خلیج فارس

حسینقلی خان نظام السلطنه مافی یکی از رجال سیاسی و فرهنگی به نام عصر قاجار بود که در دوره سلطنت فتحعلی شاه متولد شد. نوجوانی و جوانی را در دوران محمدشاه و میان سالی را در عصر ناصری و مظفری سپری کرد. او در طول حیات خود به مناصب مهمی از وزارت تا صدارت نائل شد. وی ترقی خواه و از مخالفان سرسخت استبداد و نفوذ استعمارگران در کشور بود. از این رو، به عنوان حاکم مناطق جنوب در برابر کارگزاران انگلیسی مانند پرسی سایکس و کمپانی برادران لینچ و نیز در مقابل ادعای انگلیسی ها مبنی بر عدم مالکیت ایران بر جزایر سه گانه ایستادگی کرد. در عین حال با برقراری محدودیت های تجاری و گمرکی در خلیج فارس، مانع رسیدن آنها به اهداف سیاسی- اجتماعی شان شد و به همین دلیل روابطش با انگلیسی ها به تیرگی گرایید. به طور کلی هدف از این پژوهش، بررسی شخصیت و عملکرد حسینقلی خان نظام السلطنه در سمت حاکم و مسئول امور مالیات و گمرک در ساختار قدرت دربار قاجار و توسعه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خلیج فارس است. روش تحقیق حاضر کیفی و رویکرد آن توصیفی و تفسیری است. داده های لازم با استفاده از منابع کتابخانه ای، به خصوص خاطرات و اسناد حسینقلی خان نظام السلطنه، جمع آوری، ساماندهی، ارزیابی و تفسیر شده و سپس نتایج استخراج شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که نظام السلطنه به عنوان حاکمی سیاسی و کنش گر نقش مؤثر و مهمی در تاریخ تحولات خلیج فارس و مبارزه با استعمار انگلیس در ولایات جنوبی ایران داشته است. همچنین، وی در تحکیم مبانی و مؤلفه های هویت ایرانی و تثبیت دولت مرکزی و یکپارچگی ملی تأثیر به سزایی داشته است. از سوی دیگر، فعالیت های سیاسی و اقتصادی او باعث توسعه و پیشرفت منطقه و رونق کار تجار و بازرگانان گردیده است. این نوشتار در پی آن است که با تفسیر و تبیین عناصر مذکور تصویری واقعی از زندگی اجتماعی- سیاسی ایران در مقطع تاریخی مهمی را ارائه کند.

هدف نوشتار حاضر بررسی سیستم سایبرنتیک خلیج فارس و امکان نقش آفرینی و تأثیرگذاری روی آینده مناسبات امنیتی در منطقه خلیج فارس است. بدین منظور پس از تشریح نظریه سایبرنتیک در مطالعات منطقه ای به عنوان چارچوب مفهومی پژوهش به تطبیق سیستم امنیت هژمونیک خلیج فارس با این سیستم پرداخته شده است. سپس با نشان دادن نقایص این سیستم، حالت عدم تعادل پویای آن تشریح شده و به این ترتیب خبر از قرار داشتن این سیستم سایبرنتیک در یکی از مکان های فازی این منطقه داده شده است. به باور نویسنده، جمهوری اسلامی ایران که با استفاده از مدل جذب کننده های ناآشنا در مکان فازی فعلی سیستم کنترل سایبرنتیک خلیج فارس ظاهر شده است، می تواند حداکثر بهره را از شرایط موجود برده و وضعیت خود را از زیر سیستم کنترل شونده به جایگاه کنترل کننده و کنترل شونده تغییر دهد.

موقعیت سرزمینی، خاک و آب، منابع و ذخائر طبیعی، شرایط زیست محیطی و فضای جغرافیایی که از مؤلفه های عینی و ملموس تشکیل دهنده قدرت می باشند، زمینه هایی هستند که دولت- ملت ها را به مبارزه طلبیده و ژئوپلیتیستی ها را به تکاپو وا می دارند تا راه حل های بدیلی ارائه نمایند. در این میان، ساختار نظام بین الملل نیز همواره یک محیط رقابت و یک عرصه بازی برای تحقق خواسته ها و منافع دولت- ملت های آشنا با قواعد بازی در سیاست بین الملل بوده است، اما از آنجا که گاه تجمع منافع متعارض، بحران پدید می آورند، ستیز و کشمکش دائمی در عرصه روابط بین الملل امری متداول بنظر می نماید. اوضاع و تحولات رخ داده در صحنه بین المللی و تاثیرات آن بر مناسبات میان کشورها در منطقه خلیج فارس، ویژگی و ساختار جغرافیایی سیاسی و انسانی منطقه، دخالت های استعمارگرانه در ساز و کار کشورهای بومی و نظایر آن، این گونه تداعی می کند که ژئوپلیتیک خلیج فارس موجب پدیدار شدن ساختار سیاسی کنونی حاکم بر آن را شده است. آنچه که در فضای سیاسی امروز خلیج فارس با گذشته متفاوت است، تکامل تعارض های حاصل از عدم توازن در محیط سیاسی و ارتقاء آن به سطح برون منطقه ای است. با این وجود در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس نوعی واپس گرایی در روابط وجود دارد؛ و مصادیق این نوع واپس گرایی تجلی بارز عناصر دوران جنگ سرد و حتی استعمار نوست که از آن جمله می توان به حاکمیت قدرت نظامی و سلطه گری افکار قدرتگرایی در منطقه اشاره کرد. از این رو با توجه به نقش ژئوپلیتیک خلیج فارس و وجود ذخایر نفت و گاز در منطقه و حضور چهره واقعی قدرت های استعماری، کشورهای منطقه در سیاست خارجی خود نوعی رشد و بالندگی را در جهت منافع ملی (بیشتر) و حرکت به سوی منطقه گرایی (کمتر) پدید آورده اند. پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و در این راه از منابع کتابخانه ایی، سایت های اینترنتی، جداول و نمودارهای گوناگون در ارتباط با موضوع تحقیق بهره گرفته شده است. این تحقیق بر آن است تا برای این سؤال پاسخ لازم را ارائه کند: آیا ویژگی های ژئوپلیتیک خلیج فارس باعث واگرایی کشورهای ساحلی آن است؟ نتایج نشان می دهند که رفتار سیاسی و تعاملات کشورهای حوزه خلیج فارس که متأثر از جغرافیا و ژئوپلیتیک آن است، در نا همگرایی کشورهای منطقه تأثیر به سزایی داشته است. هدف اصلی این نوشته تدوین یک چارچوب نظری- تحلیلی به منظور توضیح چگونگی اثرگذاری ژئوپلیتیک خلیج فارس بر روابط میان کشورهای حاشیه آن است.

جزایر در طول تاریخ از اهمیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی ویژه ای برخوردار بوده اند. بیشتر جزایر خلیج فارس دارای سکنه و حتی حکومت هایی در طول تاریخ خود بوده اند. از جمله جزایر مشهوری که در طول تاریخ ایران و اسلام همواره مورد توجه جغرافی دانان بوده است، می توان به جزایری مانند خارک، کیش، بحرین، لافت و دیگر جزایر اشاره کرد. این جزایر در بیشتر دوره های تاریخی به جز مقاطع کوتاهی، همیشه زیر نظر حکومت های ایرانی بوده اند. جغرافی دانان ایرانی و مسلمان در آثار خود اشارات زیادی به ویژگی های جغرافیایی و تاریخی این جزایر داشته اند. این مقاله، با استفاده از روش کتابخانه ای و توصیفی، برخی از مهم ترین جزایر خلیج فارس را از دیدگاه جغرافی دانان مسلمانی همچون حمدالله مستوفی، حافظ ابرو، انصاری دمشقی، ابولفداء، مسعودی، اصطخری، ابن خردادبه، ابن بَکران، فسایی و رامهرمزی مورد بررسی قرار داده است.

آل عصفور یکی از خاندان های بزرگ و برجسته شیعی بودند که پیش از این در بحرین زندگی می کردند ولی در سال 1216 ه.ق/ 1801.م به علت بی ثباتی و ناامن شدن شرایط زندگی در آن نواحی و به روایتی به دعوت فتحعلی شاه قاجار به بوشهر مهاجرت کردند. وجود پرشمار علما و روحانیون فرهیخته در بین افراد این خاندان، سبب ساز خدمات برجسته علمی و مذهبی بسیاری در بوشهر شد. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای، پژوهش میدانی و شیوه توصیفی- تحلیلی به بررسی این موضوع می پردازد که مهاجرات خاندان آل عصفور از بحرین به بوشهر چه تأثیری بر ساخت سیاسی و بافت اجتماعی- فرهنگی این شهر داشته است. نتایج نشان می دهد که اعضاء این خاندان در تحولات اجتماعی و فرهنگی شهر بوشهر در عصر قاجار نقش مؤثری ایفا کرده و سبب تقویت جایگاه شیعیان در این شهر شدند.

بررسی مرزهای دریایی ایران و موقعیت جغرافیایی سواحل و جزایر ایرانی در منطقه خلیج فارس نشان می دهد که ایران به دلیل وسعت قلمرو خاکی خود در حاشیه خلیج فارس بیشترین سواحل را در این دریا دارا بوده و بر تعدادی از جزایر ارزشمند آن در دهانه خلیج فارس و تنگه هرمز حاکمیت سرزمینی دارد. در مقابل، دولت امارات متحده عربی با طرح ادعاهایی، در تلاش است به حاکمیت ایران بر بخشی از این جزایر ایرانی خدشه وارد کند و ادعا می کند که حاکمیت این جزایر از آن اوست. بررسی تاریخی این ادعاها نشان می دهد که از زمان پیدایش اولین امپراتوری های بزرگ ایرانی، ایران با فراز و نشیب هایی بر آب های خلیج فارس حاکمیت داشته است، لیکن با حضور بریتانیا در منطقه و رقابت این دولت با روسیه در 1903، بعضی جزایر ایرانی به اشغال غیرقانونی این دولت درآمد و تعدادی دیگر نیز در اختیار شیوخ قاسمی شارجه قرار گرفت که این اشغال مورد قبول دولت ایران نبود. با اعلام خروج بریتانیا از خلیج فارس و با پس گرفتن ادعای مالکیت دولت ایران بر بحرین، در 29 نوامبر 1971، طی یادداشت تفاهمی بین ایران و شارجه مقرر شد که دو جزیره تنب بزرگ و تنب کوچک به حاکمیت مستقیم ایران بازگردانده و حاکمیت ایران بر جزیره ابوموسی تجدید شود. از آن تاریخ تا سال 1992، حاکمیت ایران بر این جزایر مورد اعتراض امارات و هیچ دولت دیگری قرار نگرفت. بررسی حقوقی ادعاهای امارات نشان می دهد که هیچ کدام از این ادعاها نمی تواند زمینه مشروعیت حاکمیت سرزمینی برای آن دولت فراهم کند. با این حال شواهد حقوقی و سیاسی و سوابق تاریخی و موقعیت جغرافیایی منطقه، حاکمیت سرزمینی ایران بر جزایر ایرانی را مورد تأیید صریح قرار می دهد.

امنیت خلیج فارس پس از پیدایش نفت و طی دهه های گذشته به موضوعی بسیار حساس برای جامعه جهانی تبدیل شده است. به منظور تأمین امنیت منطقه، تضمین جریان آزاد انرژی و اطمینان از استمرار آن، سامانه های امنیتی متفاوتی برای این منطقه تدارک دیده شده است. عمده این طرح ها به دلیل جغرافیای سیاسی (ژئوپلیتیک) منطقه مبتنی بر ایده امنیت دسته جمعی است. دولت های ایران - قبل و بعد از انقلاب اسلامی- همواره کوشیده اند که فارغ از تمایلات و اعمال نظر کشورهای فرامنطقه ای، نوعی نظام امنیتی را متناسب با شرایط و واقعیات منطقه ترسیم کنند اما کشورهای عرب حاشیه جنوبی خلیج فارس به این دعوت همسایه شمالی جواب رد داده و در مقابل سامانه امنیتی خود را بدون حضور و مشارکت ایران در قالب شورای همکاری خلیج تعریف کرده اند. تجربه جنگ های مختلف در منطقه و عدم تمایل عرب ها به همکاری با ایران گواه آن است که این مدل در عمل شکست خورده است. جمهوری اسلامی با شرایط و ظرفیت هایی که دارد می بایست مسیر دیگری را برای تأمین امنیت ملی خود و منطقه در پیش گیرد.

این مقاله بر آن است تا روابط میان قطر و سایر کشورهای منطقه خلیج فارس در دوران ریاست جمهوری ترامپ در آمریکا را در چهارچوب تحلیلی بحران مورد ارزیابی قرار دهد. از این رو با شیوه تحلیلی– تاریخی و پیروی از رویکرد رئالیسم درصدد است تا به این پرسش پاسخ دهد که عامل اصلی در بحران روابط قطر و همسایگانش در تاریخ ژوئن 2017 م. چه بوده است؟ یافته های تحقیق حاکی از آن است که وابستگی دولت های عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس به آمریکا، جریان این امنیت زدایی را تشدید می کند. قطر به عنوان کشوری که از لحاظ هویت و ساختار، در طول تاریخ کاملاً وابسته به قدرت های خارجی بوده است، نمونه بسیار مناسبی برای نشان دادن اثرات این وابستگی است. بر اساس یافته های این پژوهش طرح هایی مانند تأسیس پایگاه نظامی، امضاء قراردادهای نظامی و امنیتی و اجرای طرح ابتکار همکاری استانبول از سوی ناتو به رهبری آمریکا در این کشور، نه تنها باعث بی ثباتی در منطقه شده بلکه ثبات سیاسی و حتی تداوم بقای این امیرنشین کوچک را نیز در معرض تهدید قرار داده است. در نهایت نویسندگان نتیجه می گیرند که حضور آمریکا در این منطقه عامل اساسی در ایجاد بحران میان قطر و همسایگان اوست.

جزیره لاوان از جزایر تاریخی و نفت خیز ایران در نزدیکی سواحل شمالی خلیج فارس است که در بستر تاریخ تحولات زیادی را از نظر اجتماعی و اقتصادی پشت سر گذاشته است. مردم آن روزگاری از طریق صید مروارید و ماهی امرار معاش می کردند و در زمانی دیگر، اقتصاد این جزیره به صورت مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر کشف نفت قرار گرفت. تحولات جمعیتی مختلفی از جمله مهاجرت های پی در پی بر ساختار اجتماعی این جزیره تأثیر بسیاری گذاشت. این مقاله با استفاده از روش تحقیق کتابخانه ای و مشاهدات میدانی به بررسی ساختار جغرافیای تاریخی و تاریخ اقتصادی این جزیره با تأکید بر نفت و پالایشگاه های نفتی می پردازد. تاریخ اقتصادی جزیره لاوان، به ویژه تحولات صنعت نفت و چگونگی تأسیس این صنعت در این مکان از دیگر مباحث مهم این مقاله است. با وجود منابع اقتصادی سرشار، جزیره لاوان دارای جمعیت محدودی است که همگی آن ها نیز در بخش صنعت نفت این جزیره اشتغال ندارند. در مجموع، به رغم منابع اقتصادی بسیار، این جزیره فاقد توسعه موزون در زمینه های متفاوت اجتماعی و اقتصادی است.

اوضاع اقلیمی از عوامل مهم و تأثیرگذار بر آسایش زیستی محیط های انسانی است. از این رو انسان همواره تلاش کرده است تا با راه حل های دقیق و حساب شده در مناطق مختلف، شرایط زیستی مساعدی را برای زندگی مهیا سازد. معماری سنتی کشورهای مختلف، به ویژه کشورهای خاورمیانه و از جمله ایران، سرشار از تجارب و نمونه های موفق در این زمینه است. سلسله مراتب طراحی اقلیمی در یک منطقه نقش زیادی در شرایط آسایش محیطی دارد و این موضوع در مناطقی با اقلیم خاص از اهمیت بیشتری برخوردار است. سواحل کناره خلیج فارس و سواحل جنوبی ایران اغلب دارای آب و هوایی گرم و مرطوب بوده و دارای تابستان های طولانی و زمستان هایی کوتاه هستند. همین عامل سبب ایجاد نوع خاصی از معماری در این مناطق شده است که با اقلیم آن هماهنگ است؛ از آن جمله می توان به شناشیرها (شناشیل) اشاره کرد. شناشیرها در معماری بوشهر با عملکردهای متنوع اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی و زیبایی شناسانه ای که در طی قرن های گذشته داشته است، توجه پژوهشگران را در دهه های اخیر مجدداً به خود جلب کرده است. از این رو، این نوشته درصدد است که به بررسی این گونه شاخص معماری اسلامی بپردازد. لازم به ذکر است که این سبک معماری در ایران فقط در بوشهر به چشم می خورد و تلفیقی از معماری اسلامی- ایرانی را در این شهر به نمایش می گذارد.

یکی از مباحث مهم در جغرافیای سیاسی، جغرافیای سیاسی دریاهاست که درآن به موضوع مرزهای دریایی پرداخته می شود. اهمیت مرزهای دریایی و توجه به مالکیت قلمرو دریاها، اهمیت موقعیت خلیج فارس و مرزهای دریایی آن را به روشنی نشان می دهد. خلیج فارس دریایی بسته و نیمه بسته است که بوسیله گذرگاه تنگه هرمز به دریای عمان وصل و از این رو جزء دریاهای آزاد محسوب می شود و کشور ایران را از طرف جنوب به آب های آزاد مرتبط می سازد. واقع شدن خلیج فارس بر سر راه دریایی خاورمیانه و اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی آن در منطقه باعث شده است تا ایالات متحده آمریکا در چندین سال گذشته با نادیده گرفتن حقوق ایران در منطقه، مرزهای خلیج فارس را از طریق تغییر در خط مبدأ ایران جدا کرده و مرزهای دریایی ایران را به چالش کشاند. با این توصیف، این مقاله درصدد است تا با تشریح اختلاف مرزهای دریایی خلیج فارس، ادعاهای مطرح شده بر مرزهای ایران را با استفاده از رویکردی تحلیلی – توصیفی مورد بررسی قرار دهد. نتایج حاصل بیانگر این است که به دلیل ویژگی های خاص خلیج فارس به عنوان یک دریای بسته و نیمه بسته و با توجه به حقوق بین الملل دریاها، تعیین تکلیف حقوقی این دریا توسط کشورهای اطراف آن تعیین می شود. از این رو دخالت آمریکا به عنوان قدرتی فرامنطقه ای در آن جا توجیه پذیر نیست و هر ادعایی که از طرف آمریکا منوط بر خط مبدأ ایران مطرح شود مردود است. بنابراین هرگونه ورود کشتی ها و ناوگان جنگی این کشور و متحدانش به آب های سرزمینی ایران تجاوز محسوب می شود.

معماری ایران در دوران میانی اسلامی شاهد شکوفایی خاصی در سبک های معماری و تزئینات وابسته به آن است. در این دوره آثار و بناهای متعددی در سراسر ایران ساخته شد که ضمن تأثیرپذیری از سبک های معماری پیشین، خود نیز دارای ویژگی های و سبک منحصر به فردی هستند که از آن به عنوان سبک معماری ایلخانی یاد می شود. این ابنیه تاریخی در منطقه حاشیه شمال خلیج فارس از الگوی ویژه ای پیروی می کنند که افزون بر به کارگیری الگوهای رایج این دوره همچون ایوان های بلند و استفاده از کاشی های معرق از الگوهای بومی نیز تأثیر گرفته اند و استفاده از مصالح بوم آورد نیز در آنها مشاهده می شود. در این مطالعه، 7 مجموعه معماری در استان های بوشهر و هرمزگان مورد مطالعه قرار گرفته اند. مطالعه نمونه های بررسی شده در این پژوهش نشان می دهدکه با وجود استفاده گسترده از مصالح بومی مانند مرجان های دریایی که به وفور در دسترس ساکنیان این مناطق بوده، سبک معماری رایج در قرون میانی اسلامی و عصر ایلخانی در مناطق شمالی خلیج فارس، به همان شکل رایج در سایر نقاط ایران است.

اهمیت روزافزون خلیج فارس در دوره قاجار، بندر بوشهر را در ابعاد گوناگون تحت تأثیر قرار داد. یکی ازدلایل این امر ارتباط نخبگان فرهنگی بوشهر و طبقات گوناگون مردم از طریق انتشار مطبوعات ترقی خواه و ترویج افکار وطن پرستانه و تطبیق آنها با وضعیت موجود بود. جریده مظفری را لَبیب المُلک شیرازی در مطبعه مظفری بوشهر چاپ و منتشر می کرد. این جریده یکی از نشریاتی بود که به دلیل افکار ترقی خواهانه و وطن پرستانه سردبیر این نشریه نقش مهمی در بیداری افکار عامه مردم بوشهر بوشهر و سایر نقاط ایران ایفا کرد. جدای از برخی مطالب و سرمقالات روزنامه مظفری که استبداد زمان و پیشرفت های دولت های مختلف را در بر می گرفت؛ بخش های فراوانی از آن نیز به اخبار و گزارشات بندر بوشهر و سواحل و جزایر خلیج فارس اختصاص داشت. این اخبار و گزارش ها مسائل مختلفی مانند اقدامات سیاسی و اقتصادی نمایندگی های دول اروپایی در بوشهر و خلیج فارس و فعالیت های فرهنگی آنها همچون افتتاح مؤسسات تمدنی جدید و افتتاح و گشایش مدرسه سعادت مظفری در بوشهر و گزارش های متنوع دیگری مانند انعکاس اخبار بلایا و حوادث طبیعی از قبیل زلزله و بیماری های واگیردار در کرانه های خلیج فارس دربر می گرفت که در کنار عملکرد حکام بنادر در روزنامه مظفری منعکس می شد. این مقاله افزون بر تحلیل و بررسی روزنامه مظفری با روش کتابخانه ای و تحقیقات اسنادی، درصدد است تا مهمترین گزارش ها و اخبار منعکس شده از بوشهر و خلیج فارس را در این روزنامه مورد ارزیابی قرار دهد.

جغرافیا و ژئوپلیتیک از جمله عواملی هستند که نقش انکارناپذیری در وقوع جنگ ها ایفا می کنند. دولتمردان برخی از کشورها برای تغییر وضعیت محدودیت های ژئوپلیتیکی سرزمینی خود، غالباٌ دیدگاه های توسعه طلبانه ای نسبت به همسایگان خود دارند. ایران چندین بار به دلیل ویژگی های ژئوپلیتیکش هدف توسعه طلبی های کشورهای هم جوار خود قرار گرفته است. تجاوز عراق به ایران و راه اندازی جنگ تحمیلی هشت ساله را می توان آخرین مورد توسعه طلبی های کشورهای هم جوار عنوان کرد. این مقاله با استفاده از روش اسنادی و تکنیک های فیش برداری و تحلیل محتوا به بررسی تأثیر وضعیت ژئوپلیتیکی منطقه خلیج فارس و نقش آن در شکل گیری تجاوز کشور عراق به خاک ایران پرداخته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که هرچند برای وقوع جنگ تحمیلی هشت ساله، علل و عوامل مختلفی وجود داشته، اما اختلافات مرزی، توسعه طلبی ارضی حکومت عراق و عطش آن برای دست یابی به سواحل وسیع و منابع غنی خلیج فارس در میان انگیزه های اصلی این رژیم برای آغاز جنگ با ایران بود. باتوجه به موقعیت ژئوپلیتیکی عراق و تغییرناپذیر بودن مؤلفه ها و عوامل مربوطه، رفتار سیاست خارجی این کشور همواره بر پایه چالش ها و تنگناهای ژئوپلیتیک این کشور طراحی و ترسیم می شود؛ بنابراین تفاوتی بین رویکرد خارجی دولت های گذشته، حال و آینده این کشور وجود ندارد و تنگنای ژئوپلیتیک عراق در عدم دسترسی به آب های آزاد همواره به عنوان یکی از تهدیدهای بالقوه برای امنیت نظام جمهوری اسلامی ایران باقی خواهد ماند. نیاز به هوشیاری و اتخاذ تدابیر لازم برای پیشگیری و یا رویارویی در مقابل این پیش آمد احتمالی از سوی مسئولین کشور ازجمله راهکارهای ارائه شده در این مقاله است.

پتانسیل های گردشگری سرمایه های هر منطقه هستند و شناسایی، طبقه بندی و برنامه ریزی آن برای توسعه گردشگری اهمیت بالایی دارد. با توجه به مشکلات اقتصادی سال های اخیر در ایران و بی ثباتی شدید قیمت نفت، فاصله گرفتن از اقتصاد تک محصولی وابسته به نفت امری ضروری است. استان بوشهر با دارا بودن پتانسیل های متعدد گردشگری در زمینه های گردشگری ساحلی، آثار تاریخی و ظرفیت های اقتصادی از قطب های گردشگری کشور محسوب می شود. در این پژوهش، با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و روش تحلیل محتوا، ظرفیت های توسعه گردشگری ساحلی در استان بوشهر و نقش آن در تحقق پویایی اقتصادی بررسی شده است. نتایج نشان می دهد که استان ساحلی بوشهر هر ساله با حجم بالایی از گردشگران روبه روست که این فرصت می تواند باعث افزایش اشتغال و درآمد، ایجاد و تقویت خدمات و زیرساخت ها و بهبود سطح رفاه شهروندان شده و به توسعه منطقه کمک کند. اما، یکی از مسائل گردشگری در این استان، فصلی بودن گردشگری است، به طوری که در فصول تابستان و پاییز تعداد گردشگران ورودی به منطقه بسیار کاهش می یابد و این مسئله باعث می شود تا مشاغل مرتبط با گردشگری نیز در این فصول با رکود و تعطیلی روبرو شوند. بنابراین، برنامه ریزی صحیح و اصولی برای غلبه بر مشکلِ فصلی بودن گردشگری در این استان باید در اولویت سازمان های مربوطه قرار گیرد.

خلیج فارس همواره مورد توجه کشورهای اروپایی و ملل مجاور آن قرار داشته است. بررسی سیاست های دولت عثمانی در اوایل قرن نوزدهم میلادی در منطقه خلیج فارس و در مواجه با قدرت گیری کشورهای اروپایی همچون انگلیس که با انگیزه گسترش روابط سیاسی و حفظ منافع خود به حمایت از شیوخ منطقه خلیج فارس در مقابل قدرت های منطقه ای نظیر عثمانی و ایران می پرداختند، از اهمیت بسیاری برخوردار است. از جمله شیوخ منطقه خلیج فارس که در این دوره نقش تأثیرگذاری را با آغاز جنگ جهانی اول در شکست سیاست های امپراتوری عثمانی در حوزه خلیج فارس ایفا کرد، می توان به شیخ خزعل حاکم خرمشهر (محمره) اشاره کرد. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای و اسناد نقش شیخ خزعل را در فروپاشی قدرت عثمانی در خلیج فارس در ربع قرن اول قرن بیستم میلادی مورد مطالعه قرار می دهد.

تاریخ نشان می دهد که حوزه خلیج فارس از قرون و اعصار کهن مرکز تمدن های بزرگی بوده است . بنابر متن های سومری و اکدی رفت و آمدهای بازرگانی از اوایل هزاره سوم ق.م در آب های خلیج فارس برقرار بوده و مردم بین النهرین از این راه آبی مس، چوب و سنگ های قیمتی وارد می کردند. در متون اساطیری - تاریخی میان رودان اشارات فراوانی به تجارت و مبادلات گسترده بین این منطقه، بندرها و سواحل خلیج فارس مانند (دیلمون) بحرین کنونی ، مگن (عمان کنونی) و سایر نقاط ایران مانند سرزمین اَرَتَ شده است. از طرفی یافته های باستان شناسی نشان می دهد که در آغاز هزاره سوم قبل از میلاد جوامع روستایی ایران به موازات میان رودان با آهنگ رشد برابری در راه رسیدن به شهرنشینی گام برمی داشت و همچنین فقر و نیاز شدید میان رودان به واردات برخی کالاها به ویژه سنگ ها ، مانند سنگ صابون و منابع معدنی مانند قلع و هم چنین الوار باعث توجه این منطقه به خلیج فارس و ایران شده است. این روابط پویای بازرگانی که باعث رشد و بالندگی هر دو طرف می شد، اثرات فرهنگی متقابلی بر ساکنان هر دو منطقه برجا می گذاشت. پژوه ش حاض ر ب ر آن اس ت ت ا ب ا مطالع ه نمونه ه ای آثار مکش وفه از این محوطه های باستان شناسی کشورهای حاشیه خلیج فارس و مقایسه آنها با س ایر محوطه های هم عصر و هم جوار، می زان برهمکنش های فرهنگ ی آنه ا را به منظور ش ناخت روند و حرک ت جریان های فرهنگی مورد بررسی ق رار ده د. س ؤال عم ده در این پژوه ش آن اس ت که برهم کن ش ها و ارتباطات فرهنگی به چه صورتی بوده است. در پاسخ به این پرسش می توان فرض کرد که در هزاره سوم، بیش ترین تعام لات و برهمکنش ه ای فرهنگ ی در این منطقه بین ایران و بین النهرین بوده است.

خلیج فارس از مهم ترین مناطق جهان از منظر ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک محسوب می شود. بدین ترتیب حفظ امنیت این حوزه نه تنها برای نظام های سیاسی همسایه حیاتی است بلکه تأثیر بسزایی بر ثبات و یا بی ثباتی امنیت نظام بین الملل دارد. از این رو، این منطقه همواره با نشانه هایی از درگیری، ستیز و جنگ های منطقه ای روبه رو بوده است. بر این مبنا این مقاله به بررسی تنش های مرزی شکل گرفته در منطقه خلیج فارس با رویکرد واقع گرایانه پرداخته است. روش تحقیق مقاله حاضر با توجه به ماهیت نظری آن توصیفی و تحلیلی است و بر پایه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی انجام شده است. نتایج پژوهش نشان از آن دارد که اغلب کشورهای این حوزه با یکدیگر مشکل مرزی دارند که اختلافات ناشی از آن بی تردید مانع گسترش همکاری میان کشورهای منطقه می شود؛ اما باید اشاره کرد که اختلافات ارضی و مرزی میان کشورهای حوزه خلیج فارس پدیده جدیدی نیست و ریشه آن به چند دهه گذشته بازمی گردد. درنهایت اینکه چالش اختلافات مرزی و ارضی، جمهوری اسلامی ایران را در منطقه خلیج فارس با مسائل و چالش های دیگری در سطوح و فضاهای مختلف طی دو دهه آینده روبه رو خواهد ساخت و زمینه ساز ظهور کشمکش ها، درگیری ها، بحران ها و چالش های دیگری در فضاهای جغرافیایی مختلف خواهد شد. باید توجه داشت که این چالش ها در تعامل گسترده ای با یکدیگر قرار داشته و بر یکدیگر تأثیر گذاشته و از یکدیگر تأثیر می پذیرند.

پژوهش های زیادی در رابطه بااهمیت راهبردی خلیج فارس، امنیت و حضور قدرت های فرامنطقه ای صورت گرفته است. با این حال با توجه به شرایط و مؤلفه های متغیر منطقه، نقش ساختارها و ظرفیت های داخلی اما متغیر کشورهای حاشیه خلیج فارس، این پژوهش سعی دارد پس از بررسی تأثیرحضور قدرت های فرامنطقه ای بر امنیت خلیج فارس، به دستاوردهای جدیدی در رابطه با امنیت این منطقه دست یافته و در پایان در جهت همگرایی بیشتر کشورهای منطقه و بهبود فضای امنیتی راهکار ارائه نماید. فرضیه ای که این تحقیق برپایه آن صورت گرفته است این است که حضور گسترده نظامی کشورهای فرامنطقه ای در منطقه خلیج فارس جهت تأمین امنیت صادرات انرژی، باعث به وجودآمدن جو امنیتی و نظامی سنگین در منطقه شده است که سبب حس ناامنی و گسترش بی اعتمادی در بین کشورهای منطقه شده است. این مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به اثبات این فرضیه می پردازد. پس از بررسی داده ها و اطلاعات گردآوری شده، این نتیجه حاصل شد که حضور نظامی کشورهای فرامنطقه ای و در رأس آنها ایالات متحده در خلیج فارس عاملی منفی در جهت برهم زدن امنیت و ثبات منطقه و ایجاد یک رقابت تسلیحاتی گسترده شده است. گسترش همکاری های همه جانبه کشورهای منطقه با یکدیگر از نفوذ سیاسی و دخالت سلطه گر خواهدکاست و گامی مؤثر در راستای توسعه کشورهای منطقه در صلح و امنیت و ثبات منطقه خواهد شد. مسائل منطقه ای باید توسط خود کشورهای منطقه خلیج فارس حل وفصل شود. بااعتماد و اتکاء به یکدیگر، ثبات منطقه در جهت توسعه و پیشرفت تحقق خواهد یافت. لذا ایجاد یک فرمول امنیتی می تواند در همگرایی کشورهای منطقه تأثیر بسزایی داشته باشد.

جدال دیرینه ایران و عثمانی در دوره زندیه با انتقال جبهه نبرد به خلیج فارس بیشتر جنبه های اقتصادی یافت. اشتغال سپاه عثمانی در مرزهای روسیه و تکاپوهای کریم خان زند برای سرکوب مدعیان حکومت و شورشیان داخلی، مجالی برای رویارویی بزرگ نظامی به هیچ یک از این دو دولت نمی داد. از این روی خلیج فارس طی این دوران نقش مهمی در شکل گیری سیاست خارجی دو کشور ایفا نمود. این پژوهش در نظر دارد تا با تکیه بر اسناد و متون تاریخی و با بهره گیری از شیوه توصیفی- تحلیلی نقش سیاسی و اقتصادی خلیج فارس را در چگونگی روند مناسبات ایرانِ عصر کریم خانی با دولت عثمانی مورد بررسی قرار دهد. از این رهگذر آنچه مرکز توجه این پژوهش است، جایگاه اقتصادی و موقعیت سوق الجیشی بندرها و مراکز تجاری خلیج فارس است. هر دو حکومت مورد بحث برای رونق تجارت دریایی خود کوشش فراوانی در فراهم آوردن امنیت تجاری بازرگانان، به ویژه شرکت های تجاری اروپایی می نمودند؛ و در این راه واگذاری امتیازاتی به آنان را در دستور کار خود قرار می دادند؛ بنابراین خلیج فارس از یک سو به مثابه گذرگاهی با چندین کارکرد و معبری درآمدزا برای حکومت زند و از سوی دیگر به عنوان دروازه ورود عثمانی به خلیج فارس و محل بارانداز کالاهای اروپایی، عاملی اساسی در جهت تلاش برای افزایش سلطه سیاسی و اقتصادی هر دو حکومت برشمرده می شد. درنتیجه این منطقه به آوردگاهی برای رویارویی اقتصادی و سیاسی ایران و عثمانی در نیمه دوم سده دوازدهم هجری تبدیل شد. سرانجام پس از بازگشت کمپانی هند شرقی انگلیس از بصره به بوشهر بعد از فتح این بندر عثمانی به دستور شهریار زند و به دنبال آن تخلیه بصره در سال 1193 ه.ق از نیروهای سپاه زند، این تقابل به تعادلی دوطرفه رسید.