آرسن آواکیان

ارامنه پس از کوچ از جلفای قدیم و سکونتشان در مناطق مختلف ایران ضمن سازگاری با شرایط جدید در سرزمینی با آداب و رسوم و عقاید مذهبی متفاوت با اتحاد میان یکدیگر به زندگی در شرایط نو خود را وفق دادند. به طوری که حضور و نقش آفرینی ارامنه در دوره قاجار درسمت های رسمی دولتی و نظامی گواه آن است که ارامنه خود را شهروندانی در ایران میدانستند که ضمن حفظ عقاید دینی و اجرای آزادانه مناسک خود، پیوند های عمیق فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی بین آن ها و ایرانیان برقرار بود. این پژوهش درصدد است با نگاهی تحلیلی به بررسی انتقادی دیدگاه ها و رویکردهای اچمیادزین و حکومت قاجار بر پایه متون ارمنی ماشتوس مقدس بپردازد. لذا در پی پاسخگویی به این سوال ها می باشد: 1- روابط اچمیادزین و حکومت قاجار بر اساس چه رویکردهایی بوده است؟2- تبعیت ارامنه و تمکین آن ها از فرامین چه تاثیر و پیامدهایی در روابط میان اچمیادزین دولت قاجار داشت ؟یافته های پژوهش حاکی از آن است که فرامین صادر شده توسط حکومت قاجار به اچمیادزین حاکی از اهمیت اتحاد میان ارامنه ایران با یکدیگر و لزوم همبستگی میان آن ها و همچنین تبعیتشان از فرامین صادره توسط دولت قاجار و همزیستی پایدار میان مسیحیان و مسلمانان بوده است.

اچمیادزین به عنوان یک نهاد دینی در تاریخ ارمنستان، یگانه عامل پیونددهنده مردم ارمنی و مانع ازهم پاشیدگی و واسطه امور فی مابین دولت قاجار و ارامنه ساکن در قلمرو جغرافیایی ایران گردید. به دلیل اعتمادی که از سوی ارامنه و دولت قاجار به اچمیادزین وجود داشت؛ این نهاد دینی مسیحی در طول دوره زمامداری شاهان قاجار درحل اختلاف و سامان دادن به مسائل ارامنه وآزادی مذهبی آن ها نقش مهم وکلیدی را بر عهده داشت. این پژوهش درصدد است با نگاهی تحلیلی به بررسی تاریخچه و تطول اچمیادزین درمنابع تاریخی بپردازد. لذا در پی پاسخ گویی به این سوال ها است: 1- اچمیادزین چه جایگاه و کارکردی در میان مردم وحکومت ها داشته است ؟ 2-دولت ها درسیر تغییر و تحول عنوان اچمیادزین چه نقشی داشته اند؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که اچمیادزین به دلیل داشتن اعتماد و جایگاه بالا از سوی ارامنه و دولت قاجار عامل اتحاد و عدم اضمحلال مردم ارمنی در طول تاریخ بوده است. عوامل متعددی باعث تحول در اطلاق عناوین مختلف به اچمیادزین بوده است. حکومت ها در تحول عنوان اچمیادزین نقش مهمی داشته اند.

اچمیادزین به عنوان یک نهاد دینی مسیحیت یگانه عامل پیوند دهنده مردم ارمنی و همچنین واسطه امور فی ما بین دولت قاجار و ارامنه بود. بررسی تحولات تاریخی و اسناد و مدارک به خوبی گواه آن است که سیاست اصولی دولت مسلمان قاجار حمایت جدی و مستمر از رعایای مسیحی خود به ویژه ارامنه بوده است.به طوری که در باب عدم اجبار ارامنه به تغییر کیش ارامنه به اسلام توسط مسلمانان و عدم تعرض به آئین و مناسک مذهبی آن ها فرامین مهمی صادر کردند.این پژوهش درصدد است با نگاهی تحلیلی به بررسی سیاست های مذهبی دولت شیعی قاجار در مواجه با ارامنه مسیحی تابع اچمیادزین بر اساس اسناد ماشتوس مقدس(ماتناداران) بر پایه اسناد موجود درآرشیو ارامنه در ایران و ارمنستان بپردازد.یافته های پژوهش حاکی ازآن سیاست های مذهبی دولت شیعی قاجار در مواجه با ارامنه مسیحی تابع اچمیادزین بر اساس یک همزیستی پایدار و عدم مناقشات مذهبی بود. اچمیادزین به عنوان یک نهاد دینی مسیحیت یگانه عامل پیوند دهنده مردم ارمنی و همچنین واسطه امور فی ما بین دولت شیعی قاجار و ارامنه بود.

انقلاب مشروطه بیان کننده سرخوردگی جریان روشنفکری از چیستی و کارکردهای سیاسی و اجتماعی حکومت استبدادی و عدم مشارکت جامعه در تصمیمات بود. در آن شرایط ارامنه ایرانی نیز از جمله روشنفکرانی بودند که به ارائه دیدگاه های خود پرداختند. عامل اصلی تمایل ارامنه به مطالبه گری، حس وطن دوستی و دلبستگی آنان به آب و خاکی بود که در آن متولد و پرورش یافته بودند. در این پژوهش با نگاهی تحلیلی بر پایه اسناد موجود درآرشیو ارامنه در ایران و ارمنستان، عوامل تأثیرگذار بر همزیستی و نقش ارامنه در انقلاب مشروطه ایران بررسی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که ارامنه ایران در آستانه انقلاب مشروطه به دلیل کارکردهای اقتصادی وکسب مناصب سیاسی و اجتماعی از طبقات روشنفکر وتأثیرگذار بودند. آنها به دنبال قانون مدون وتساوی حقوق بودند تا از طریق آن بتوانند در یک محیط برابر زندگی کنند. مشروطه با رویکردهای حقوقی خود، حد تحمل مردم را نسبت به ادیان دیگر افزایش داد و باعث حضور و مشارکت ارامنه در رونق و توسعه کشور شد.

جغرافیای ایران در طول تاریخ، دارای ساختاری چند مذهبی ، چند فرهنگی و کثیرالمله بوده است. نقاط مشترک تعامل ارامنه مسیحی با جامعه ایرانی مسلمان در ابعاد مختلف، حضور و یا عدم حضور آن ها، هیچ ارتباطی با مذهب آن ها نداشته بلکه آن چه که اجمیادزین را به سوی همزیستی با جامعه ایرانی سوق داد تلاش در جهت ارتقاء وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ارامنه در دوره قاجار بود. عنصر اصلی که باعث شد اجمیادزین در دوره قاجار برای بهبود سطح کیفی وضعیت ارامنه تلاش کند، شرایطی که در پی آن بودند با جلب اعتماد شاهان قاجار به عنوان یک جامعه نخبه در ایران دارای مذهب اسلام سر برآورند. اعتماد شاهان قاجار به اجمیادزین و همچنین حضور ارامنه در قشون و داشتن القاب ملوکانه و مناصب حکومتی توسط شاهان قاجار خود موید حضور موثر آن ها می باشد. این پژوهش درصدد است با نگاهی تحلیلی به بررسی نقش شاهان مسلمان قاجار در رونق اجمیادزین ارامنه با تاکید بر فرامین فارسی ماتناداران بپردازد. لذا در پی پاسخگویی به این سوال ها می باشد:1- اجمیادزین در دوره قاجار از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی چه وضعیتی داشت ؟2- چه عواملی باعث توجه به ارامنه مسیحی ورونق اجمیادزین توسط شاهان مسلمان قاجارگردید؟یافته های پژوهش حاکی از آن است که وضعیت اجمیادزین در دوره قاجار از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با توجه به اهمیت آن ها برای شاهان قاجار در حد مطلوب بود و توانست با عملکرد خود ، زمینه تعامل میان مسلمانان و ارامنه مسیحی و ارتقاء سطح زندگی اجتماعی ارامنه را بهبود ببخشد .

دین و نهادهای دینی در تنظیم رابطه میان مردم و نهادهای حکومتی نقش ممتازی دارد. اوچ کلیسا (سه کلیسا) در طول تاریخ ارامنه نقش ویژه ای داشته است. کلیسای جامع اجمیادزین یکی از آن کلیساهای سه گانه و نخستین کلیسای جامع در تاریخ مسیحیت توانست مردم متفرق ارمنی را برای یک همزیستی پایدار در کنار مردم ایران متحد کند. این پژوهش درصدد است تا با نگاهی تحلیلی نقش اوچ کلیسا را در تنظیم رابطه مردم ارمنی ساکن در ممالک محروسه ایران دوره قاجار مورد بررسی قرار دهد. یافته های پژوهش حاکی از آن است اوچ کلیسا به عنوان یک نهاد مذهبی در طول دوره قاجار، در تنظیم رابطه ارامنه و دولت ایران نقش راهبردی داشته است، به طوری که قوام و دوام ملت ارمنی مدیون اوچ کلیسا بوده و شاهان قاجار نیز از طریق همین نهاد مذهبی با ارامنه ساکن در ایران ارتباط برقرار می کردند.