امامزادگان

هجرت امامزادگان از دیار اصلی خود و اقامت ایشان در مناطق مختلف ایران، از رخدادهای مهم تاریخ اسلام است که منشأ آثار فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و موجب نضج و گسترش ایمان و امان مردم منطقه گردید. این نوشتار به روش تاریخی تحلیلی با رویکرد جامعه شناسانه و بر پایه نظریه اسلام تمدنی، در صدد واکاوی کارکرد امنیت بخشی امامزادگان در ایران است. با توجه به تأثیر هویت شیعی بر رفتار سیاسی حاکمان جمهوری اسلامی ایران و نیز نوع نگاه و باوری که توده مردم نسبت به امامزادگان داشته و دارند، به نظر می رسد این مزارها در انسجام بخشی هموندان جامعه با یکدیگر از یک سو، با حاکمان از سوی دیگر و ایجاد روحیه استغناء و غیرگریزی که شاخص عمده امنیت شمرده می شود، از سوی سوم نقش ایفا می کنند. دستاورد پژوهش آن است که امامزادگان، عامل مهمی در توسعه و تعمیق امنیت ملی هستند.

هدف از پژوهش حاضر ارزیابی وب سایت های امامزادگان استان های خراسان شمالی، رضوی، جنوبی و یزد بر اساس هفت شاخص وب سنجی  رتبه عملکرد، زمان بارگذاری، حجم صفحه، تعداد سایت های لینک داده شده، رتبه جهانی میزان بازدید، میزان جذابیت سایت و رتبه سایت در گوگل است. پژوهش از نوع ارزیابانه است. جامعه پژوهش حاضر، وب سایت های امامزادگان استان های خراسان شمالی، رضوی، جنوبی و یزد است که در مجموع 15 وب سایت را شامل می شود. برای تجزیه وتحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی (فراوانی، درصد و میانگین) و از روش وب سنجی استفاده شد.  بر اساس یافته های پژوهش، وب سایت امامزاده حسین بن موسی الکاظم (علیهماالسلام) طبس دارای بالاترین میزان بازدید و میزان لینک دریافتی است. از نظر پیج رنک و رتبه بندی در گوگل، وب سایت امامزاده سیدحمزه (علیه السلام) کاشمر دارای بالاترین رتبه است. بالاترین سرعت بارگذاری مربوط به وب سایت امامزادگان سیداحمد و سیدمحمود (علیهماالسلام) مهردشت ابرکوه است.

با سفر امام رضا (ع) به ایران، بسیاری از دوستداران و نوادگان اهل بیت علیهم السلام رهسپار ایران شدند و برخی از ایشان توسط دشمنان به شهادت رسیدند. ارادتمندان اهل بیت علیهم السلام نیز به ساخت بارگاه هایی برای ایشان مباردت کردند و آرامگاه آنها به زیارتگاه عامه مردم تبدیل شد. یکی از این امامزادگان، سیدعبدالله (ع) از نوادگان امام موسی کاظم (ع) در ایوان است که بارگاه ایشان، جایگاهی برای روابط اجتماعی و برپایی مراسمات اعتقادی و عبادی می باشد. در این مقاله، با روشی توصیفی - تحلیلی، ضمن بررسی موقعیت جغرافیایی و تاریخی شهرستان ایوان و معرفی امامزادگان و بقاع متبرکه آن، جایگاه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی این اماکن مذهبی مورد تببین قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بارگاه امامزادگان و بقاع متبرکه در این شهرستان، به قطب فرهنگی منطقه تبدیل شده است و وجود این اماکن، آرامش روحی و روانی مردم را در پی داشته و در تعاملات اجتماعی و مراودات بین شهری تأثیر بسزایی داشته است.

از سده های نخستین هجری، ایران مقصد شمار فراوانی از امامزادگان بوده است و بارگاه های بسیاری در مناطق مختلف این سرزمین به چشم می خورد که به ایشان منسوب است. در این میان، امامزادگانی وجود دارند که بیش از یک بارگاه به آنان منسوب است؛ از آن جمله، امامزاده حسین بن موسی بن جعفر، برادر امام رضا (ع) است که به ادعای برخی منابع به دنبال ولایت عهدی برادرش همراه با گروهی از سادات و دیگر برادرش، احمد، راهی ایران شده بود. در میان جایگاه های متعدد منتسب به وی، دو دیدگاه ناظر به دفن او در طبس و شیراز شهرت بیشتری دارد. هدف این پژوهش واکاوی و بازنگری روایات مربوط به دفن این امامزاده در شیراز است و در این راه، از شیوه توصیفی تحلیلی بهره گرفته شده است. با توجه به آنکه گزارش های موجود به منابع متأخّر، یعنی سده های 8 14 قمری بازمی گردد و از سوی دیگر، اشکالات متعددی که در آن ها مشاهده می شود، خطاست که حسین بن موسی در شمار همراهان احمدبن موسی دانسته و شهر شیراز نیز به عنوان محل دفن او پنداشته شود.

مزار امام زادگانِ مدفون در افغانستان، در همگرایی بین مسلمانان این کشور، نقش بسزایی دارد. این پژوهش درصدد است جایگاه و نقش قبور امام زادگان مذکور در همگرایی و همزیستی مسالمت آمیز بین مردم مسلمان افغانستان را تبیین و تحلیل کند. این  پژوهش با روش گردآوری داده های کتابخانه ای و به شیوه توصیفی_ تحلیلی انجام گرفته  است. دستاورد این پژوهش این است که قبور امام زادگان در افغانستان، به خاطر قداستی که نزد همه مردم دارند، از اثرگذاری خوبی در همگرایی جامعه برخوردار بوده، و مانند ریسمان وحدت بخش پیروان مذاهب اسلامی را به هم پیوند زده، و از شقاق و پراکندگی مذهبی بازداشته است. این همگرایی در قالب برنامه های فرهنگی، که در این مکانهای مقدس انجام می گیرد (زیارت امام زادگان، توسل، تعلیم و تعلم، دعا و نیایش) و برنامه های اجتماعی (تجمعات فرهنگی_ مذهبی عید نوروز)، در این مراقد متبرک و اماکن مقدس تبلور پیدا کرده است.

دیوار نگاری از هنرهای تجسمی است که در دوره قاجار جلوه می یابد. دیوار نگاری این دوره را ادامه دهنده سنت تزیین در دوره های قبل مانند دوره صفویه و زندیه می دانند. بخشی از این دیوار نگاری ها در امام زاده ها و برخی دیگر در قهوه خانه و مکان های عمومی دیگر نقش بسته است. وقایع عاشورا یکی از مهمترین عناوینی است که در جهت دیوار نگاری مورد توجه بوده و پژوهش حاضر شامل بررسی نمونه هایی از نگاره های دیواری با مفهوم وقایع عاشورایی در بقعه های شرق گیلان بر مبنای روش شمایل نگاری اروین پانوفسکی است. بخش شرقی گیلان که در گذشته بیه پیش نامیده می شد، خاستگاه نقاشی های دیواری بقعه ها در ایران است؛ و دلیل آن حضور پر رنگ علویان از قرن دوّم هجری در گیلان بوده است. در این راستا این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ به این پرسش اصلی است. مهمترین خصوصیت شمایل نگارانه قاجاری واقعه عاشورا در این منطقه گیلان چیست؟ برای دستیابی به پاسخ، دیوارنگاره های معروف در برخی از امام زاده های استان گیلان از جمله شهرستان لاهیجان در منطقه بیه پیش، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاکی از این پژوهش نشان می دهد که نگارگران بر مبنای توصیف های ارائه شده از احادیث و روایات و ارادت خاصی که نسبت به خاندان پیامبر داشته اند، با توجه به اینکه نقاشی با پیامدهای خشونت آمیز در اماکن مقدس ممنوع بوده است؛ برای برجسته کردن آن مکان متبرکه و اشاعه مذهب شیعه، دست به مدون کردن واقعه عاشورا زده اند. از این رو در این مقاله پس از معرفی اجمالی رویکرد شمایل نگاری نگارگران برمبنای توصیف های ارائه شده در روایات و همچنین ارادت به اهل بیت به مدون کردن خصایص شمایل نگارانه برای مصور کردن چهره ائمه و رویدادهای واقعه کربلا زده اند. این اطلاعات گویای بسترهای مذهبی و هنری دوره مورد مطالعه هستند و همچنین وجه تشابه تصاویر مذکور در 4 بقعه مورد توجه قرار گرفته است.

پاره ای از رویدادها، مانند زمان تولد یا وفات بزرگان دین و چگونگی زندگی و از دنیا رفتن آنها، فاقد دقت کافی در منابع تاریخی هستند. به فراوانی دیده می شود که گاه برای یک حادثه، چندین تاریخ ذکر شده و یا درباره چگونگی رحلت، گاه از تعبیر وفات و گاه از تعبیر شهادت استفاده شده است. کوشش برای رسیدن به یک نتیجه روشن و قابل قبول تر، در این گونه موارد، ازآن رو دارای اهمیت است که این رویدادها دارای پیامدهای اجتماعی و آیینی است. در این تحقیق، با بهره گیری از روش تاریخی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای متقدم، به بررسی انتقادی نوشته های معاصر در خصوص وفات حضرت معصومه پرداخته شده است. یافته های پژوهش، نشان می دهد که مستندات ادعاهای نویسندگان معاصر در خصوص چگونگی رحلت آن بانو ، از اعتبار لازم برخوردار نیست.