خلیج فارس

تاکنون پیرامون جای نامهای ایلامی، پژوهشهای مختلفی صورت گرفته است. یکی از مهمترین مناطق مرتبط با حکومت ایلام بخصوص در دوره های ایلام قدیم و میانه، خلیج فارس است که طبق کتیبه های میانرودانی این خلیج بنام دریای پایین شناخته شده است. جای نامهای ایلامی بسیاری طبق اسناد بجای مانده در ارتباط با خلیج فارس (دریای پایین) بوده اند که تاکنون کمتر به این جای نامها و نقش آنها در تجارت دریایی توجه شده است. لازم بذکر است با بررسی مهرهای ایلامی بخصوص در ادوار ایلام قدیم و میانه و جای نامهای یاد شده در کتیبه های میانرودانی، میتوان اقلیم پیرامون خلیج-فارس را یکی از مهمترین اقلیمهای استقراری دوره ایلام در نظر گرفت. از جمله مهمترین جای - نامهای ایلامی مرتبط با خلیج فارس میتوان به بشیمه، دیلمون، مگن، ملوها و لیان اشاره کرد. از سویی دیگر با مطالعه جایگاه خدایان ایلامی میتوان دریافت الهه کیریریش در حوزه خلیج فارس جایگاه ویژه یی داشته و با توجه به اهمیت زن در جوامع ایلامی بنظر میرسد این جایگاه در جای -نامهای خلیج فارس اهمیت بیشتری داشته است.

عبور جاده های بزرگ از نواحی و آبادی ها، باعث تحولات و پیشرفتهای بسیار اقتصادی و فرهنگی و مذهبی میگردد. سواحل جنوبی ایران بدلیل داشتن چندین شاخص مهم جغرافیایی، همواره اهمیت بسیاری داشته است. در گذشته های دور، مسیر دو شاهراه بزرگ ابریشم و ادویه، در شرق و غرب دنیای شناخته شده آن روزگار بسیار تاثیرگذار بوده است. جاده بزرگ ادویه که از هندوستان شروع میشد عمدتا پس از گذشتن از جنوب ایران به جاده ابریشم در میانرودان می پیوست. بلوچستان یا همان مکران از حوضه های بزرگ تمدنی بشمار میرفت و در مسیر جاده ادویه قرار داشت. نوشتار حاضر بر آن است تا با ذکر اسناد و منابع تاریخی و جغرافیایی قدیم و جدید به بازگویی وضعیت اقتصادی مکران در سده های نخستین اسلامی بپردازد. در واقع پرسش اصلی این است: مکران در مسیر شاهراه بزرگ ادویه از چه مکان و جایگاهی برخوردار بوده است؟ قرار گرفتن شهرها در کنار جاده های بین المللی از شاخصهای عمده برخورداری از پیشرفتهای تمدنی بشمار میرود و در این راستا مکران نیز از چنین شاخصی برخوردار بوده است.

خلیج فارس و نواحی پس کرانه یی آن، بخاطر موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد، همواره مورد توجه قدرتهای استعماری بوده است. تشکیل دولت صفویه در ایران مصادف، با حضور پرتغالی ها و ناوگان نظامی و دریایی آنها در خلیج فارس و اقیانوس هند بود. شاهان صفوی به دلایل گوناگون، از جمله رقابت با عثمانی، در ابتدا توجه جدی به امور خلیج فارس نداشتند، اما با به قدرت رسیدن شاه عباس اول و اخراج پرتغالی ها از جزیره هرمز و انتقال مرکز تجاری و بازرگانی به بندرعباس، کمپانی هند شرقی انگلیس و سایر شرکتهای تجاری انگلیس و هلند نقش ویژه یی در تجارت دریایی خلیج فارس ایفا نمودند. هلندی ها در سالهای پایانی سلسله صفویه و در دوران افشاریه قدرت برتر تجاری منطقه بودند و برتری مشهودی نسبت به دیگر رقیبشان، یعنی انگلیس داشتند. نوشتار حاضر روابط تجاری و اقتصادی هلندی ها در خلیج فارس (دوره صفویه و افشاریه) را مورد بررسی قرار میدهد.

نسخه خطی احوالات جزیره بحرین پیرامون مسائل خلیج فارس بویژه وضعیت بحرین در سالهای آغازین سلطنت ناصرالدین شاه در سال ۱۲۶۸ هجری قمری است که دربرگیرنده داده های تاریخی تازه یی میباشد. نویسنده رساله ناشناس ولی به مسائل خلیج فارس آگاه است. این نسخه منحصر بفرد متعلق به کتابخانه علی اصغر مهدوی بوده و در فحوای یک مجموعه کتابت شده است. نوشتار پیش رو در پی آن است تا با تصحیح اثر یاد شده، متن آن را زنده نگاه داشته و برای استفاده پژوهشگران، بویژه متخصصان دوره قاجاریه، آن را به اشتراک بگذارد.

جمهوری اسلامی ایران بر بسیاری از جزیره های ارزشمند و استراتژیک، از جمله بوموسا، تنب بزرگ و تنب کوچک در تنگه هرمز و دهانه خلیج فارس حاکمیت و مالکیت دارد. تنگه هرمز آبراهی باریک و خمیده شکل است، که دریای نیم بسته خلیج فارس را از راه دریای مکران به اقیانوس هند و راه های کشتیرانی بین المللی دریای آزاد پیوند میدهد و به انگیزه جایگاه ویژه و استراتژیک خود، شاهرگ زندگی اقتصادی غرب و ژاپن در شرق دور به شمار میرود. این تنگه حدود ۱۰۰ مایل دریایی (۱۸۵ کیلومتر) درازا دارد و ادامه بلندی های جنوب ایران به شبه جزیره مسندم را بریده و یک فرورفتگی زمین شناسی است که از شمال به ایران و از جنوب به شبه جزیره مسندم در کشور عمان محدود میگردد.

تمدنهای کرانه های خلیج فارس در دوران باستان تا سده های اخیر، همواره با یکدیگر در ارتباط بوده اند و هر چند در برهه هایی از تاریخ، برخی محدودیتها و شرایط سیاسی و نظامی، مانعی برای روابط میان ساکنان این مناطق ایجاد میکرد، اما با این وجود، آنان در قالبهای دیگر فرهنگی اجتماعی در اکثر دورانها با یکدیگر پیوند داشته اند. در این میان، نواحی شیعه نشین احساء و قطیف از مناطق جنوبی خلیج فارس و کشور عربستان سعودی امروزی، از گذشته های دور تا دوره قاجار به تناوب با سرزمین و فرهنگ ایران در ارتباط بوده اند و در دوره های مختلفی از جمله دوران صفویه تا قاجار، ساختار فرهنگی - اجتماعی ساکنان آن نواحی با ایران، روند خاصی را طی نموده است که این مناسبات، بی تاثیر از شرایط سیاسی و مذهبی حاکم بر ایران و آن نواحی نبوده است. پژوهش حاضر به بررسی تعاملات فرهنگی – اجتماعی این مناطق با ایران در فاصله زمانی صفویه تا قاجار پرداخته است.

با فتح قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳. م/ نهم هجری و پایان قرون وسطی و آغاز رنسانس دولتهای استعمارگری چون پرتغال، هلند، فرانسه و انگلیس در غرب اروپا قدرت یافتند. پرتغال اولین دولتی بود که به خلیج فارس روی آورد تا کنترل راه های دریایی منتهی به اقیانوس هند و ثروت ناشی از تجارت آن را بچنگ آورد. از سوی دیگر، دولت انگلیس در اواخر قرن شانزدهم میلادی/ دهم هجری برای عقب نماندن از قافله تجار دول اروپایی بدنبال دسترسی به ثروت مشرق زمین دست به اقداماتی زد و کمپانی هند شرقی را تاسیس نمود. اما این کمپانی نه تنها به فعالیت تجاری در هندوستان اکتفا نکرد، بلکه چشم به کشورهای حوزه خلیج فارس دوخت که دارایی و ثروت سرشار و بازار مناسبی برای فروش کالاهای انگلیسی بوده و میتوانست نقش یک ضربه گیر را در جلوگیری از حمله دیگر دول استعمارگر به هندوستان - مستعمره پر ارزش آن کشور- بازی کند. از جمله این کشورهای حوزه خلیج فارس میتوان به ایران اشاره کرد که انگلستان در دوره قاجاریه در این کشور اقدام به گرفتن امتیازهای متعددی کرد که یکی از این امتیازات، امتیاز احداث تلگراف در بسیاری از ولایات ایران همچون خوزستان بود و از این امتیاز هم دولت بریتانیا و هم دولت و جامعه ایران سود بردند.

جزیره خارگ در ۵۷ کیلومتری شمال غربی بوشهر، ۳۰ کیلومتری غرب بندر ریگ و ۳۵ کیلومتری غرب بندر گناوه واقع شده است. این جزیره دارای موقعیت استراتژیکی خاصی است که باعث شده در ادوار مختلف تاریخی تاکنون مورد توجه اقوام و ملل گوناگون باشد. در آن آثاری از دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان باقی مانده است که مهمترین آنها گور معبد پالمیریان و کلیسای نسطوریان میباشد. علاوه بر این، در جزیره خارگ آثار باستانی بسیاری مربوط به دوره های مختلف وجود دارد که عبارتند از: پلان یک آتشکده، قبور دلمن، قطب نما سنگی، گور سنگی، نقش کنده یک نوع بازی باستانی در ساحل صخره یی جزیره و کتیبه هخامنشی. پژوهش حاضر به شیوه میدانی و مطالعات کتابخانه یی بر آن ست تا به بررسی جغرافیای تاریخی این جزیره و نیز معرفی آرامگاه ها و بناهای مذهبی آن بپردازد.

دریا و خلیج فارس در شعر شاعران هرمزگانی که از دهه سی در ادبیات این منطقه حضور دارند، جایگاه ویژه دارد. هدف پژوهش حاضر، بررسی مفهوم دریا و خلیج فارس در شعر شاعران بومی استان هرمزگان میباشد. راهبرد این تحقیق کیفی و راهکار اجرایی بصورت اسنادی و رویکرد آن، تحلیل محتوا و روش توصیفی تحلیلی است. پژوهش از دو مرحله اصلی: الف) توصیف و ارائه مفاهیم و ب) تحلیل، استنباط و استنتاج تشکیل شده است. دریا با بسامد بالا در شعر شاعران هرمزگان حضور دارد، اما تفاوتهای معنایی در استفاده از این واژه کاملا آشکار است تا جایی که دریا بعنوان یکی از شاخصهای بومی منطقه و از سوی دیگر، سمبل و نشانی از میهن و وطن، همواره اقبال شاعران منطقه جنوب را به همراه داشته است. شاعران، دریا را بعنوان دروازه ورود مدرنیته به این سرزمین نیز قلمداد نموده و از این منظر نیز به دریا نگاه ویژه یی داشته اند. تخیل سیال، شرایطی را فراهم نموده است تا شاعران بومی بویژه در دهه های اخیر دریا را فراتر از مفهوم قاموسی آن در مفهومی انتزاعی نیز بتصویر بکشند.

مرز و تغییر های مرزی از اصلیترین موضوعهای مورد توجه در جغرافیای سیاسی است. مفهوم مرزهای بین المللی بشکل امروزی، به زمان پیمان وستفالیا در سال ۱۶۴۸. م بر میگردد. جهانی شدن در نیمه دوم قرن بیستم بعنوان یک پدیده چند وجهی، تحولاتی شگرف را در عرصه نظام بین الملل رقم زد. جهانی شدن، فرایندی اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و فناوری است که کم وبیش همه جوامع در هزاره سوم را دچار تغییر یا آماده تغییر کرده است. در این فرایند، بسیاری از مفاهیم و متغیرها مانند دولت، حاکمیت، قدرت، اقتدار، موازنه قدرت، امنیت جمعی، استقلال سیاسی و اقتصادی بصورت معناداری درحال تحول مفهومی و عینی است. درنتیجه، ارتباطات فشرده تر و عمیقتری میان ملل گوناگون بوجود می آید. ارتباطات، مرزهای زمان و مکان را درمینوردد و افراد، اندیشه ها، اطلاعات و منابع را در مناطق جغرافیایی بسیار متفاوت به یکدیگر متصل میکند. جهانی شدن بعنوان یکی از پدیده های برجسته دهه اخیر، مرزها را بصورتهای متفاوت تحت تاثیر قرار داده و باعث شکل گیری دیدگاه های متفاوت و متضاد در بین صاحبنظران رشته های علوم اجتماعی و علوم مربوطه شده است. از اینرو نوشتار حاضر با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی از دیدگاه جغرافیای سیاسی به تاثیر جهانی شدن بر کارکرد های مختلف مرز میپردازد و در پایان اثراتی که جهانی شدن بر مناسبات مختلف کشورهای منطقه خلیج فارس بر جای گذاشته است را بیان مینماید.

بدون تردید خلیج فارس در سده اخیر یکی از مهمترین و حساسترین مناطق جهان در نگرشهای ژئوپلیتیک بوده است. با توجه به تحولات و دگرگونی های عمیق و جاری در عرصه مناسبات بین المللی در آغاز قرن بیست و یکم، این منطقه کانون توجه بسیار بوده و بتعبیر کلاسیک ژئوپلیتیک «هارتلند» یا «قلب زمین» نام گرفته است. بررسی و شناسایی پتانسیلهای طبیعی و فرهنگی و تاریخی منطقه خلیج فارس و جزایر ایرانی آن برای تحقق توسعه پایدار در حوزه گردشگری در سه سطح جهانی، منطقه یی و داخلی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است و برای برنامه ریزی و توسعه آتی گردشگری آن باید راهکارهایی جسورانه غیر از آنچه که اکنون حاکم است، ارائه گردد. با توجه به ماهیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی خلیج فارس و شکوفایی رقابتهای گسترده اقتصادی و تجاری در آن، نوشتار حاضر با روشی تطبیقی و با استناد به مطالعات و تجربیات صورت گرفته و موفقیت نسبی همسایگان جنوبی ایران در زمینه توریسم به تحلیل گردشگری ساحلی پرداخته است. در عین حال نویسنده تلاش کرده است تا عوامل موثر در توسعه گردشگری مناطق مستعد و جذاب خلیج فارس را با ارائه یک مدل مفهومی راهبردی معرفی نماید. آنچه از تحلیل و نتیجه گیری مباحث مطرح شده حاصل می شود آن است که بهره مندی از همه روشهای موثر اعم از جذاب سازی محیط تا بکارگیری ابزارهای نوین فناوری در ارتقای سطح گردشگری ساحلی در این مناطق برای کشور ایران امری ضروری بشمار می آید که لازم است براساس فاکتورهای علمی و تحقیقاتی مورد توجه قرار گیرد.

در نوشته های مورخان کلاسیک نظیر کوینت کورس، پلینی و دیودور سیسیلی درباره وقایع عصر اسکندر در ایران مطالب مفیدی در دسترس است، اما بهترین آثار درباره اوضاع تاریخی و جغرافیایی جنوب ایران در آن عصر، بدون شک کتابهای ایندیکا و آناباسیس یا همان لشگرکشی اسکندر به آسیا و ایران نوشته آریان نیکومدیا است. بطور کلی کتاب آناباسیس به موضوعات مختلف سفر نئارخوس در هند و خلیج فارس مربوط است. در نوشتار حاضر با تاکید بر آثار آریان و همچنین بر اساس نوشته های دیگر مورخان کلاسیک خط سیر دقیق سفر دریایی نئارخوس (دریاسالار اسکندر) از مبدا آن در رود ایندوس (سند) تا مقصد آن در شوش به تفصیل و با ذکر جزییات مورد بررسی قرار گرفته است و کوشش شده تا خط سیر نئارخوس علی رغم تغییرات بسیاری که در ادوار مختلف تاریخی از زمان اسکندر تا به امروز رخ داده با مسیرهای جغرافیای کنونی تطبیق داده شود. این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تطبیقی و بر اساس منابع کتابخانه یی انجام شده است.

سیاستهای استعماری بریتانیا که از آغاز قرن هفدهم میلادی و با سلطه این کشور بر شبه قاره هند آغاز شد، منجر به یکی از بزرگترین فجایع تاریخ بشری شد که بمدت سه قرن و نیم آسیا، آفریقا، خاورمیانه و آسیای دور را با معضلات و مشکلات فراوانی همراه ساخت. در ایران و بویژه کرانه های شمالی خلیج فارس، استعمار غرب از دوران صفویه شروع شد و در دوره قاجار به اوج خود رسید. رویارویی مردم ایران با استعمار انگلیس به دو قرن پیش باز میگردد. بندر بوشهر که بیشترین مرز دریایی با خلیج فارس را دارد و از سال۱۱۷۶ه. ق/ ۱۷۶۳. م در دوره زندیه مورد توجه دولتمردان انگلیس در هند قرار گرفت، چهار بار مورد هجوم نیروهای انگلیس قرار گرفت که هر بار با مقاومت دلیرانه مردم این سامان مواجه شد. در نوشتار حاضر تلاش گردیده روند شکل گیری و حضور استعمارگران انگلیسی در کرانه های شمالی خلیج فارس و بوشهر و مسئله جدایی هرات از ایران و هجوم دوم نیروهای نظامی انگلیس به خلیج فارس و بوشهر و مقابله مردم این منطقه با اشغالگران مورد بررسی قرار گیرد.

یکی از بزرگترین نتایج و پیامدهای بارز پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، فروپاشی یکی از هم یمانهای مقتدر ایالات متحده آمریکا در منطقه خاورمیانه بود. ایالات متحده آمریکا با از دست دادن ایران، سیاستهای جدیدی در منطقه اتخاذ کرد که خلاء پدید آمده را پر کند. هدف نوشتار حاضر، بررسی سیاستهای آمریکا در خلیج فارس با تاکید بر سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی در ایران میباشد. این مقاله پس از طرح مقدمه به بیان انقلاب اسلامی ایران از دیدگاه قدرتهای استکباری و اسرائیل پرداخته و با بررسی فروپاشی دکترین نیکسون – کیسینجر، خروج ایران از پیمان نظامی سنتو، قطع روابط سیاسی ایران و آمریکا و پیامدهای منطقه یی آن را تحلیل میکند. تشکیل شورای همکاری خلیج فارس و موارد مربوط به آن به عنوان اتفاقی مهم در خلیج فارس بخش دیگری از مقاله است که در نهایت به این نتیجه دست یابد که ظهور انقلاب اسلامی در ایران موجب تغییرات جدی و عمیقی در مناسبات سیاسی و اقتصادی منطقه شده و آمریکا را مجبور به تغییر خط مشی سیاسی خود در مقابله با وضع موجود کرده است.

از آنجا که خلیج فارس در طول تاریخ، بنا به ویژگی سیاسی، جغرافیایی و استراتژیکی خود دستخوش حوادث فراوانی بوده، نگاه شاعران هرمزگان از این مولفه مهم بومی ملی دور نمانده است و بازتاب گسترده یی در اشعار آنها با زمینه های مختلفی مانند حس وطن دوستی، عزت و شکوه خلیج فارس، دفاع از مرز و بوم، غرور ملی در حفظ میهن و مبارزه علیه استبداد و استعمار، اعتراض و انتقاد، اشاره به اماکن و شخصیتهای تاریخی، دفاع مقدس، احساس عاشقانه و مسائل اجتماعی داشته است. هدف نوشتار حاضر، بررسی بازتاب خلیج فارس بعنوان بخشی از میراث ملی میهن عزیزمان ایران در شعر شاعران هرمزگان است.

خلیج فارس یکی از قدیمیترین سکونتگاه های انسانی است و عقیده بر این است که تمدن از مناطق پیرامونی این پهنه آبی سرچشمه گرفته است. مردم کشورهای حاشیه خلیج فارس، ایرانیان و اعراب، نقش مهمی در تاریخ تمدن بشری ایفا نموده اند. خلیج فارس بواسطه موقعیت ممتاز جغرافیایی خود و بسبب مجاورت با کشورهای حاصلخیز همواره مورد طمع جنگجویان و کشورگشایان جهان از جمله اسکندر مقدونی بوده است که با کشورگشایی های خود سهم عظیمی در تجدید حیات اقتصادی و رونق بازرگانی خلیج فارس داشته است. اسکندر و جانشینانش به روابط بازرگانی میان کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای مدیترانه علاقه فراوان نشان میدادند و در دوران او شهرها و بنادر جدیدی در سواحل خلیج فارس ساخته شد. پژوهش حاضر سعی دارد پاسخگوی این سوال باشد که در دوران اسکندر مقدونی با اینکه خرابی ها و ویرانی های زیادی در ایران بر جای گذاشته است، آیا در منطقه خلیج فارس روابط بازرگانی و رونق تجارت همچون دوره های گذشته برقرار بود، یا خیر؟ فرضیه یی که بتوان برمبنای آن پاسخ این سوال را داد این است که در دوران اسکندر مقدونی برغم ویرانی های زیادی که اسکندر و جانشینانش از خود بر جای گذاشتند، اما از آنجا که اسکندر آگاهی به اهمیت منطقه خلیج فارس و سواحل آن داشت سرداران خود را عازم این منطقه کرد و در آنجا بنادر و شهرهایی را نیز بنا نمود.

خلیج فارس از قرنها پیش و در تمدن بین النهرین بعنوان یک آبراه مهم تجاری و نظامی اهمیت ویژه یی داشته است. وجود آثار باستانی در دوره ایلامی ها در مناطق کرانه یی خلیج فارس واقع در بوشهر (لیان) باستانی نشان میدهد این منطقه مرکز تجاری دولت ایلام، مقتدرترین دولت باستانی پیش از ورود آریایی ها، بوده است. امپراتوری هخامنشی، بویژه داریوش اول، نیز با استفاده از همین آبراهه بر منطقه وسیعی از آسیا و آفریقا حکمرانی و دریاسالاری میکرده است. اسکندر و سلوکی ها به اهمیت خلیج فارس آگاه بودند و نیروی دریایی عظیمی جهت ارتباط با هند در شرق و دریای سرخ در غرب در آن تشکیل دادند. در دوره اشکانیان بازرگانی منظمی در آبهای خلیج فارس برقرار بود و همواره سعی میشد امنیت داد و ستد تجاری در قلمروشان حفظ شود. در دوره ساسانیان، بازرگانان و دریانوردان ایرانی موفق شدند تجارت دریایی خلیج فارس با چین را در اختیار بگیرند و در آستانه ظهور اسلام، تجارت دریایی در خلیج فارس رونق فوق العاده یی گرفت. نوشتار حاضر در پی بازنمایی موقعیت ویژه سیاسی و اقتصادی خلیج فارس در دوران باستان میباشد.

آثار و متون بسیاری از جغرافی نگاران مسلمان برجای مانده که در شناخت جغرافیای ایران و خلیج فارس بسیار موثر است. نگارش آثار جغرافیایی در بین مسلمانان از قرن سوم و چهارم هجری شروع شد و تا عصر مغولان و ایلخانان و تیموریان در قرون هفتم و هشتم ادامه یافت؛ از جمله این آثار میتوان به نزهه القلوب حمدالله مستوفی در عصر ایلخانان و جغرافیای حافظ ابرو در عصر تیموریان اشاره کرد که در این آثار به جغرافیای تاریخی خلیج فارس اشاره شده است. نزهه لقلوب از جمله متون قرن هشتم هجری است که در بررسی جغرافیایی بسیاری از مناطق جهان اسلام در آن عهد اهمیت اساسی داشته است. حمدالله مستوفی خلیج فارس را با عنوان «بحر فارس» و یا تنها با لفظ «دریا» یا «بحر» یاد کرده است. از جمله متون مهم دیگری که برای شناخت موقعیت جغرافیای خلیج فارس از اهمیت بسزایی برخودار است، کتاب جغرافیای حافظ ابرو یکی از مشهورترین مورخان دوره تیموری میباشد. این کتاب بنوبه خود بمانند نزهه القلوب سهم بسزایی در شناخت خلیج فارس دارد. پژوهش حاضر، در پی شناخت موقعیت خلیج فارس، سواحل، بنادر، جزایر و رودهایی که به آن میریزند را از دیدگاه حمدالله مستوفی و حافظ ابرو مورد بررسی قرار میدهد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی پیشینه نام خلیج فارس از دوران پیش از اسلام تا به امروز میباشد که از مباحث پردامنه دهه اخیر است. ایرانیان از قدیمیترین اقوامی هستند که در اطراف دریای فارس ساکن شده اند. اگر چه در کتیبه های سومری و آشوری نام این خلیج بصورت نارمرتو آمده است، اما از زمان استقرار ایرانیان در این سرزمین، تا به امروز نام این خلیج همواره «خلیج فارس» بوده است؛ این امر را همه منابع باستانی و کتب تاریخی و جغرافیایی تایید میکنند. در نتیجه میتوان گفت استفاده از عناوین جعلی به جای نام خلیج فارس که در سالهای اخیر توسط کشورهای عربی همسایه صورت گرفته است، بیشتر بدلیل حفظ منافع نفتی خود در این آبراه میباشد و از طرفی تاییدی بر تلاشهای استعمارگرانه غرب در این ناحیه استراتژیک جهان است که همواره بعنوان آبهای آزاد و گرم و سرانجام، منطقه نفت خیز خاورمیانه مطرح شده است.

امنیت خلیج فارس همواره یکی از دغدغه های کشورهای حاشیه و منطقه آن بوده است. اگر به نقش دولتهای منطقه خلیج فارس توجه کنیم متوجه خواهیم شد که کشورهای این منطقه بدنبال کسب منافع ملی و اقتصادی، ایجاد زمینه های بقا و دوام خود هستند و از سوی دیگر، خرید و فروش قابل توجه ابزارهای تسلیحاتی بعنوان یک عنصر تحریک کننده و خطرناک بر ویژگیهای ناامنی این منطقه افزوده است. جمهوری اسلامی ایران نیز بعنوان بازیگر و در نقش رهبریت منطقه خلیج فارس و خاورمیانه در تلاش است تا با ارائه الگوهای استراتژیک باتوجه به نقش ژئوپولیتیکی و ژئواستراتژیکی منطقه از چالش های پیش روی آن با سربلندی عبور نماید. بدینسان در نوشتار حاضر سعی شده، ضمن شناسایی چالش های امنیتی و نقش موثر کشورها در ایجاد این چالشها، راه های برون رفت و ایجاد یک مدیریت یکپارچه امنیتی مورد بررسی قرار گیرد.