وحدت جمعی

وحدت گرایان اسلامی از «ملی گرایی»، به دلیل نقش آن در ایجاد تفرقه و نزاع میان مسلمانان و تجزیه سرزمین های اسلامی، بدبین می باشند، ملی گرایان نیز به دلیل برداشت نادرست از مفهوم «وحدت اسلامی»، آن را مساوی با نادیده گرفتن وفاداری ها و منافع ملی و مذهبی ملل مسلمان به نفع تشکیل «امت واحده اسلامی» می پندارند؛ بنابراین هر دو گروه، جمع میان «ملی گرایی» و «وحدت اسلامی» را غیرممکن می دانند.در این پژوهش برآنیم که با بررسی حیات سیاسی پیامبر (ص) و امام علی (ع)، تجربه تاریخی ملل اروپایی برای تشکیل اروپای واحد، نگرش مفهوم شناسانه به مفهوم «ملی گرایی» و «وحدت اسلامی» و هم چنین توجه به دو نظریه «هویت های جمعی» در جامعه شناسی و «همگرایی» در روابط بین الملل؛ امکان جمع ملی گرایی با فراملی گرایی (وحدت اسلامی) را بیازماییم.

ازجمله مباحث مهم حکمت متعالیه «چگونگی ارتباط نفس و بدن» است که صدرالمتألهین با نوآوری در نحوه تبیین «امکان فقری» و «عین الربط بودن معلول» و نیز با نگاه متعالی خویش در «قاعده بسیط الحقیقه» به اثبات «عینیت نفس و بدن» پرداخته، و با همین نگرش به یکی دیگر از اصلی ترین پرسش ها یعنی چگونگی ارتباط خدا و انسان در حیطه اعمال و افعال پاسخ داده است. براساس مبانی صدرایی همان طور که قوا و بدن وجود منحاز و مستقلی ندارند و قوا و افعالش معلول نفس اند، از این رهگذر به نحوه فاعلیت افعال انسان (که معلول و ممکنی از ممکنات و عین الربط به وجود حضرت حق است و وجودش تطور و تشأنی از وجود خدا محسوب می شود) می توان رهنمون گشت، و بدین مهم دست یافت که فاعلیت انسان نه تنها مستقل نبوده، بلکه حتی نقش وسایط هم نخواهد داشت و فقط مصحح قابلیت قابل برای فیض صادر از فیاض علی الاطلاق بوده و فاعلیت حقیقی تنها از آن خداوند است. در پرتو همین نگاه پرسش های فرعی موجود در آیاتی همچون «ومارمیت اذ رمیت» پاسخ داده می شود.

تناظر انسان کبیر و انسان صغیر، مطلبی پایه ای در حکمت متعالیه است که کمک قابل توجهی به تبیین مباحث مختلف فلسفه صدرایی می کند. یکی از مباحثی که نیازمند تبیین در فلسفه صدراست، مسئله وحدت عالم با ابعاد مختلف آن است؛ مسئله ای عرفانی که نیازمند تبیینی عقلانی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه علم النفس صدرایی، به تبیین وحدت عالم در دو حوزه درونی و بیرونی پرداخته و با توجه به ابداعات ملاصدرا در علم النفس، به تطبیق مباحث نفس شناسی بر عالم به عنوان انسان کبیر همت گمارده است؛ تطبیقی که در کلمات خود صدرا نیز مشهود است. نتیجه این پژوهش، تبیین وحدت عالم در حوزه بیرونی به نحو بیان انحاء سه گانه وحدت جمعی، وحدت حقه ظلی و وحدت شخصی عالم بوده و در حوزه درونی نیز بساطت عالم را به معنای بساطت عقل اول توضیح داده و توجه به مراتب عالم را موجب ترکیب عالم از ماده و صورت دانسته بدون اینکه تعدد وجودی در آن حاصل آید.