مطالعات تربیتی و روانشناختی خانواده

امروزه ساختار روابط میان والدین و فرزندان در خانواده هسته ای مدرن، دستخوش تغییرات بنیادینی شده است. هر چند برخی از این تغییرات امری طبیعی و لازمه پیشرفت و رشد جامعه است، اما هنگامی که گستره این تغییرات در اثر عوامل نسلی با سرعت گسترش یابد؛ به مسئله ای مهم تبدیل می شود و می تواند سرمنشأ آسیب های زیادی در خانواده و به تبع آن جامعه باشد. در این صورت نمی توان گسست بین نسلی را امری طبیعی انگاشت و دیده بر آن فرو بست. این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی با مطالعه منابع جامعه شناختی و تربیتی و با استفاده و استناد به آیات، روایات و سخن بزرگان و اندیشمندان دینی، به توصیف و تبیین عوامل تربیتی درون خانوادگی و برون خانوادگی گسست نسلی در خانواده ها پرداخته است. یافته ها نشان داد که عوامل تربیتی درون خانوادگی همچون اشتغال روزافزون والدین، فاصله سنی زیاد والدین با فرزندان، عدم آشنایی والدین و فرزندان با ویژگی های یکدیگر و نیز عوامل تربیتی برون خانوادگی همانند جهانی شدن، مدرنیزاسیون، رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی، موجب ایجاد پدیده گسست نسلی در خانواده ها شده است.

آثار روان شناختی رسانه بر خانواده، از ابعاد مختلفی قابل بررسی است. هدف پژوهش پیش رو، بررسی نقش رسانه در ایجاد و تقویت کامل گرایی در مسائل مربوط به خانواده است. برای دستیابی به این هدف، در این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده شده و ضمن تعریف مضامین مرتبط با رسانه، خانواده و کامل گرایی به بررسی تطبیقی این مفاهیم با یکدیگر پرداخته شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که رسانه، نقش مهمی در  ایجاد و تقویت کامل گرایی در مسائل مربوط به خانواده دارد. تأثیرات این امر را می توان در بخش های «تربیت فرزند»، «سبک زندگی» و «ازدواج و زندگی زناشویی» مشاهده کرد. از نظر نگارندگان و با توجه به توسعه روزافزون رسانه، نمی توان با حذف به مقابله با پیامدهای منفی رسانه پرداخت؛ بلکه راهکارهایی همچون افزایش سواد رسانه در جامعه و آموزش تفکر نقاد، می تواند به پیشگیری از آسیب هایی همچون کامل گرایی منفی در خانواده کمک کند.

این پژوهش با هدف ارائه راهکارهای دینی در جهت کاهش آسیب های شناختی انیمیشن های شرکت صهیونیستی والت دیزنی به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. بدین منظور ابتدا آسیب های شناختی چند نمونه از انیمیشن های معروف این شرکت مورد بررسی قرار گرفت و سپس راهکارهایی برگرفته از تعلیم و تربیت اسلامی برای مقابله با آن ارائه شد. نتایج نشان داد که حوزه شناخت را می توان به چهار قسم تجربی، عقلی، تعبدی و شهودی تقسیم کرد. در بررسی انیمیشن ها آسیب هایی مانند «تنها هدف زندگی، لذت بردن است»، «سن ها و قوانین اجتماعی را باید کنار زد»، «والدین اسیر یک سری قوانین قدیمی هستند» و نیز «وجود مفاهیم ضد دینی» شناسایی شد. راهکارهایی همچون توجه دادن به فطرت، استفهام، تقویت تعقل و دادن شناخت صحیح با قصه گویی، می تواند قوه تفکر و تعقل مخاطب را فعال کند تا در مسیر هدایت آنچه را که مخالف فطرتش است، به راحتی نپذیرد و اثر این آسیب ها در او کاهش یابد.

انتخاب همسر و شیوه های متفاوت آن از دیرباز همواره مورد توجه جامعه شناسان بوده است. یکی از انواع خطاهای همسرگزینی، خطاهای رفتاری است. ضرورت و اهمیت انتخاب همسر از آن روست که خوشبختی زندگی آینده را رقم می زند. با این حال برخی افراد با بی دقتی در انتخاب همسر، گرفتار خطاهای رفتاری می شوند که بر فرایند همسرگزینی شان تأثیر می گذارد و منجر به یک انتخاب نامناسب می شود. وسواس در انتخاب، برقراری رابطه دوستی برای شناخت فرد مقابل، خطای تعجیل، نپرسیدن سؤالات کافی، به دنبال انسانی چشم و گوش بسته بودن، خطای نرمش که ناظر به خود فرد است و نیز خطای اجبار و انتخاب طرف مقابل برای فرار از شرایط، مشکلات که ناظر به غیر است، از مهم ترین خطاهای رفتاری در همسرگزینی است. پژوهش حاضر که از نظر هدف بنیادی و از نظر روش توصیفی تحلیلی است، در صدد بررسی این خطاهاست.

روش الگودهی یکی از روش های مؤثر و کاربردی در تربیت اخلاقی است که در قرآن کریم به شیوه ای خاص و با تفکیک جنسیت به کار برده شده است. این پژوهش در صدد است تا نحوه به کارگیری روش الگو دهی را در قرآن کریم بررسی کند و فواید تفکیک جنسیت در استفاده از این روش را تبیین نماید. برای رسیدن به این هدف از روش توصیفی تحلیلی استفاده شد. بر اساس نتایج پژوهش، قرآن کریم در راستای تربیت اخلاقی به شکل گسترده از این روش استفاده کرده و با تفکیک جنسیت، به ارائه الگوهای اخلاقی برای مخاطبان زن و مرد پرداخته است. این تفکیک جنسیت، اثر گذاری الگوها را برای مخاطبان افزایش می دهد. از منظر آیات، حضرت مریم(س)، دختران شعیب(ع)، ملکه سبأ و حضرت زهرا(س)، مهم ترین الگوهای تربیتی برای زنان و حضرت ابراهیم(ع)، حضرت اسماعیل(ع)، حضرت یوسف(ع) و حضرت محمد(ص)، مهم ترین الگوهای تربیتی مردان به شمار می روند.

 یکی از ابزارهای تربیتی که زمینه ساز رشد همه جانبه کودک و بخش جدایی ناپذیر زندگی اوست، بازی است. تربیت عاطفی، نقطه عطف تربیتی سایر ابعاد وجودی انسان از جمله عقلانی، اجتماعی و معنوی است و سلامت روانی انسان به سلامت عاطفی او بستگی دارد. نوشتار حاضر با رجوع به منابع دینی و روان شناسی و با روش توصیفی تحلیلی به مفهوم شناسی واژه های بازی، تربیت و عاطفه پرداخته و با بیان رابطه میان بازی و تربیت عاطفی کودکان، به تبیین آثار بازی در امر تربیت عاطفی اشاره کرده است. از جمله آثار بازی در تربیت عاطفی، ایجاد احساس امنیت و آرامش، از بین رفتن عقده ها و جهت دهی به عواطف است. نتایج به دست آمده، گویای آن است که کودک از طریق بازی آشفتگی های خود را کنترل می کند و به آرامش عاطفی می رسد. بدین سان تمایل به ستیزه جویی در او کاهش و برون نگری اش افزایش می یابد، برتری جویی هاش ارضا می شود و اعتماد به نفس کودک افزایش می یابد. انرژی اضافه اش تخلیه می شود، اضطراب هایش کاهش می یابد و عزت نفس در وی ایجاد می شود. بنابراین والدین می توانند از طریق بازی، عالی ترین نوع محبت را در کودک نهادینه و او را فرمانبردار و مطیع اوامر الهی کنند.