پژوهش های کیفی در علوم رفتاری

فرزندپروری یکی از مهم ترین وظایف والدین است که نقش بسیار مهمی در شکل گیری شخصیت فرزندان داشته و پیامد های درازمدت به دنبال دارد. فرزندپروری باکفایت در مورد حفاظت، حمایت، تأمین متعادل و رضایت بخش نیاز های کودک است. هدف پژوهش حاضر طراحی بسته آموزشی فرزند پروری با کفایت با رویکرد طرحواره درمانی است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی است. تجزیه و تحلیل اطلاعات با روش تحلیل محتوای کیفی هدایت شده انجام شده است. جامعه و نمونه شامل همه کتب و مقالاتی است که به منظور آشنایی با شیوه و فرایند طراحی بسته آموزشی فرزندپروری باکفایت با رویکرد طرحواره درمانی انتخاب و مبنای بررسی و تحلیل اطلاعات قرار گرفت. بسته آموزشی اولیه شامل 7 مولفه کفایت فرزندان، نیاز های عاطفی اساسی، دلبستگی ایمن، خود گردانی، آزادی در بیان نیازها و هیجان های سالم، خود انگیختگی، انتظارات واقع بینانه طراحی گردید که روش به کار گرفته شده در پژوهش تحلیل محتوای کیفی از نوع تحلیل محتوای کیفی هدایت شده است. سپس روایی این بسته آموزشی با استفاده از نظر چهارده استاد متخصص در زمینه موضوع پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. روایی محتوایی و صوری بسته آموزشی با ملاک CVI و CVR به ترتیب معادل 96/0 و 83/0 به دست آمد، لذا مشخص شد این بسته از روایی قابل قبولی برخوردار است. سپس بر این مبنا بسته آموزشی نهایی شامل 7 مؤلفه مذکور در قالب بیست و شش جلسه و هر جلسه شامل سه بخش هدف، تکنیک و تکلیف و به مدت شصت دقیقه تدوین و ارائه گردید. این بسته می تواند به والدین در داشتن شیوه فرزندپروری باکفایت کمک کند تا بتوانند نیازهای عاطفی اساسی کودکان شان را تأمین کنند.

رویکرد منش پروری، یکی از رویکردهای مهم در قلمرو آموزش ارزش هاست و با مبانی و اصول آموزش و پرورش در انتقال ارزش های دینی سازگاری دارد و بر تعیین و تثبیت ارزش ها از جانب بزرگان فرهنگی و اجتماعی یا توسط نهادهای آموزشی، تربیتی، مذهبی، فرهنگی و احیاناً سیاسی، اصرار می ورزد. هدف مطالعه حاضر، شناسایی چالش ها و موانعی است که در مسیر تحقق آموزش منش در مدارس ابتدایی کشورهای مختلف وجود دارند. این پژوهش با رویکرد کیفی و از منظر طرح پژوهش، مروری است. بنابراین پایگاه های اطلاعاتی PsycInfo،Emerald ،Sage ، Pub Med و Science Direct  مورد بررسی قرار گرفتند. پس از خارج کردن مقالات نامتناسب با هدف پژوهش، مرور کامل 20 مقاله باقیمانده انجام شد که شامل بررسی موانع آموزش منش بود. نتایج نشان داد که موانع به سه دسته کلی: دولت، مدرسه و والدین تقسیم می شود؛ موانع ایجاد شده توسط دولت به طور کلی شامل میزان حمایت دولت و چالش در نظارت، طراحی و ارزیابی است. طبقه بندی اصلی چالش های مدرسه نیز شامل چالش در طراحی، تحقق اهداف و ارزیابی است. موانع ایجاد شده توسط والدین را می توان در دو مورد کلی خلاصه کرد: عدم نظارت کافی بر فرزندان و عدم همکاری موثر با مدرسه. نتایج پژوهش بر نیاز به توجه و همکاری بیشتر این سه نهاد اجتماعی تاکید دارند.

تدریس مهم ترین کارکرد نظام آموزش عالی است و اثربخشی آن اهمیت بسیاری دارد. پژوهش های انجام شده در زمینه تدریس اثربخش اکثراً با رویکرد کمی این موضوع را بررسی کرده اند، همچنین تعداد محدودی از پژوهش ها به بررسی دیدگاه دانشجویان به روش کیفی و با انجام مصاحبه های عمیق پرداخته اند، لذا هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل اثربخشی تدریس از دیدگاه دانشجویان و بر مبنای روش پژوهش بنیادبخشی نظریه است. جامعه آماری پژوهش، دانشجویان موفق و ناموفق ترم پنجم و بالاتر دانشگاه بیرجند هستند. علت انتخاب دانشجویان ترم پنجم و بالاتر، تجربه کافی آن ها از نحوه تدریس اساتید و قدرت تشخیص عوامل مؤثر و غیرمؤثر در تدریس اثربخش هستند. 32 نفر از دانشجویان دانشگاه بیرجند به روش نمونه گیری هدفمندِ ترکیبی انتخاب و با آنان مصاحبه شد. بر اساس یافته ها عوامل مؤثر در تدریس اثربخش در سه بخش عوامل زمینه ای (امکانات دانشگاهی، برنامه ریزی آموزش و جو هم کلاسی ها)، موجبات علّی (نقش استاد و نقش دانشجو) و پیامدها (تحول منش دانشجو) شناسایی و در قالب مدلی نظری ارائه شدند. «جذب دانشجو» مقوله ی مرکزی تدریس اثربخش شناسایی شده است. عوامل مؤثر در تدریس اثربخش به ترتیب اولویت روش های نوین تدریس، ارتباط استاد و دانشجو، تکالیف کلاسی، توان مندی علمی و جذب دانشجو هستند. سه عامل عمده ای که به تدریس غیراثربخش منجر می شوند تدریس سنتی، تعداد زیاد دانشجویان و عدم تخصص اساتید می باشند. براساس یافته ها، 30 راهکار برای تدریس اثربخش در آموزش عالی در 7 بخش شامل ویژگی های فردی، استفاده از تکنولوژی و شیوه های متنوع تدریس، نظارت و ارزشیابی، راهنمایی و ایجاد انگیزه، ارتباط استاد و دانشجو، مدیریت کلاس و برنامه ریزی آموزش، و امکانات آموزشی و رفاهی ارائه شده است.

هدف از پژوهش حاضر، مطالعه پدیدارشناسانه تجربه زیسته اقدام به خودکشی در افرادِ با سابقه خودکشی بود. در این مطالعه ی پدیدارشناسی، داده ها از طریق مصاحبه های بدون ساختار و عمیق با 20 شرکت کننده (11 زن و 9 مرد) جمع آوری شد. در این مطالعه از روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی استفاده شد و جمع آوری اطلاعات تا رسیدن به اشباع ادامه یافت. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش پدیدارشناسی توصیفی «کولایزی» استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها منجر به استخراج 6 مضمون اصلی و 11 مضمون فرعی شد. مضمون مرکزیِ استخراج شده از این پژوهش «اقدام به خودکشی به عنوان راه چاره» با مضمون فرعی «راهی برای رهایی یا بیانگری» بود. مضامین دیگر این پژوهش شامل ادراک مشکلات درون فردی با دو مضمون فرعیِ احساس بی معنایی و تکانش گری؛ ادراک مشکلات بین فردی شامل دو زیرمضمون تجربه شکست های عاطفی و ادراک عدم پذیرش و طرد از سوی دیگران؛ ادراک آشفتگی در فضای خانواده شامل سه مضمون فرعیِ تجارب ناخوشایند در دوران کودکی، ادراک تنش در روابط زناشویی و تعارض والد-نوجوانان در کنترل و استقلال؛ عدم پذیرش هویت فرهنگی و اجتماعی شامل دو مضمون فرعی شکاف بین نسلی و ادراک عدم معنابخشی مذهب. آخرین مضمون، فقر و مشکلات مالی بود که شامل مضمون فرعی ادراک مشکلات اقتصادی و مالی بود. تحقیق حاضر نشان داد، خودکشی یک کلیت پیچیده و چندبعدی است که در یک ساختار کلی تنش در ابعاد درون فردی، بین فردی، خانوادگی، اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی را به هم مرتبط می کند. بنابراین، برای هرگونه برنامه پیش گیرانه، مشاوره و مداخله در بحران خودکشی باید به روابط ساختاری بین مشکلات درون فردی، بین فردی، خانوادگی و فرهنگی-اجتماعی شود.

انتخاب همسر یکی از پیچیده ترین و مهم ترین انتخاب هایی است که اکثر افراد در طول زندگی شان حداقل یک مرتبه با آن مواجه می شوند. یکی از دلایل ناسازگاری و تداوم مشکلات بین زوج ها وجود طرحواره های ناسازگاز اولیه است. براساس رویکرد طرحواره درمانی این پیش فرض وجود دارد که افراد با توجه به طرحواره هایشان ملاک های غیر منطقی و غیر واقع بینانه ای برای انتخاب همسر به کار می گیرند. هدف از پژوهش حاضر طراحی و اعتباریابی بسته مشاوره پیش از ازدواج مبتنی بر رویکرد طرحواره درمانی است. تدوین بسته مشاوره پیش از ازدواج از لحاظ هدف کاربردی و در زمره مطالعات کیفی و تحلیل محتوا است. جامعه آماری کتاب ها و مقاله هایی را شامل می شود که به دلیل آشنایی با نحوه و فرایند مشاوره پیش از ازدواج مبتنی بر رویکرد طرحواره درمانی انتخاب و مبنای مطالعه و تحلیل اطلاعات قرار گرفت و کتاب های «زندگی خود را دوباره بیافرینید» و «طرحواره درمانی» به عنوان نمونه آماری به صورت هدفمند انتخاب شدند. سپس بسته مشاوره پیش از ازدواج مبتنی بر رویکرد طرحواره درمانی در قالب هشت جلسه که هر جلسه شامل سه بخش هدف، تکنیک و تکلیف و به مدت شصت دقیقه تدوین و ارائه گردید. روایی این بسته با استفاده از نظر 11 استاد متخصص در زمینه موضوع پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. برای بررسی روایی این بسته، شاخص نسبت روایی محتوایی (CVR) و شاخص روایی محتوایی (CVI) محاسبه شد که به ترتیب معادل 88/0 و 89/0 است. نتایج نشان می دهد این بسته از روایی قابل قبولی برخوردار است و مؤلفه های این بسته در راستای مشاوره پیش از ازدواج به درستی تدوین شده و می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

امروزه موفقیت، مفهومی پرکاربرد و مناقشه برانگیز است و تعاریف و تفاسیر متفاوت و بعضاً متضادی برای آن در سطح جامعه مطرح است. هدف پژوهش حاضر بررسیِ چیستی، چگونگی و چرایی موفقیت انسان ها بود. به عبارتی، شناخت معیار موفقیت در بین تعدادی از افراد جامعه مدنظر بود، از این رو، با رویکرد کیفی و به روش پژوهش مردم نگاری انجام شد. تعداد 88 نفر از افراد جامعه در شهر تهران در خلال سال های 1396 الی 1399 به روش مصاحبه نیمه ساختار یافته و با پرسش های باز پاسخ طی گفتگوهای دوستانه و طولانی مدت در یک یا چند جلسه مورد مطالعه عمیق و دقیق قرار گرفتند. موفقیت فرد در جامعه فعلی با در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی، سطح تحصیلات، فعالیت فرهنگی، وضعیت خانوادگی، چگونگی شخصیت، یعنی با نگاهی کلی و همه جانبه به اعضای نمونه، ارزیابی شد. یافته ها نشان دادند موفقیت برای همه افراد معنی واحدی ندارد. همچنین، اعضای نمونه دارای سطوح مختلفِ موفقیت شامل موفقیت کامل، خوب، متوسط، کم و ناموفق بودند. منظور از موفقیت کامل دارا بودن همه یا اکثریتِ مؤلفه هایی نظیر وضعیت اقتصادی، سطح تحصیلات، فعالیت فرهنگی، وضعیت خانوادگی، شخصیت سالم بود و در قطب مخالف، وضعیت ناموفق به معنای عدم برخورداری از این عناصر بود. بر مبنای نتایج پژوهش حاضر، عوامل مهم و کلیدی در موفقیتِ افراد، نخست عامل آگاهی و سپس عامل وضعیت خانوادگی هستند و عواملی مانند سطح اقتصادی و سطح تحصیلات در مرتبه بعدی اهمیت قرار دارند.

همه گیری کووید-19 به تغییراتی در تمام جهان و به خصوص در نظام تعلیم و تربیت منجر گردید که این تغییر و تحولات در دوران پساکرونا چالش ها و فرصت های متنوعی را برای نظام تعلیم و تربیت ایجاد نمود. هدف این پژوهش، تحلیل ادراک مدیران در خصوص فرصت ها و چالش های تعلیم و تربیت در دوران پساکرونا است. این مطالعه با استفاده از رویکرد کیفی و طرح پدیدارشناسانه صورت گرفته است. جامعه پژوهش شامل کلیه مدیران شهرستان تربت حیدریه بود. به منظور گردآوری داده ها از مصاحبه کیفی نیمه ساختاریافته استفاده شد. مشارکت کنندگان 19 نفر از مدیران مدارس ابتدایی و متوسطه شهرستان تربت حیدریه بودند که بر مبنای نمونه گیری هدفمند و اشباع نظری انتخاب شدند. روش تحلیل داده ها، تحلیل محتوای استقرایی با استفاده از کدگذاری در سه سطح باز، محوری و انتخابی بوده است. بدین ترتیب که ابتدا کدهای باز انتخاب شدند، سپس کدهای باز با معانی مشترک، در کنار هم سازماندهی شده و کدهای محوری را تشکیل دادند و در نهایت براساس کدگذاری انتخابی، حول مفاهیم چالش ها و فرصت های تعلیم و تربیت پساکرونا، تجمیع شدند. برای تأمین اعتبار و مقبولیت داده ها از شیوه های ناظر خارجی و بررسی اعضاء استفاده گردید. تحلیل دیدگاه مدیران، به شناسایی فرصت های «معلمان و دانش آموزان با شایستگی دیجیتالی بالا»، «تغییر مفهوم سنتی آموزش و یادگیری» و «افزایش همکاری و قدرشناسی اولیا» و چالش های «دانش آموزان با شایستگی اجتماعی پایین»، «نرخ بالای ترک تحصیل و عدم حضور در مدرسه» و «افزایش تفاوت های فردی دانش آموزان در کلاس درس» منجر گردید. توجه به چالش ها و فرصت های تعلیم و تربیت در پساکرونا که در پژوهش حاضر مطرح گردیده است و برنامه ریزی و اقدامات مؤثر برای بررسی چالش ها و استفاده از فرصت ها، می تواند به کارآیی بیشتر کلاس درس، مدرسه و در نهایت آموزش و پرورش منجر گردد و زمینه ساز رشد و پرورش همه جانبه فراگیران گردد.