صحیفه

همپایى قرآن و عترت حاوى این نکته است که تفسیر قرآن را باید از عترت جست. همین موضوع ضرورت آشنایى بیشتر با سخنان اهل بیت را آشکار مى سازد و صحیفه سجادیه، خود ترجمان قرآن است. آشنایى بهتر با این کتاب آسمانى از نظر سند، شرحهاى آن، زمان، معارف مندرج درآن، ساختار و سرانجام کتابهاى دیگرى که در حکم جلدهاى بعدى آن هستند، از اهداف این نوشته است و امیدوار است به این پرسش ها پاسخ دهد که صحیفه سجادیه چگونه کتابى است و امام سجاد(ع) چرا معارف بلند الهى را در قالب نیایش بیان کرده است و سرانجام راهبرد نیایش در این زبور آل محمد (ص) چیست؟ مقاله «توصیفى» است و به روش کتابخانه اى تهیه و تدوین گردیده است و اشاره به عناوین معارف بلندى را که در صحیفه موجود است، مى توان از نکته هاى محورى تحقیق بر شمرد، از جمله: ژرفاى توحید، نبوت، امامت، تمسک به قرآن مجید.

صحیفه امام سجاد علیه السلام به عنوان یکی از منابع شناخت معارف دینی، محسوب می شود. دعای دوم صحیفه که راجع به عظمت پیامبر ص است . در بحث حاضر، فرازی از دعای دوم مورد تحلیل قرار داده شده است که امام علیه السلام در این قسمت، عظمت امامان علیهم السلام را بیان کرده و آنان را شاهد حقانیت رسالت پیامبر صلوات الله علیه واله در برابر منکران رسالت، توصیف نموده است. این فراز صحیفه، ناظر به آیه 43 سوره رعد و 17 سوره هود است و امامان (علیهم السلام) همچون انبیاء پیشین، مصدّق رسالت و همانند قرآن، دلیل نبوّت پیامبراکرم (ص) هستند، چون حدیث ثقلین متواتر بین مسلمین برابر بودن امامان را با قرآن اثبات می کند و قرآن معجزه وشاهد رسالت می باشد و همین شأن قرآن را آنها نیز دارند و اینکه شارحان گفته اند، مراد از شهدای مذکور در سخن امام، شاهدان اعمال یا الگوی امت است و ناظر به آیات شهدای اعمال یا الگوی امت است، مورد نقد قرار گرفته و ناتمام اعلام شده است. روش مقاله حاضر توصیفی و انتقادی است که اقوال شارحان را بعد از تحلیل، مورد نقد و اشکال قرارداده است و نظری نو و ابتکاری بیان کرده است.

چگونگی تبیین دیدگاه علی بن الحسین (ع) نسبت به حاکم و حکومت شایسته توجه است. این پرسش مطرح است که با وجود کنترل شدید فعالیت از سوی حاکمان، ایشان چگونه به تبیین دیدگاه خود نسبت به حاکمان و روش فرمانروایی آنان می پرداخت؟ در این پژوهش با تحلیل زبان شناختی فرازهایی از دعای ایشان در صحیفه سجادیه مشخص شد امام چهارم شیعیان (ع) برای پنهان ستیزی در فرازهایی از صحیفه با زبان دعا واژه «سلطان» را به کار می گیرد؛ و با انتساب صفاتی همچون «عسوف» به معنی عام ظالم و «عنید» به معنی خودسر ماهیت حاکم و سلطان را آشکار ساخته است. در فرازهای دعاهای ایشان، سلطان و حاکم به دلیل داشتن صفت عنید که ویژه کافران است و هم ردیف و هم مرتبه بودن با شیطان، سیاست ها و برنامه های نابودکننده ای دارد که باید از شر، گزندگی و بدسگالی او به خدای عالمیان پناه آورد.

(زمینه پژوهش:) برخورداری انسان از اعتقادات پایدار اخلاقی، رفتار بر پایه هنجارها و پذیرش مسئولیت کارهای خویش، در نزد روان شناسان، به عنوان هوش اخلاقی یاد شده که مؤلفه ها و اصولی را برای آن بیان کرده اند. این موضوع، پیش تر در آموزه های دینی به شکلی متفاوت طرح شده است. در کنار دیگر منابع مکتوب دینی، صحیفه سجادیّه با عرضه مباحث اخلاقی در قالب دعا، منبعی برای کاوش پیرامون هوش اخلاقی می باشد. (روش و هدف:) جستار حاضر، با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی، به دنبال دست یابی به مؤلفه ها و اصول هوش اخلاقی در دعای مکارم الاخلاقِ این کتاب شریف است. (یافته ها:) در همین راستا، مفهوم و مؤلفه های هوش اخلاقی از نگاه روان شناسان مورد بررسی قرار گرفته و وجوه مشترک این دیدگاه ها استخراج و عرضه شد. وجوه مورد نظر، در چارچوب هوش اخلاقی و در دعای مکارم الاخلاق، پی جویی و گردآوری گردید. ( نتایج:) حاصل این که شش مؤلفه در این دعا بیان شده، شامل:«1درست کاری، راستی و صداقت در نیّت، گفتار و رفتار ؛ 2خدمت رسانی و گره گشایی، با عبارت برادریِ مردم ؛ 3گذشت و چشم پوشی و خوبی کردن به دیگران در برابر بدی آنان ؛ 4قدرشناسی و سپاس گزاری برای ایجاد و ثبیت رفتارهایی محترمانه با دیگران؛ 5احترام و ارزش گذاری برای انسان ها؛ 6رعایت عدالت و انصاف، چنان که انسان ها در جامعه ای با هوش اخلاقی بالا، نه ظلم می کنند و نه، مورد ظلم قرار می گیرند». (نوآوری:)بررسی هم زمان هوش اخلاقی در منابع روان شناسی و دینی، بازنمایی این موضوع در دعای مکارم الاخلاق و نیز، دست یابی به وجوه شش گانه مشترک نظریه هوش اخلاقی، از نوآوری های پژوهش حاضر تلقّی می گردد.