نقش قالی

نقش ترنج باوجود تعابیر زیادی که از نحوه پیدایش آن موجود است  به عنوان نقشی کاملاً ایرانی،  از دیرباز در طراحی و تولید آثار هنری وجود داشته و به لحاظ زیبایی و کثرت از جایگاه ویژه ای برخوردار است. ازآنجاکه دوره صفوی دوره شکوفایی و جمال آثار هنری بوده  و در این دوره هنرمندان به خلاقیت در آثار هنری و اعمال سلیقه شخصی می پرداخته اند. این نقش در اکثر آثار هنری این دوره مانند قالی، جلد، گچ بری، کاشی کاری و معماری  دیده می شود. در این مقاله به روش توصیفی- تطبیقی و تحلیل محتوا و با بهره گیری از منابع اسنادی(کتابخانه ای) به بررسی وجوه  افتراق و اشتراک نقش ترنج  در قالی، جلد قرآن  و جلد شاهنامه های دوره صفوی پرداخته می شود. یافته ها نشانگر این است که نقش ترنج در هنر ایران و بالأخص دوره صفوی به طور واضح هم ازنظر کاربردی و هم ازنظر مفهومی به درجه ای از زیبایی و اهمیت رسیده که در کمتر نقش دیگری بتوان شاهد آن بود.

قالی بافی از هنرهای بومی و منطقه ای ایرانیان با سابقه ای بسیار کهن است که در آن سلیقه هنرمندان ایرانی به خوبی مشاهده می گردد.فرش یکی از مهم ترین هنرهای ایرانیان از دیر باز تا کنون بوده است که ریشه در فرهنگ و تمدن غنی ایران داشته که با طبیعی ترین علایق و عواطف و احساسات انسانی مانوس است.فرش ایرانی بدلیل استفاده از ماده خیال از محتوای هنری برخوردار است که به واسطه آن پیوند ناگسستنی با هنر های تجسمی و فرهنگ تصویری ایرانی دارد.فرش از جمله هنر هایی است که در تعامل بی واسطه با طراحان و بافندگان شکل میگیرد .با نگاهی به کتاب هایی که در این زمینه تالیف شده اند شاهکارهایی از این هنر را میتوان دید وبا مقایسه تطبیقی نقش در فرش کلاردشت و فرش ترکمن در میابیم که تناسبات و تفاوت هایی که در این داده ها و تصاویر وجود دارند منحصر به فرد میباشند .نقش و طرح در فرش دستباف کلاردشت و ترکمن متاثر از شرایط اقلیبمی و فرهنگی و تاریخی و همچنین بافت تصویری منطقه دارد و بافندگان با توجه به برداشت ها و باورهای خود نقش و طرح و رنگ خاصی را که حاوی پیام و مفاهیم آشکار و نهان هستند رابر روی بافته های خود به تصویر میکشند. این تحقیق از نوع بنیادی است و به روش توصیفی تحلیلی است. در این تحقیق تلاش شده بعد از شناسایی نقوش و طرح درقالی های کلاردشت و ترکمن ،شباهت ها و تفاوت های آنها در نقش و طرح مورد بررسی و مقایسه قرار گیرد.

با آغاز قرن 8 ه.ق./ 14 م. تا پایان سده 10 ه.ق./ 16 م. یکی از دوره های درخشان قالی ایران شکل می گیرد که با توجه به اهمیت این دوره در تغییرات سبکی فرش دستباف به دلیل محدود بودن نمونه های موجود، ابهامات زیادی در زمینه ماهیت قالی ایران در این عصر به وجود آمده اند. با وجود منابع اندک در این عصر، شامل قالی های باقی مانده و نگارگری های دوره تیموری و ترکمانان، سؤال های بی شماری در مورد ساختار قالی ایران در این دوره وجود دارند و همین ابهامات موجب شده که متخصصان حوزه تاریخ فرش غیرایرانی، وجود فرش قبل از عصر صفوی را در هاله ای از ابهام قرار دهند؛ درصورتی که می توان با مطالعه تطبیقی فرش های منقوش در نگاره های این دوران با نمونه های هم عصر در آناتولی، به ارتباط سبکی قالی ایران در این بازه زمانی با قالی آناتولی پی برد. این پژوهش با هدف مقایسه تشابهاتِ فرش های دوره تیموری ایران (911-771 ه.ق./ 1506-1370 م.) با فرش های هولباین ترکیه (حدود 8 تا 12 ه.ق./ 14 تا 17 م.) به منظور بیان روابط سبکی فرش ایران تیموری با فرش آناتولی در این بازه زمانی صورت می پذیرد تا به این پرسش اصلی پاسخ دهد که علت وجود و تداوم ویژگی های مشابه در فرش های دوره های تیموری ایران و عثمانی ترکیه چه بوده است؟ در این راستا، این پژوهش به صورت تطبیقی- تحلیلی، داده های خود را با روش اسنادی و حصول اشباع نظری تأمین کرده و با دسته بندی مؤلفه های تطبیقیِ پیکره ها در سطح توصیف، به تبیین تشابهات آنها در سطح تحلیل پرداخته است. برآیند یافته ها نشان می دهد این ویژگی های مشابه در اصل از ایران به ترکیه راه یافته اند و فرم و محتوای فرش از طریق بافت اجتماعی- فرهنگی و ایدئولوژی حاکم بر طراحان آناتولی، سبکی جدید را مبتنی بر سنت های طراحی فرش در این منطقه، ارائه کرده است. همچنین این برهم کنش متقابل میان هنرمندان ایران و ترکیه، ناشی از قرارگیری در محیط، ایجاد ادراک مشترک میان افراد درگیر و مشارکت آنها در انتقال، آموزش و یادگیری است که حاصل آن، نگاشتن طرح های مشابه فرش است؛ لذا هنرمندان هر دو پیکره مطالعاتی در آموزش و تداوم این قالی ها نقش مهمی را ایفا کرده اند.