آثار تربیتی

اشتغال و داشتن حرفه و شغل مناسب از جمله مسائلی است که برای انسان‏ها اهمیت زیادی دارد. شغل و حرفه در رابطه با جوانان از اهمیتی دو چندان برخوردار است. شغل و حرفه مناسب علاوه بر تأمین نیازمندی‏های اقتصادی، آثار تربیتی، روان‏شناختی، اجتماعی و معنوی نیز دارد. در این مقاله، سعی گردیده است به مباحثی همچون اهمیت کار و اشتغال، مفهوم‏شناسی دینی کار و اشتغال، انواع کار از دیدگاه ارزشی، کارهای حلال و حرام، آداب و شرایط کار، آثار روان‏شناختی کار، آثار معنوی کار، آثار اقتصادی کار و آثار اجتماعی کار پرداخته شود. همچنین تلاش شده است مباحث مزبور با استفاده از آموزه‏های دینی و اسلامی و روان‏شناختی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

آینده مفهومی است که اندیشه و تأمل در خصوص آن، برای همگان لازم و پرجاذبه است. افراد دوست دارند بدانند سرنوشت جهان در آینده چگونه رقم خواهد خورد؟ انسان چه اهداف و برنامه هایی برای آینده باید داشته باشد؟ با توجه به پیشرفت های صورت گرفته در عرصه های مختلف، آیا بشر در آینده به عدالت، امنیت، رفاه و آسایش دست خواهد یافت؟ چگونه می توان از رخدادها و موقعیت های پیش آمده فعلی، جهت کیفیت بخشی به فعالیت های آینده بهره جست؟ امروزه فهم آینده و تصویرسازی واقع بینانه از آینده، امری بایسته و ضروری به نظر می آید. از آنجا که خداوند مدبر و آگاه، نظام هستی را با غایت مندی ترسیم نموده است؛ قطعاً چشم اندازهای آینده نگرانه ای را برای روشن شدن مسیر حرکت آدمی مورد نظر قرار داده است که آگاهی افراد از این دورنماها و کسب معرفت صحیح درخصوص آنها می تواند نقش اساسی در جهت دهی و کیفیت بخشی به بینش، نگرش، گرایش و اعمال و رفتار آدمی ایفا نماید. بدین منظور این نوشتار به دنبال آن است که مفاهیم مورد اشاره در آموزه های دین اسلام را که دلالت آشکار و ضمنی بر مفهوم آینده نگری دارند شناسایی و آثار تربیتی آنها را در ابعاد فردی و اجتماعی بیان دارد.

هدف پژوهش حاضر بررسی شرایط اشتغال زنان، آثار تربیتی- روان شناختی و نیز تاثیرات آن بر نظام خانواده و به ویژه در فرزند پروری است. این پژوهش از نوع تحقیقات کیفی است و با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که اسلام مخالفتی با اشتغال زنان ندارد، چنانکه تشویقی نیز نسبت به آن ندارد؛ البته، برای اشتغال زنان، ضوابط و شرایطی را در نظر گرفته است. نتایج این پژوهش همچنین نشان می دهد که اشتغال زنان اگر متناسب با توانمندی های جسمی و روان شناختی آنان نباشد، آسیب های تربیتی، معنوی و روان شناختی متعددی در خانواده و به ویژه در نقش فرزند پروری ایجاد می شود.

هدف پژوهش حاضر بررسی دلایل نظری و معرفتی فرزندآوری و فرزندپروری در آموزه های دینی است. این پژوهش کیفی است و با روش توصیفی تحلیلی ضمن تبیین نگاه اسلام درباره فرزندآوری و فرزندپروری، به تبیین آثار اجتماعی، اخلاقی، خانوادگی و معنوی آن نیز می پردازد و مباحث معرفتی را با رویکردی روان شناختی تحلیل می کند. نتیجه های این پژوهش نشان می دهد که فرزندآوری و فرزندپروری در نگاه دینی جایگاه والایی دارد و در آموزه های دینی نگرش مثبتی به آن ها وجود دارد و یکی از هدف های اساسی تشکیل خانواده، فرزندآوری و افزایش نسل صالح است. در بسیاری از آیات و روایات از فرزند با تعابیری زیبا یاد شده است؛ مانند مایه امید و خوشبختی، نور چشم، نعمت الهی، هدیه الهی، میوه دل، یاری کننده، علت ثواب و پاداش اخروی و رحمت و غفران الهی، باعث خیر و برکت، باعث قوّت قلب و شکفتگی. همچنین، محروم بودن و دوربودن از فرزند، باعث غم، اندوه، ناامیدی و اضطراب معرفی شده است. فرزندآوری و فرزندپروری باعث استحکام خانواده، رضایتمندی از زندگی، تأمین بهداشت روان، توسعه رزق، رشد اجتماعی، افزایش مهارت، شکوفایی استعدادها، کسب معنویت، رضایت الهی، تقویت روابط اجتماعی و ... می شود.

هدف این تحقیق بررسی موضوع اشتغال اطفال از دیدگاه اسلام است. پرسش اساسی این است که آیا بر اساس دیدگاه اسلامی ، اشتغال اطفال، در سنین پایین و قبل از رشد کامل، می تواند در تربیت ایشان مؤثر باشد و در صورتی که پاسخ مثبت است، بایسته ها و آثار آن کدام است؟ این نوشتار بر مبنای روش تحلیلی توصیفی و به شیوه پردازش و تحلیل داده های کتابخانه ای انجام شده است. این تحقیق نشان داد، از آنجا که ممکن است اشتغال، برای اطفال، مخاطرات جسمی و روحی متعددی را به دنبال داشته باشد باید اصل را بر ممنوعیت یا محدودیت آن دانست؛ اما از سوی دیگر، بخش مهمی از رشد فضایل اخلاقی، مهارت های زندگی و اجتماعی و تا حدود زیادی اکتسابی، محصول تجربه و آموزش است، از این رو، از دیدگاه اسلام اشتغال اطفال به شکل کنترل شده و محدود جایز است و به لحاظ تربیتی هم می تواند مفید واقع شود. اما باید اشتغال محدود اطفال با رعایت وضعیت سنّی، جسمی و روحی−روانی وی صورت گیرد و در این راستا، اصل اعتدال، اصل تسهیل، ضرری نبودن و رعایت مصلحت طفل از جمله شرایط اسلام در کانون تصمیم و اجرای تصمیمِ مربوط به اشتغال اطفال است.

زیارت اهل قبور و اهل بیت(علیهم السلام) مانند هر کار دیگری که انسان انجام می دهد آثاری بر روی شخص و اطرافیان او بر جای می گذارد. این تأثیرها گاهی از لحاظ فردی بررسی می شود و گاهی از لحاظ اجتماعی مورد دقت قرار می گیرد و گاهی از دید دیگر ادیان زیارت اهل قبور بررسی می شود. در این جستار برآنیم که ابتدا از باب مقدمه به چرایی انجام زیارات در جهت صحیح اشاره کرده و بیان کنیم که از نظر شرع و عقل چرا نباید از این جهت خارج شد و در نهایت ابعاد تربیتی زیارت را از لحاظ شخصی و اجتماعی و نیز تأثیر آن بر افراد خارج از دین اسلام و تشیع را بررسی کنیم و نیز اثرات منفی و مضر بدعت ها و خرافات را در بحث زیارت مورد واکاوی قرار دهیم؛ همچنین از آنجا که زیارت، آداب و رسوم و بایدها و نباید های خاص خود را دارد و دارای آثار تربیتی فراوان است در این نوشتار برآنیم تا به مهم ترین ابعاد تربیتی زیارت اهل بیت(علیهم السلام) و اولیای الهی اشاره نماییم.

قرآن کریم برسنت گریزناپذیر امتحان و ابتلاء الهی درزندگی بشر از دو طریق نقمات و نعمات دلالت قطعی دارد. بحث پیرامون امتحان با نقمات و ناخوشی ها بیشمار انجام شده، اما ابتلاء با نعمات و خوشی ها مورد غفلت قرار گرفته است، درحالی که این نوع آزمایش که قرآن ازآن به «بلاء حسن» یاد می کند، بسیار سخت، گمراه کننده و تأثیرگذارتر بوده، و زمینه ساز سلب نعمت و تبدیل آن به نقمت و سرآغاز بلایاء، مشکلات و ناکامی های فزاینده برای انسان می باشد. یافته های تحقیق که به روش اسنادی و با رویکرد تحلیلی توصیفی است، نشان می دهد، امتحان با نعمات دارای آثاراخلاقی و تربیتی مختلفی از جهت روحی و روانی و از جهت فردی و اجتماعی است. شکرگزاری، امید به زندگی، رضایتمندی، افزایش نعمت، شادابی در اطاعت و بندگی خداوند و تلاش مضاعف برای تقرب به خداوند از آثار مثبت آن بوده و ناسپاسی، ناامیدی، سلب نعمت، غفلت نسبت به نعمات مادی و معنوی، واکنش های مغرورانه و متکبرانه انسان در مواجهه با نعمات، که او را از اطاعت و بندگی دور و بصورت استدراجی به هلاکت در اوج لذت کاذب نزدیک می کند، ازجمله آثار منفی بلاء حسن می باشد. در این مقاله درصدد بررسی آثار گوناگون و راهکارهای قرآن در برخورد با این نوع امتحان می باشیم.

غرض اساسی از نزول آیات وحیانی قرآن، خواندن، فهمیدن و به کار بستن آنها است. پایبندی به یک روش نظام مند در فهم وتدبر آیات قرآن لازم و بایسته است. روش تفسیر ساختاری به عنوان یکی از روش های فهم آیات قرآن مبتنی بر اصول مهمی چون توقیفی بودن ترتیب آیات در یک سوره و وحدت موضوعی بین آنهاست. این روش به دنبال کشف چهره ای نو و منسجم از سوره های قرآن است. یکی از سوره های قرآن که نیازمند تبیین غرض اصلی است، سوره مبارکه معارج است. در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تفسیر ساختاری، غرض اصلی سوره تشریح شده است. این سوره شامل سه موضوع است: 1- شرح حادثه قیامت و نگرش استبعادانگارانه کفار نسبت به آن (آیات 1 تا 18) 2- بیان وضعیت انسان مؤمن از حیث ایمان و عمل متأثر از اعتقاد به معاد (آیات 19 تا 35) 3- بیان دوباره عاقبت کفار و تعامل با پیامبر (ص) (آیات 36 تا 44) وجه ارتباط میان بخش های این سوره تأکید بر معادباوری و تأثیر این مسئله در وضعیت انسان های مؤمن و کافر از حیث عمل و سبک زندگی است. وجه تمایز این دیدگاه نسبت به سایرین، تأکید بر نقش تربیتی معادباوری در انسان است.  

این مطالعه با هدف بررسی میزان آگاهی و نگرش معلمان ابتدایی راجع به ارزشیابی توصیفی و ابعاد مختلف آن اجرا گردید. جامعه ی آماری این پژوهش شامل دو گروه از معلمان شاغل به تدریس در مدارس ابتدایی می باشد. گروه اول شامل 84 نفر معلم بود که در اجرای آزمایشی طرح ارزشیابی توصیفی همکاری داشتند و گروه دوم شامل معلمان خبره و با تجربه ی سطح شهر سنندج بود که بنا به ارزیابی های سازمان آموزش و پرورش از نظر تجربه، دیدگاه و رویکردهای آموزشی از برجستگی های حرفه ای بالایی برخوردار بودند. با توجه به محدود بودن جامعه ی آماری در هر دو گروه، از روش تمام شماری یا سرشماری بهره گرفته شد. در راستای جمع آوری داده های مورد نیاز از یک پرسشنامه ی محقق ساخته و مصاحبه ی نیمه ساختمند استفاده گردید. اعتبار صوری و محتوایی ابزار های اندازه گیری، با نظرات صاحب نظران این حوزه کنترل گردید و در ارتباط با سنجش پایایی پرسشنامه نیز از آلفای کرنباخ استفاده و 95/0 برآورد شد. داده های کمی پژوهش با استفاده از شاخص های گرایش به مرکز و آزمون t تک نمونه ای و داده های حاصل از مصاحبه ها نیز با بهره گیری از روش تحلیل محتوا تحلیل گردیدند. نتایج این بررسی نشان می دهد که اولاً آگاهی معلمان راجع به ارزشیابی توصیفی در حد کلیات است. ثانیاً ارزشیابی توصیفی در حد قابل قبولی با ارزشیابی تحصیلی دوره ی ابتدایی تناسب دارد. ثالثاً ارزشیابی توصیفی دارای مسائل و مشکلات خاص و چند بعدی است. رابعاً ارزشیابی توصیفی در حد قابل قبولی بر ارتقای بهداشت روانی محیط یاددهی– یادگیری مؤثر است و نهایتاً ارزشیابی توصیفی به عنوان یک نوآوری آموزشی در میان معلمان، مورد پذیرش می باشد.

این پژوهش با هدف بررسی کارکردهای تربیتی مهر و اقتدار در روابط زوجین انجام شده است. روش به کار رفته در این پژوهش، توصیفی تحلیلی است. برای دستیابی به این هدف ابتدا با مراجعه به منابع دینی از جمله قرآن کریم، کتاب های روایی و تفسیری و نیز منابع روان شناسی، مطالب و موضوعات مرتبط با مهر و اقتدار، گردآوری و سپس با توجه سؤالات پژوهش و محورهایی که برای این تحقیق در نظر گرفته شده بود؛ مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد که اگر نقش همسران به صورت درست و مناسب و بر اساس الگوی تعاملی مهر و اقتدار اجرا شود، کارکرد تربیتی خانواده سالم و بهنجار خواهد بود. این کارکردها عبارتند از: رضایتمندی از زندگی زناشویی، رشد و تعالی زوجین، غنی سازی روابط زوجین، تقویت خودپنداره مثبت زوجین، ارضای نیازهای عاطفی زوجین و نیز تثبیت نقش ها در تعامل زوجین. 

فریضه زکات به عنوان یکی از آموزه های الهی دارای آثار متعددی در حوزه اخلاق اقتصادی است. یکی از این آثار، پیامدهای تربیتی در اخلاق اقتصادی است. وجود ناهنجاری های اخلاقی در بستر جامعه و عدم شناسایی و تحلیل فریضه زکات به عنوان ظرفیتی اقتصادی جهت ساماندهی مسائل اخلاقی و تربیتی، مسئله ای است که موحب شده است این پژوهش به بررسی آثار تربیتی فریضه زکات در اخلاق اقتصادی به پردازد. این تحقیق به روش کتابخانه ای و تحلیلی صورت می گیرد. یافته های پژوهش نشان می دهد که فریضه زکات در قالب یکی از موضوعات اقتصادی مطرح در امور اخلاقی و تربیتی هم زمان موجب ارتقای مسئولیت پذیری اجتماعی، ایجاد صمیمیت و برادری، رسیدگی به معضلات تربیتی کودکان کار، دوری از عادات زشت، تقویت ایمان و دوری از کفر، احترام به حقوق شهروندی، تقویت رأفت اجتماعی، تضمین پرداخت داوطلبانه، اصلاح انگیزه های افراد، عدالت آموزشی و پرورشی می شود و روابط اجتماعی و فردی میان افراد جامعه را تقویت و استحکام می بخشد.