اسلام فقاهتی

با اینکه در ظاهر حوزه های علمیه، درسی با عنوان علوم سیاسی مصطلح را دنبال نمی کنند، ولی این حوزه علمیه بوده است که از درون خودش تا به حال در ایران دو نظریه اجتماعی - سیاسی را ارائه و آن را در جامعه جاری و عملی کرده است. مدعای ما این است که بودن یا نبودن، شدت یا ضعف و در حاشیه یا در متن بودنِ تفکر سیاسی در حوزه های علمیه مبتنی بر نوع نگرش به اسلام است؛ ازاین رو نویسنده تلاش کرده است سؤال اصلی مقاله یعنی «تفکر یا دانش سیاسی در حوزه علمیه چه جایگاهی را به خود اختصاص داده و خواهد داد» را با روشِ نقشه راه که یکی از روش های آینده پژوهی است با این فرضیه دنبال کند که «اگر اسلام از منظر گفتمان اسلام سیاسی - فقاهتی خوانش شود، نه از منظر اسلامِ مدنی و نه از منظر اسلامِ سلفی، آن گاه شاهد بروز و تجلی تفکر سیاسی آن هم تا سقف نظریه پردازی همچنین تأسیس دانشگاه و دانشکده سیاسی در میان حوزویان خواهیم بود». این نوشتار بیان می کند: تمایز تفکرات حوزوی در باب سیاست در بخش روندها، پیشران ها و همچنین پویش منابع، آینده مطلوب و متصور از تفکر سیاسی مبتنی بر اسلام سیاسی - فقاهتی برخلاف دو دیدگاه دیگر، موجب رشد تفکر و دانش سیاسی خواهد شد؛ بنابراین به واسطه این بررسی، هم حوزویانِ طرفدار اسلام سیاسی - فقاهتی به نقاط ضعف و قوت خود بیشتر پی خواهند برد و هم فضایی برای اهمیت دادن و رشد تفکر سیاسی در حوزه های جمهوری اسلامی ایران بر پایه بومی سازی اتفاق خواهد افتاد.

این مقاله به دنبال آن است تا در یک بررسی تحلیلی، نقش هریک از گفتمان های مطرح در روند شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی از جمله اسلام فقاهتی، مارکسیستی و لیبرالیستی را با توجه به عنصر معنویت در آثار شهید مطهری موردبررسی و تحلیل قرار دهد. نویسنده در این مقاله درصدد است تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به این سؤال پاسخ دهد که با توجه با گفتمان های لیبرالیستی، مارکسیستی و اسلام فقاهتی در ماه های قبل و بعد از انقلاب اسلامی، چرا این گفتمان اسلام فقاهتی بود که نقش اصلی را در چگونگی وقوع انقلاب اسلامی و تحولات پس ازآن ایفاء نمود؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که به رغم وجود گفتمان های لیبرالیستی و مارکسیستی موجود در جامعه قبل و پس از انقلاب اسلامی، گفتمان اسلام فقاهتی با توجه به مفاهیم آن و به دلیل انطباق این مفاهیم با خواسته ها و آرزوهای دیرینه مردم مسلمان ایران نقش اصلی و مؤثری را در شکل گیری، پیروزی و تحولات پس از آن تا به امروز ایفاء کرده است.