برداشت های متفاوت از معنا و اهمیت برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران دارد. هدف اصلی این مقاله بررسی ادبیات موجود و شناسایی دیدگاه های متفاوت در باب موضوع هسته ای نظام جمهوری اسلامی ایران می باشد و این ادبیات را به چند دسته کلی آثار تاریخ محور، آثار حقوق محور، آثار پیامدمحور، آثار راه حل محور و نهایتاً آثار انگیزه محور تقسیم می کند.

سیاست خارجی اتحّادیه اروپایی را از حیث توجه جدی به رویه ها، قواعد و هنجارهای بین المللی، می توان سیاست هنجاری به حساب آورد. جایگاه هنجاری اتحّادیه اروپایی از طریق پیشبرد دیپلماسی نرم که به ترویج و صادرات ارزش های خود به سراسر جهان صورت م پذیرد، حاصل شده است. به طور کلی اتحّادیه اروپایی اصولی از جمله صلح، حقوق بشر و دموکراسی را در چارچوب مقرراتی و ساختاری خود مورد تاکید قرار می دهد. در واقع اتحّادیه به جای تمرکز بر قابلیت های مادی خود، عمده تمرکز خود را بر اصول ارزشی و هنجاری گذاشته است. یکی از زمینه های نقش آفرینی سیاست خارجی هنجاری اتحّادیه اروپایی در موضوع هسته ای جمهوری اسلامی ایران است. بر این اساس، سؤال اصلی این پژوهش این است که سیاست خارجی هنجاری اتحّادیه اروپایی چگونه در موضوع هسته ای جمهوری اسلامی ایران، با تأکید بر توافق برجام، نقش آفرینی داشته است؟ در پاسخ، فرضیه این پژوهش این است که سیاست خارجی هنجاری اتحّادیه اروپایی با تأکید بر هنجار صلح و امنیّت بین المللی و در چارچوب رژیم منع اشاعه و چندجانبه گرایی، در موضوع هسته ای جمهوری اسلامی ایران و توافق برجام نقش آفرینی داشته است. روشی که برای پژوهش حاضر انتخاب شده است، روش کیفی است. از میان روش های پژوهش کیفی، مطالعه موردی و ردیابی فرآیند انتخاب شده است. روش گردآوری داده در این پژوهش نیز روش اسنادی و مصاحبه است.