نهاد مدرسه

گفتمان قدرت و سازوکارهای تکنولوژی انضباطی مطالعه موردی: «قصه های مجید» چکیده: قدرت را نباید به یک ساختار یا نهاد واحد تقلیل داد. قدرت فرایندی است، که در همه مناسبات و در ظریفترین سازوکارهای تبادل اجتماعی جریان دارد و بر انها تاثیر میگذارد؛ قدرت با تولید گفتمان، ایجاد لذت میکند و با صورتبندی های معرفتی زبانی، نظام های فکری و حقیقت خلق میکند و پروژه سوژه شدگی را اجرایی می نماید. گفتمان قدرت با مفصل بندی گزاره های خود در پیکره جامعه، در پیوندی انداموار با مراقبت های سلسله مراتبی، نوعی دیده بانی قدرت را شکل می دهد. این جستار با تکیه بر اندیشه های میشل فوکو، در بافت قدرت مدرن و گفتمان قدرت به تحلیل چگونگی کارکرد و نقش قدرت انضباطی در نهاد مدرسه، که مکان مناسبی برای اعمال تکنولوژی انضباطی است، می پردازد و با تحلیل «قصه های مجید» هوشنگ مرادی کرمانی، نشان می دهد، که چگونه گفتمان قدرت با استراتژی های خاص زبانی و با چیدمان گزاره ها و تکرار و تثبیت ٱنها در ساختار سلسله مراتبی(مدیر، ناظم، معلم و بیبی، مادربزرگ مجید) به مفصلبندی گزاره های خود می پردازد و درس ریاضی و همبسته های معنایی ان را در مرکز گفتمان قدرت انضباطی قرار می دهد. تکنولوژی انضباطی با اصل رؤیت پذیری هم امکان مجازات انضباطی(تعذیب، تنبیه و امتحان) را برای تربیت بدنهای رام و بهنجارسازی محقق می سازد و هم دانش اموزان را در رده های ضعیف، زرنگ، باهوش، کودن و... شبکه بندی میکند(نگاه پایگانمند)، البته مجید به شگردهای مختلف در برابر فشار گفتمانی، مقاومت میکند و گفتمان قدرت نیز از این مقاومت ها و سریپچی ها استقبال می کند.

پژوهش حاضر با هدف ارائه ی مدل پارادایمی مدرسه پژوهش محور به روش کیفیِ از نوع نظریه زمینه ای انجام شد. مشارکت کنندگان پژوهش همه متخصصان و کارشناسان مدیریت آموزشی و برنامه ریزی درسی در استان اصفهان تشکیل بود. بر مبنای روش نمونه گیری هدفمند (گلوله برفی) و نمونه گیری نظری (به منظور رسیدن به اشباع نظری) و با تکنیک مصاحبه ی نیمه ساخت یافته با ۲۴ نفر از کارشناسان و متخصصان مدیریت آموزشی و برنامه ریزی درسی در استان اصفهان مصاحبه انجام شد. یافته های پژوهش بیانگر این بود که ناکارآمدی ساختار آموزش محور، نگرش توسعه گرایانه، الزام به پژوهش محوری در سند تحول بنیادین، الزام به پژوهش محوری در قانون  برنامه پنج ساله ششم توسعه و توسعه تفکر آینده نگرانه به عنوان عوامل علی مطرح هستند که بر پژوهش محوری تأثیر گذاشته و به نوعی ضرورت آن را توجیه می کنند. تغییر سیاست های یادگیری، بسترسازی چندوجهی و حمایت گری نهادی نیز زمینه ها و بسترهایی هستند که تحقق پژوهش محوری را تسهیل می کنند. همچنین، برخی عوامل کلان (اجتماعی – فرهنگی، تنازع نهادهای قدرت) و عوامل خرد (سرمایه روان شناختی اجتماعی، گفتمان نمایشی آموزش) بر راهبردهای تحقق پژوهش محوری که شامل احیاء رسالت مدرسه و بازآرایی عناصر آموزشی تاثیر می گذارند. در صورت تحقق پژوهش محوری، می توان شاهد پیامدهای مثبتی در دو سطح فردی (توسعه عمل گرایی فردی، پویایی ذهنی) و اجتماعی – سازمانی (توسعه دانایی محوری اجتماعی، بهسازی سازمانی) بود.

در عصر کنونی، تهاجم فرهنگی غرب قشر نوجوان را هدف قرار داده و با تبلیغات گمراه کننده، استفاده از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی موجبات دوری و جدایی این قشر را از فرهنگ اسلامی فراهم می آورند. از سوی دیگر عدم اطلاع و آگاهی لازم والدین و مربیان و نهادهای آموزشی بر روش های صحیح تربیت، موجب گشته تا همچنان شاهد عدم موفقیت ها و چالش های متعددی در تربیت نوجوانان باشیم، با توجه به اینکه نظرات تربیتی معصومین (ع) در جهت شناسایی و رفع آسیب های موجود در روند تربیت نوجوانان راهگشاست. این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی و جمع آوری کتابخانه ای از منظر احادیث، نهادهای آموزشی در تربیت نوجوانان را آسیب شناسی کرده است، نتایج تحقیق نشان می دهد که از جمله آسیب های تربیت در نهاد خانواده عبارت اند از بی توجهی به ادب و دانش آموزی، تنبیه، عدم رعایت عدالت بین فرزندان، عدم بردباری و بی توجهی به عنصر زمان و آموزه های دینی در خانواده؛ همچنین آسیب های تربیتی در نهادمدرسه عبارت بودند از عدم تربیت دینی صحیح مربی، انحراف در محتوای معارف، استفاده نکردن از روش های فعال و پویا، معلمان ناکارآمد و عدم توجه به تفاوت های فردی.

هدف: ظهور حکمرانی با مفهوم مشارکت گره خورده است. مفهومی که در صورت تحقق بر ظرفیت ها می افزاید. سبب ایجاد اطمینان در میان کنشگران می شود و تصمیم گیری ها را بهینه می کند. نظام آموزشی ایران برای حل مسائل اقتصادی و تربیتی، در میان بازیگران این عرصه همواره به دنبال الگویی از مشارکت بوده است تا بتواند ضمن استفاده از توانایی همه افراد، همواره بهترین خدمات را به جامعه داشته باشد. مقاله حاضر در جستجوی الگوی مشارکت در سیر تطور نهاد آموزش در ایران، در پی تبیین مشارکت بر مبنای ساختار حکمرانی نهاد آموزش است. روش: روش تاریخی – تحلیلی با رجوع به منابع تاریخی در این حوزه به توصیف و تحلیل روایت حکمرانی نهاد آموزش در ایران اسلامی با تمرکز بر مدرسه به عنوان بنیادی ترین نهاد در پاسخگویی به نیاز تعلیم و تربیت پرداخته است. یافته ها: یافته های تاریخی نشان از آن دارد که ابهام در مفهوم مشارکت در نظام آموزش و پرورش در دوران مختلف تاریخی سبب شده است که مدرسه امروزی برای برون رفت از چالش های موجود رفته رفته تحت تاثیر فرهنگ غرب و جامعه صنعتی آن، از ویژگی های موردنظر تمدن اسلامی در بسترسازی مشارکت آحاد مردم در حکمرانی نهاد مدرسه عبور کند. خانواده که رکن اصلی مشارکت بود به حاشیه رانده شد و یادگیری و علم آموزی که در میان همگان فضل به شمار می رفت به عنوان حقی واجب و ضروری اعلام شد. اصل برادری در روابط بازیگران این عرصه جای خود را به قانون گرایی داد که ابزار و عرصه های ثابت و تعریف شده ای برای مشارکت خانواده ها به ارمغان آورد. نتیجه گیری :ایضاح مفهوم مشارکت در نظام آموزش و پرورش می تواند در در حکمرانی نهاد آموزش ایران با تاکید بر تمدن اسلامی نقش آفرین باشد .