بهمنیان

علاءالدین حسن کانگوی بهمنی موفق شد در سال747ق حکومت بهمنیان را تاسیس کند. جانشینان او هر کدام برای گسترش این حکومت کوشش هایی کردند اما دوره اقتدار حکومت بهمنیان در زمان حاکمیت سلطان محمد سوم بود. او پس از تثبیت اوضاع داخلی حکومتش به گسترش قلمرو خود پرداخت. این گسترش قلمرو بیشتر به سوی سرزمین هندوها بود که همسایگان بهمنیان بودند.فعالیت ایرانیان دربار بهمنی، به ویژه خواجه محمود گاوان که وزیر سلطان محمد بود در تثبیت و گسترش حکومت بهمنیان اثر به سزایی داشت. اصلاحاتی که خواجه محمود گاوان انجام داد سبب تثبیت حکومت مرکزی بهمنیان و تضعیف امرای مناطق گوناگون شد. این اصلاحات بیشتر در زمینه های اداری و مالی بود به گونه ای که نظام اداری حکومت بهمنیان را متحول کرد و در نهایت سبب سرنگونی محمود گاوان شد. با قتل محمود گاوان و سپس مرگ سلطان محمد، حکومت بهمنیان روبه زوال رفت و دوران طلایی این حکومت به پایان رسید.در این دوره ورود برخی ایرانیان؛ همچون خواجه محمود گاوان، قلی قطب شاه و عادل شاه به دربار بهمنیان باعث شد تا بهمنیان با ایران روابط فرهنگی، مذهبی، سیاسی و تجاری داشته باشند و این روابط تا دوره حکومت های محلی دکن ادامه پیدا کند. در این پژوهش کوشش می شود تا نقش ایرانیان در گسترش حکومت بهمنیان و چگونگی روابط فرهنگی و سیاسی بهمنیان با ایران بررسی شود.

تشیع در قرن نهم و دهم هجری توسط برخی خاندان های حکومت گر مسلمان به عنوان مذهب رسمی دکن برگزیده شد. این سلسله ها، از بهمنیان که اولین حکومت مستقل مسلمان در جنوب هند بودند منشعب شدند. بهمنیان در دوره حکومت خویش (932-748) به حمایت بی دریغ از سادات و شیعیان همت گماردند. نهمین سلطان این خاندان احمد شاه ولی (839-825) خود مدهب تشیع را پذیرفت و با همه توان به تشویق و حمایت دانشمندان و سیاستمداران شیعه در قلمرو خویش پرداخت. در دوره وی و پیش از آن بسیاری از سادات و شیعیان از عراق و ایران و سایر سرزمین های اسلامی به دکن مهاجرت کردند و برخی از آنان چون صدر الشریف سمرقندی، میر فضل اله انجوی شیرازی، شیخ آذری و محمود گاوان به مناصب و مشاغل مهم سیاسی و اداری دست یافتند. در واقع زمینه های تشیعی که در دوره های بعد در دکن به عنوان مذهب رسمی پذیرفته گردید در دوره بهمنیان فراهم شد. این مقاله به وضعیت شیعیان در این دوره و چگونگی تعامل آنان با سلاطین بهمنی و نیز بررسی نخستین نشانه های ظهور تشیع در دکن خواهد پرداخت.

در پی دستور علاءالدین حسن بهمنی ـ بنیانگذار سلسلة بهمنیان در دکن ـ مبنی بر اقامت فارسی زبانان در منطقة جنوب هند، عده ای از عارفان، دانشمندان، شاعران، هنرمندان و تاجران، از دهلی و بعضی شهرهای دیگر هند، و نیز از ایران و سرزمین های دیگر، به جنوب هند مهاجرت کردند. از جملة مهاجران برجسته، عبدالملک عصامی ـ شاعر بلندپایه و سرایندة فتوح السلاطین (شاهنامة دکن) ـ است. در این مقاله، جنبه های ادبی این اثر عصامی (فردوسی دکن) ـ که آمیختگی دلکشی از تاریخ و شعر است ـ بررسی شده است.

مسلمانان دکن از زمان ورودشان به این منطقه به دو گروه اجتماعی آفاقی و دکنی تقسیم شدند. آفاقی ها مردمانی بودند که از ایران و عراق به دکن رهسپار شدند. همچنین آفاقیان با توجه به این که اهل علم و ادب بودند و به لحاظ اقتصادی مرفه و یا متوسط بودند به سرعت در لایه های اجتماعی شهری دکن نفوذ کردند. بدین ترتیب در دربار حکومتی مناصب حساسی در اختیار گرفتند. از این رو با مسلمانان بومی و محلی که معروف به دکنی بودند پیوسته در رقابت بودند. با تاسیس حکومت بهمنیان و حمایت های آنان از آفاقی ها مهاجرت این گروه به منطقه دکن شدت یافت. مساله اساسی در این پژوهش، آن است که مناسبات آفاقی ها و دکنی ها در حکومت بهمنیان به چه عواملی مربوط بوده است؟ یافته های پژوهش بر این اصل استوار است که علاوه بر سیاست سلاطین نخستین بهمنی، اهل علم وادب بودن آفاقی ها، نفوذ در دربار بهمنی موجب قدرت گیری آفاقی ها گردید. از این منظر این عوامل موجب برانگیخته شدن دکنی ها و درنهایت قتل عام و سرکوب آفاقی ها شد. این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی سامان یافته است.