بازماندگی از تحصیل

کار کودکان می تواند نشانی از «فقر جاری» بوده و به نوبه خود یکی از عوامل پدیدآورنده «فقر آتی» و نیز استمرار سیکل بسته فقر در خانواده به حساب آید. در این پژوهش، با استفاده از داده های طرح درآمد و مخارج خانوارهای ایران (1387) عوامل درون خانواده مؤثر بر کار و تحصیل کودکان با استفاده از مدل های پروبیت دوگانه ارزیابی می گردد. نتایج نشان می دهد که ویژگی های خانوارها در شکل گیری این پدیده مؤثر است. به طوری که عوامل درون خانواده مؤثر بر کار کودکان در ایران می تواند ناشی از برخی ویژگی های کودک (مانند، سن، جنس، تحصیلات، درآمد) و یا متأثر از ویژگی های پدر و مادر کودک (مانند، تحصیلات، درآمد و ساعات کار والدین) بوده و علاوه بر آن به دلیل برخی از ویژگی های خانوار (مانند، شهری یا روستایی بودن) باشد.  

پژوهش حاضر با هدف فهم منطق بازماندگی از تحصیل در استان سیستان و بلوچستان انجام گرفته است. تلاش شد تا با تکنیک مصاحبه های نیمه ساختار یافته با طیفی از مسئولان آموزش وپرورش و خانواده های درگیر در بازماندگی از تحصیل فرزندان و با روش تحلیل مضمون به شیوه کیفی، محورهای اصلی بازماندگی از تحصیل کشف شود. مصاحبه با 5تن از مدیران آموزش وپرورش استان، 15معلم، 10فعال سازمان مردم نهاد، 5تن از والدین و 10تن از کودکان بازمانده در فاصله سنی 10-15 سال، شبکه ای از مصاحبه ها را تشکیل می دهد که درمجموع 40 مصاحبه را در بر می گیرد. منطق نمونه گیری به صورت هدفمند و در دسترس بوده است. نتایج تحلیل نشان می دهند سطوح ساختاری و زمینه ساز همچون پهنه جغرافیایی و فقر و محرومیت شدید، زمانی که با فرایندهای فرهنگی میان برد همچون مردسالاری، فرقه گرایی، قبیله گرایی و نفوذ قدرت های محلی و زمینه های خرد همچون نگرش های منفی و بحران در احساس اعتماد و گستردگی خانواده تلاقی می کند، چرخه ای پدید می آید که منتج به بازماندگی می شود. عناصر مختلف این چرخه یکدیگر را تقویت می کنند و زمینه را برای بروز بازماندگی و دیگر بحران های هم ارز فراهم می آورند. درباره یافته ها با نظر به مفهوم بازتولید و همچنین رویکرد سیستمی بحث و بررسی شد.

هدف از پژوهش حاضر ارائه شاخصی برای برآورد احتمال در معرض بازماندگی قرارگرفتن کودکان مقطع ابتدایی از تحصیل بر اساس مدل رگرسیونی پروبیت با به کارگیری اطلاعات 8678 کودک بازمانده از تحصیل و همین تعداد کودک حاضر در مدرسه بوده است. برای این منظور متغیرهای توضیح دهنده احتمال بازماندگی یک کودک از تحصیل بر اساس مبانی نظری و مطالعات تجربی پیشین و اطلاعات در دسترس انتخاب شدند. این متغیرها به سه دسته متغیرهای اقتصادی، متغیرهای غیراقتصادی و متغیرهای محیطی (شاخص فقر چندبعدی و شاخص توسعه انسانی) قابل تفکیک هستند. نتایج تخمین نشان داد علائم ضرایب متغیرها بر طبق انتظارات نظری و تجربی است. برای مثال افزایش سن سرپرست کودک، بعد خانوار و یا زن بودن سرپرست کودک، شانس در معرض بازماندگی قرارگرفتن کودک از تحصیل را افزایش می دهد. در بخش متغیرهای اقتصادی نتایج نشان می دهد میزان خرید ماهانه پایین، دهک درآمدی پایین خانوار و عدم داشتن درآمد ثابت توسط سرپرست خانوار نیز این احتمال را افزایش خواهد داد. همچنین نتایج تخمین مدل نشان داد خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی با شانس کمتری برای بازماندن کودک از تحصیل روبرو خواهند بود که نشان از نقش نهادهای حمایتی در بهبود شاخص های اجتماعی دارد. در استان های فقیرتر و کمتر توسعه یافته شانس بازماندگی کودک از تحصیل بیشتر خواهد بود. از منظر آماره های خوبی برازش، نتایج مدل قابل قبول است و می توان گفت مدل با توان 83 درصد قادر است کودک در معرض ترک تحصیل را از کودکی که در معرض ترک تحصیل نیست، تمیز دهد.