مرجع مجازی

وابستگی شدید کتابخانه‌ها به فناوری نوین در 10 سال گذشته، مخصوصاً به‌کارگیری اینترنت در بخش مرجع با ارائة خدماتی چون پست الکترونیکی و چت، تفاوت‌های عمده‌ای را در مرجع دیجیتالی یا مجازی در مقایسه با مرجع سنتی به‌وجود آورده است. ارائة تعریفی از مرجع دیجیتالی و مجازی و تبیین تفاوت‌های موجود بین این دو واژه در متون کتابداری با نگاه به سیر تاریخی آن‌ها، بخش اول این مقاله را به خود اختصاص داده است. مطالعة عملکرد و پیامدهای به‌کارگیری خدمات مرجع مجازی یا دیجیتالی با بحث و تبادل نظر در خصوص آیندة این‌گونه خدمات در مقایسه با خدمات مرجع سنتی، مواردی هستند که در بخش‌های دیگر مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند.

در دنیای امروز استاندارد و توجه به آن امری ضروری به نظر میرسد. در نتیجه، خدمات مرجع الکترونیکی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. مقالة حاضر بر آن است تا ابتدا به بررسی نقش استاندارد در خدمات مرجع الکترونیکی اشاره کند وسپس به بررسی نمونه هایی از این دستورالعمل-های اجرایی که در کتابخانه های دوپونت- بال دانشگاه استستون و کتابخانه دانشگاه کارولینای شمالی ارائه میگردند بپردازد و در نهایت نیز راهنمای مرجع دیجیتال ایفلا را جهت آشنایی علاقه مندان ارائه کند

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل محتوای پرسش های مرجع مجازی کتابخانه ملی ایران انجام شده است. روش/ رویکرد پژوهش: جامعه پژوهش کلیه سؤالات ارسال شده به مرجع مجازی کتابخانه ملی طی مدت یک ماه است که شامل 258 پرسش در قالب 178 وب فرم است. یافته ها: 55/54 درصد از کاربران مرجع مجازی کتابخانه ملی را مردان تشکیل می دهند. بیشترین میزان ارسال پرسش از سوی کاربران مربوط به مقطع تحصیلی کارشناسی (02/46 درصد) است و تحصیلات 68/55 درصد از کاربران در گروه علوم انسانی و70/1 درصد در گروه های علوم پایه و پزشکی است که به ترتیب بیشترین و کمترین میزان را به خود اختصاص داده اند. از بین انواع سؤالات مطرح شده، بیشترین و کمترین نوع سؤالات به ترتیب مربوط به سؤالات پژوهشی با 28/32 درصد و راهنما با 08/20 درصد است. براساس نتایج به دست آمده از این پژوهش بیشترین و کمترین سؤالات مطرح شده توسط کاربران به ترتیب در حوزه های موضوعی کلیات و فلسفه و روان شناسی است. بیشترین سؤالات پژوهشی توسط کاربران گروه علوم انسانی(73/36 درصد)، بیشترین سؤالات تجسس ویژه توسط کاربران گروه علوم فنی و مهندسی (36/36 درصد) و بیشترین سؤالات راهنما توسط کاربران گروه علوم پزشکی (33/33 درصد) مطرح شده است. نتیجه گیری: از آنجایی که اکثر کاربران از خدمات مرجع مجازی کتابخانه ملی برای طرح سؤالات پژوهشی استفاده می کنند، حضور کتابدار متخصص مسلط به مهارت های سواد اطلاعاتی برای پاسخ گویی مطلوب ضروری است.

هدف: استفاده از ابزارهای نوین برای ارائه خدمات مرجع به کاربران کتابخانه ملی و بررسی میزان استقبال از این ابزار و پوشش آن و نیز دامنه موضوعی پرسش ها. روش شناسی: جامعه پژوهش، تمامی سؤالات مطرح شده از طریق درگاه تلگرام مرجع مجازی کتابخانه ملی در بازه زمانی دو ساله (مهر 1395- مهر 1397) است که شامل 2719 پرسش است. یافته ها: بیشترین و کمترین سؤالات مطرح شده براساس تقسیم بندی ویلیام کتس مربوط به سؤالات تجسس ویژه با 76/38% و پژوهشی با 25/11% است. بیشترین رویکرد موضوعی سؤالات پژوهشی و تجسس ویژه براساس رشته تحصیلی مربوط به گروه علوم انسانی با 35/67% و کمترین آن مربوط به گروه علوم پزشکی با 39/1% است. پرسش درباره اداره عضویت (41/26%) و امکانات کتابخانه برای افراد خاص و پیشنهاد برای خرید کتاب (هر دو با 76/0%) در بخش سؤالات راهنما و ارجاع آماده بیشترین و کمترین موضوعات مورد نیاز و علاقه کاربران بوده اند. نتیجه گیری: براساس یافته های پژوهش، به نظر می رسد که در حال حاضر تلگرام می تواند یکی از کار آمدترین و سریع ترین ابزارها برای پرسش مرجع از کتابداران باشد و در مقایسه با سایر روش های ارتباطی مرجع مجازی، استقبال از این روش بسیار بالاتر است. استفاده از کتابداران با تخصص های موضوعی برای پاسخ گویی به سؤالات کاربران نیز ضروری به نظر می رسد.

مقدمه: ازآنجاکه خدمات مرجع مجازی، خدماتی است که از قابلیت های مطلوبی برخودار بوده و می تواند در فرایند خدمات رسانی در محیط وب، نقش آفرین نیز باشد، بررسی نقش این گونه قابلیت ها در روند تحقیقات کاربران، بیش ازپیش محسوس خواهد بود. ازاین رو، هدف از این پژوهش، بررسی نقش خدمات و قابلیت های مربوط به مؤلفه های مرجع مجازی بر بهبود عملکرد فعالیت های تحقیقاتی دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی است. روش شناسی: تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و به روش پیمایشی انجام شده است. ابزارگردآوری داده ها، پرسش نامه و جامعه آماری آن، کلیه دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی بوده که 377 نفر به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای و براساس جدول مورگان گزینش انتخاب شدند. یافته ها: تحلیل ها نشان داد که از میان انواع مؤلفه های مرتبط با قابلیت های مرجع مجازی، سرعت ارائه پاسخ با میانگین امتیاز 29/4، وضعیت مطلوبی داشته و در اولویت قرار گرفت و سایر مؤلفه ها مانند پاسخ گویی کتابدار، جامعیت پاسخ و اعتبارمنابع با میانگین ۹۴/۳، 86/3 و ۷۵/۳ به ترتیب در مراتب بعدی قرار گرفته و وضعیتی نسبتاً مطلوب داشتند. نتیجه گیری: ارزش مقاله حاضر در نشان دادن قابلیت های مرجع مجازی در کتابخانه ها است. تمرکز بر مؤلفه های مرتبط با مرجع مجازی، خواهد توانست تا امور پژوهشی کاربران درکتابخانه ها را تسهیل نماید. دراین راستا، بهره گیری از قابلیت های مرجع مجازی کتابخانه های دانشگاه توسط دانشجویان، درحدمطلوب بوده و همچنین اعتماد دانشجویان به میز مرجع مجازی کتابخانه دانشگاه در حد بالایی بوده و این بدان معنا است که مسئولان کتابخانه باید در این راه توجه و دقت نظر بیشترى داشته باشند.

هدف: در طول همه گیری کووید-19، کتابخانه های سراسر جهان با انتخاب های سختی در مورد خدمات و نحوه ارائه، از محدودیت های حداقلی تا بسته شدن کامل روبرو شدند. فراگیری بیماری کووید-19، تعطیلی کتابخانه ملی و عدم ارائه خدمات حضوری باعث شد کتابخانه ملی ایران خدمات مرجع مجازی خود را نسبت به قبل گسترش داده و در تلاش است که فعالیت های خود را در این حوزه ارتقاء دهد. در این راستا، هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر همه گیری کووید-19 بر سؤالات دریافتی از طریق درگاه گفتگوی همزمان مرجع مجازی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران بود. لذا، سوالات مطرح شده از این درگاه مرجع مجازی در طول دو سال 1398 و 1399 و میزان رضایت کاربران از این خدمت بررسی شد. روش: برای انجام این پژوهش تحلیل محتوای سوالات مطرح شده و تحلیل کمّی تراکنش های انجام گرفت. مدت زمان انجام هر تراکنش، موضوع سوالات مطرح شده و میزان رضایت کاربران از درگاه گفتگوی همزمان مرجع مجازی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ارزیابی شد.بدین منظور ترااکنش های انجام شده از طریق درگاه گفتگوی همزمان مرجع مجازی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران شامل 3098 تراکنش در سال 1399 استخراج شد. به منظور تجزیه و تحلیل محتوای هر گفتگو و پاسخ به پرسشهای اساسی پژوهش، نمونه گیری با استفاده از جدول مورگان انجام و 341 مورد انتخاب شد. از آنجایی که در برخی از تراکنش ها بیش از یک سؤال مطرح شده، تعداد 1931 سوال بررسی گردید. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد تعداد سؤالات دریافتی از طریق درگاه گفتگوی همزمان مرجع مجازی به طور قابل توجهی در طول همه گیری به دلیل افزایش ساعت ارائه خدمت افزایش یافته است. 47.8 درصد محتوای سوالات مطرح شده مربوط به خدمات کتابخانه، 28.35 درصد در مورد نحوه دسترسی به منابع، 8.02 درصد مربوط به پرسش های پژوهشی و جستجوی موضوع خاص، 8.07 درصد مربوط به جستجو در کتابشناسی ملی ایران و در نهایت 7.76 درصد مربوط به دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی بوده است. میزان رضایت 90.4 درصد کاربران از خدمت گفتگوی همزمان «عالی» توصیف شده است. رشد 6 برابری استفاده از درگاه گفتگوی همزمان نشان دهنده استقبال کاربران از افزایش ساعت این درگاه مرجع مجازی است. میزان استفاده از گفتگوی همزمان از 508 مورد در سال 1398 به 3098 مورد در سال 1399 افزایش یافته است. به طور میانگین در هر تراکنش 5 پرسش مطرح شده است. بیشترین استفاده کنندگان از خدمت گفتگوی همزمان در گروه علوم انسانی و کمترین آن مربوط به گروه علوم پزشکی است. یکی از دلایل استقبال گروه علوم انسانی از خدمات مرجع مجازی کتابخانه ملی، نحوه گردآوری داده جهت پژوهش در این گروه تحصیلی بوده که بیشتر مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است. نتیجه گیری: یکی از مهم ترین اقدامات کتابخانه ملی در همان روزهای آغازین همه گیری شیوع کووید-19 و درپی تعطیلی کتابخانه در راستای توسعه خدمات اطلاع رسانی و کمک به رفع نیازهای اطلاعاتی اعضاء و کاربران، افزایش ساعت گفتگوی همزمان بود. به این ترتیب گفتگوی همزمان با کاربران علاوه بر رفع نیازهای اطلاعاتی آنها، فرصت مناسبی برای دریافت بازخورد و انتظارات معقول کاربران از خدمات کتابخانه ای نیز فراهم نمود که منجر به ارائه خدمات جدید گردید. خدمات تهیه نسخه رقومی از منابع کتابی، غیرکتابی و نشریه با رعایت مالکیت معنوی منابع، از جمله خدمات مهمی بود که به منظور رفع این بخش از نیازهای کاربران راه اندازی گردید و در حال حاضر این خدمت به صورت الکترونیکی برای کلیه کاربران عضو و غیرعضو کتابخانه ملی با ارسال درخواست به آدرس پست الکترونیکی ارائه می شود.