مطالعات تطبیقی تاریخ و فرهنگ اسلامی

جغرافیای ایران در طول تاریخ، دارای ساختاری چند مذهبی ، چند فرهنگی و کثیرالمله بوده است. نقاط مشترک تعامل ارامنه مسیحی با جامعه ایرانی مسلمان در ابعاد مختلف، حضور و یا عدم حضور آن ها، هیچ ارتباطی با مذهب آن ها نداشته بلکه آن چه که اجمیادزین را به سوی همزیستی با جامعه ایرانی سوق داد تلاش در جهت ارتقاء وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ارامنه در دوره قاجار بود. عنصر اصلی که باعث شد اجمیادزین در دوره قاجار برای بهبود سطح کیفی وضعیت ارامنه تلاش کند، شرایطی که در پی آن بودند با جلب اعتماد شاهان قاجار به عنوان یک جامعه نخبه در ایران دارای مذهب اسلام سر برآورند. اعتماد شاهان قاجار به اجمیادزین و همچنین حضور ارامنه در قشون و داشتن القاب ملوکانه و مناصب حکومتی توسط شاهان قاجار خود موید حضور موثر آن ها می باشد. این پژوهش درصدد است با نگاهی تحلیلی به بررسی نقش شاهان مسلمان قاجار در رونق اجمیادزین ارامنه با تاکید بر فرامین فارسی ماتناداران بپردازد. لذا در پی پاسخگویی به این سوال ها می باشد:1- اجمیادزین در دوره قاجار از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی چه وضعیتی داشت ؟2- چه عواملی باعث توجه به ارامنه مسیحی ورونق اجمیادزین توسط شاهان مسلمان قاجارگردید؟یافته های پژوهش حاکی از آن است که وضعیت اجمیادزین در دوره قاجار از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با توجه به اهمیت آن ها برای شاهان قاجار در حد مطلوب بود و توانست با عملکرد خود ، زمینه تعامل میان مسلمانان و ارامنه مسیحی و ارتقاء سطح زندگی اجتماعی ارامنه را بهبود ببخشد .

هویت اجتماعی، از مهم ترین ابعاد هویت است که هم برای زنان و هم برای مردان موضوعیت دارد. اما اختلاف آراء درخصوص هویت اجتماعی زنانه هم در مقایسه بین نظریات غربی و اسلامی و هم درون نظریات اسلامی بسیار زیاد است و این امر سردرگمی هایی را برای زنان ایجاد نموده است. مطالعه ی حاضر درنظر دارد تا با روش توصیفی-تحلیلی صورت های هویت یابی اجتماعی زنان در قرآن را در تفاسیر المیزان و تسنیم بررسی کند و به تبیین متعالی ترین صورت هویت یابی اجتماعی زنان بپردازد. نتایج نشان می دهد که قرآن کریم حضور اجتماعی دنیاطلبانه، عشوه گرانه و متبرّجانه را مورد نهی قرار می دهد. در مقابل، نفس حضور اجتماعی و اقتصادی زنان، حضور در عرصه ی سیاسی و حکمرانی و اشتغال اقتصادی زنان با سکوت قرآن تأیید می شود. اما حضور مبارزاتی در راه اسلام، حضور به عنوان مصلح اجتماعی و نیز حضور در معاهدات سیاسی مورد تأیید صریح قرار می گیرد. اما در بین همه ی صورت های هویت یابی اجتماعی زنانه، حضور مادرانه و مصلحانه نه تنها مورد تأیید قرار می گیرد بلکه مورد تحسین نیز می باشد و زن را تا مرحله ی اسوه بودن رشد می دهد. در مجموع می توان گفت، هویت اجتماعی زن از منظر قرآن، اگر با مادرانگی و نه صرف مادری، همراه شود هم در سطح خانواده و هم در مسیر اصلاحات اجتماعی در مطلوب ترین وجه خود قرار می گیرد.

هدف پژوهش حاضر بررسی تطبیقی ساحت های حکمت عملی با محوریت جایگاه خانواده در آن است. پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای و به صورت توصیفی – تحلیلی صورت گرفته است. بر اساس یافته های تحقیق سه ساحت فردی، خانوادگی و اجتماعی موجود در ساختار تعریف شده ی حکمت عملی نشان دهنده وجود هویتی مستقل برای خانواده می باشد که امروزه از این هویت و استقلال، جایگاهی تعریف شده مشاهده نمی گردد. نوآوری پژوهش حاضر در بررسی تطبیقی حکمت عملی با عنوان نمودن اخلاق فردی، تدبیرمنزل و سیاست مدن در کنار یکدیگر برای زندگی امروزی است که حتی برتر بودن و اولویت داشتن تدبیرمنزل و ساحت خانوادگی را مطرح می نماید ؛ امروزه این ساحت و جایگاه در تداخل با امور فردی و اجتماعی معنا می باید و نمی توان خانواده را بدون در نظر گرفتن امور فردی و اجتماعی در نظر گرفت در حالی که گذشته ی این مولفه دارای مفهوم و کارکردی مستقل بوده و به عنوان ساحت خانواده مورد توجه قرار می گرفته است که قابلیت برگشت به این تفکر وجود دارد.

بحران مشروعیت وجه مشترک میان صلاح الدین و حکومت ممالیک بحری بود؛ ازاین رو هم دو حکومت برای کسب مشروعیت در یک مورد مشابه هم عمل کردند و آن سیاست های فرهنگی شان در مراکز آموزشی بیت المقدس بود. هم صلاح الدین ایوبی و هم ممالیک بحری هزینه های زیادی در مراکز آموزشی بیت المقدس نمودند و نتیجه آن تأسیس مدارس متعدد در بیت المقدس بود که به عنوان رسانه ای تبلیغی می توانست بخش مهمی از بحران مشروعیتی آنها را برطرف نماید. اما وجوه این سیاست های فرهنگی میان این دو دوره چندان یکسان نبود؛ ازاین رو این مقاله به دنبال بررسی این سؤال اصلی است که سیاست های فرهنگی ایوبیان و ممالیک بحری در مراکز آموزشی بیت المقدس چه شباهت ها و تفاوت هایی داشت؟ بر اساس یافته های این پژوهش، بهرمندی از ارتباط پیوسته با خلافت در زمان صلاح الدین سبب شد تا سیاست های فرهنگی در بیت المقدس بخشی از برنامه او برای بحران مشروعیت باشد؛ ولی بازبین رفتن خلافت عباسی در زمان ممالیک و رقابت آنها با ایلخانان سبب شد تا آنها سرمایه گذاری بیشتری در مراکز آموزشی بیت المقدس داشته باشند. روش نیل به این نتیجه تطبیقی بوده و در این روش هم متغیرهای پژوهش و هم زمینه های متغیرها مورد بررسی قرار گرفته اند؛ ازاین رو روش این مقاله تطبیقی بافت محور است.

تبرج در سنت اسلامی و ایرانی به عنوان رذیله ای اخلاقی محسوب می شده است. این زذیله اخلاقی از آنجایی که حفاظت و صیانت از بنیان خانواده را به خطر میانداخت هم در میراث ایران پیش از اسلام مذموم بود و هم در سنت اسلامی. تعداد زیادی از متون حماسی مصنوع فارسی با محوریت زنان سروده شده اند که در آنها میتوان مصادیقی از زنان متبرج را دید. شکل قبح اخلاقی زنان متبرج در متون حماسی فارسی در قالب اندیشه باستانی زن انیران یا پری متجلی است از این رو هر زنی که این رذیله اخلاقی را در متون حماسی دارد، خوشیکاری خودآگاه و یا ناخودآگاه انیرانی دارد. این تبرج در نمایش تنانه، لباس، عشوه گری، عطر، تزیینات و ... خود را نشان میدهد که میتوان برای هر کدام از انها در متون روایی شیعی نهی اخلاقی را یافت. نظر به این شباهت این پژوهش به دنبال مقایسه مسئله تبروج زنان در متون حماسی فارسی با متون دینی شیعی است. روش تحقیق برای آزمون این مسئله تطبیقی و متکی بر منابع دست اول روایی و حماسی به عنوان بخش مهمی از گفتمان فرهنگی است. نتایج حاکی از آن است که غالب مصادیق تبرج در متون روایی، برای شخصیت های انیرانی در اشکال گوناگون متناسب با زمینه های تاریخی صدور متن حماسی مطابقت دارد.

از آنجایی که رویاها خارج از کنترل افراد بشر و گاه با پیشگویی همراه بودند افراد آنها را اموری ماورایی می دانستند که از عالمی دیگر و به واسطه ضمیر پاک به برخی الهام میشد. تا پیش از تبیین های علم روانشناسی، مردمان تصمیات دیگران را بر مبنای رویاهایشان قابل پذیرش می دانستند؛ رویاهایی که با بیننده خود در تعاملی دو سویه از اعتبار بودند. در تاریخ ایران تصمیماتی را شاهد هستیم که به یکباره گرفته شدند یا تغییر یافتند. تاثیر خواب در طبقات مختلف اجتماعی نیز متفاوت بود. در دوره صفوی نمونه های متعددی از طبقات بالا مانند شاهان و حکام وجود دارد که با استناد به رویا اقدام به تصمیماتی میکردند از این رو این مقاله به دنبال پاسخ به این سوال است که رویا در طبقات اجتماعی مختلف چه تاثیری در تغییر برنامه زندگی و تصمیمات اشخاص در دوره صفوی داشت ؟ در متون تاریخی بسیار دیده شده حاکمان یا افراد بلند مرتبه تصمیمات خود را صبحگاه و بر مبنای یک رویا مسجل کرده یا تغییر داده اند؛ در این پژوهش رویا یکی از عوامل موثر در تصمیمات افراد در نظر گرفته شده است.در دوره صفوی از این دست رویاها بسیاربودند که برای تصمیم گیری ها به آنها رجوع می شد و باعث تغییر در برنامه زندگی روزانه افراد می گردید. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و به صورت مقایسه ای در صدد بررسی کارکرد، تاثیر مقوله رویا بر زندگی روزانه افراد، تصمیمات آنها و نحوه بازتاب رویاها توسط مورخ در منابع تاریخی است.