توسعه پایدار شهری

گسترش شهرنشینی و افزایش جمعیت در شهرها منجر به تخریب محیط زیست در جهت رفع نیاز شهروندان شده است. زندگی شهری مبتنی بر صنعت سبب ایجاد آلاینده ها و افزایش آلودگی هوا در شهرها شده است. یکی از رویکردهای مهم در حوزه معماری و شهرسازی توجه به طبیعت به مثابه الگو و راهکاری برای تعدیل مشکلات زیست محیطی است. در این خصوص جداره های سبز می تواند هم زمان با تأمین فضای سبز موجب کاهش آلودگی هوا در مقیاس خرد شود. لذا، شناسایی مؤلفه های اثرگذار بر کاهش آلودگی هوا با بهره گیری از جداره های سبز حائز اهمیت است که هدف اصلی این پژوهش می باشد. این مقاله به لحاظ روش شناسی ترکیبی و به لحاظ هدف توسعه ای-کاربردی است. جامعه آماری متخصصین و کارشناسان معماری است که در حوزه پژوهش، طراحی و اجرای پروژه های معماری سبز تبحر دارند و حجم نمونه نیز برابر 20 نفر به صورت سیستماتیک و هدفمند مورد مصاحبه قرارگرفته شدند. روش پژوهش بر اساس تحلیل محتوا با استفاده از نرم افزار MAXQDA2020 بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که جداره های سبز بر 8 مقوله اصلی «تعادل دما و رطوبت»، «تهویه هوا»، «تنوع زیست محیطی»، «خرد اقلیم»، «افزایش راندمان منابع انرژی ساختمان»، «جذب ناخالصی ها و ذرات معلق هوا»، «ارتقا کیفیت محیط زیست» و «ریه های تنفسی» اثر می گذارد که در قالب یک مدل نهایی به همراه مؤلفه های اثرگذار بر آن ها ارائه شده است.

با توجه به تغییرات صورت گرفته در نظام منطقه بندی شهر ارومیه و توزیع ناعادلانه کاربری ها در این شهر، هدف اصلی این پژوهش اولویت بندی مناطق شهری از منظر شاخص های کالبدی و محیط زیستی زیست پذیری در مناطق 5 گانه شهر ارومیه می باشد. روش پژوهش حاضر بر اساس هدف، کاربردی و بر اساس ماهیت، توصیفی-تحلیلی است. گردآوری اطلاعات در این پژوهش به دو صورت اسنادی و برداشت میدانی صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش جمعیت مناطق 5 گانه شهر ارومیه می باشد. به منظور نمونه گیری از فرمول کوکران و با درصد خطای 05/0 استفاده و حجم نمونه پژوهش، عدد 384 به دست آمده است که با شیوه تصادفی ساده توزیع گردیده است. روایی پرسشنامه ها از طریق متخصصین و پایایی پرسشنامه ها از طریق آزمون آلفای کرونباخ با مقدار 791/0 مورد تأیید قرارگرفته است. تحلیل اطلاعات به طور کمی و با استفاده از آزمون t تک نمونه ای و مدل تاپسیس انجام شده است. شاخص های پژوهش شامل امکانات و خدمات زیربنایی، حمل ونقل عمومی، آلودگی و بهداشت محیطی، چشم انداز و فضای سبز و بایر است. نتایج پژوهش، نشانگر این است که با توجه به آزمون t تک نمونه ای، شاخص های کالبدی و محیط زیستی در منطقه 1 ارومیه، وضعیت بهتری نسبت به سایر مناطق دارد و مناطق 2 و 3 در سطح پایین تری نسبت به سطح متوسط قرار دارند و نیازمند توجه ویژه مدیریت شهری هستند. با توجه به ارزیابی های صورت گرفته با استفاده از مدل تاپسیس، منطقه 1 رتبه اول، منطقه 5 رتبه دوم، منطقه 4 رتبه سوم، منطقه 3 رتبه چهارم و منطقه 2 رتبه پنجم را از منظر برخورداری از شاخص های کالبدی و محیط زیستی زیست پذیری کسب نموده اند.

گسترش مطالعات در عصر جدید موجب شکل گیری مباحث گسترده ای در مبانی و اصول نظری معماری مسکن همچون موضوعات روان شناختی، فرهنگی و پدیدارشناسی شده و به این نکته تأکید دارد که خانه والاتر از یک سرپناه و سکونت مفهومی فراتر از تأمین نیازهای کالبدی و عملکردی دارد. نگاه مفهومی به خانه، معماری مسکن حاضر را به کیفیاتی در خانه متوجه می کند که علاوه بر پاسخگویی به نیازهای عملکردی خود، در پی حل نمودن نیازهای برتر ساکنین می باشند. با آغاز دوران معاصر این کیفیات و مفاهیم در معماری مسکن ایران کمتر و کم رنگ شدند همچنین سرعت و تغییر سریع دوران نیز اجازه به وقوع پیوستن این کیفیات را در بناهای معماری ایرانی کم کرد. در این تحقیق هدف اصلی، دستیابی به الگوهای کالبدی –فضایی مسکن امروز با بهره گیری از کیفیات مطلوب خانه های تاریخی کرمان و هدف فرعی، دستیابی به فرایند چگونگی استخراج و کاربرد الگوهای فضایی- کالبدی به دست آمده می باشد. این پژوهش با بررسی خانه های تاریخی کرمان و با نگاهی کالبدی و پدیدارشناسانه در معماری آن ها، به استخراج کیفیات مطلوب پرداخته است. این پژوهش از موضع هدف کاربردی، با روش کیفی و از طریق مشاهده، حضور میدانی در بافت تاریخی و امروزی، مطالعات میدانی (مشاهده و حضور در بافت تاریخی) و کتابخانه ای به گرد آوری داده ها پرداخته است. روش تجزیه وتحلیل به صورت تطبیقی و با استدلال منطقی می باشد. درنتیجه کیفیات مطلوب به دست آمده شامل گشودگی، انعطاف پذیری، کم رنگی، سکوت، ایستایی، باز، زنده، مستور، تهی، زمینه ای و یکپارچه می باشند. این کیفیات به همراه مؤلفه هایی کالبدی از خانه های تاریخی همچون فن ساخت، مصالح و بافت، رنگ، تناسبات و مقیاس، هندسه، سازمان دهی فضایی و نحوه چیدمان داخلی فضا، فضای سبز در جدولی ارائه شده اند؛ در پایان این کیفیات به همراه مؤلفه های کالبدی در ترکیب متوازنی از نور، بافت و صدا، تناسبات، تلفیق با محیط طبیعی، آسمان و زمین انتخاب شده اند و در قالب شش الگوی کالبدی مسکن که با بهره گیری از کیفیات مطلوب حاصل شده از مطالعات (معنایی و کالبدی) خانه های تاریخی انجام گرفته اند، طرح و امروزی سازی شده اند.

بافت های فرسوده شهری، محدوده فرسوده در فضای شهری هستند که مسائل پیچیده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را به دنبال دارند. این محدوده ها از یک سو دارای ریشه های سکونتی ارزشمند با غنای فرهنگی – اجتماعی و یا معماری هستند و از سوی دیگری به جهت فرسودگی شدید، نبود خدمات مطلوب و مناسب، دسترسی و بهداشت دچار مشکلات و آسیب های گسترده شده اند؛ بنابراین بایستی ضمن بهره برداری از ارز ش های تاریخی – فرهنگی آن، مشکلات و مسائل موجود در این بافت ها را به حداقل ممکن رساند، بدین جهت نیز تحقیق حاضر باهدف بازآفرینی بافت های فرسوده نواحی شهر سنندج و با تأکید بر الگوی شهر رویداد مدار سعی داشته است راهبردهای بازآفرینی بافت فرسوده نواحی شهر را شناسایی کند. در همین راستا ازآنجاکه پژوهش حاضر مبتنی بر نظر خبرگان بوده است، نمونه تحقیق 20 نفر از افراد ساکن در بافت فرسوده و به روش هدفمند (گلوله برفی) انتخاب شده اند و برای تجزیه وتحلیل داده از مدل FME: برای شناسایی آسیب های خاص از بافت های فرسوده و شناسایی راه حل ساماندهی، از مدل SOAR برای شناسایی نقاط قوت-فرصت – خواسته ها و نتیجه راه حل شناسایی شده و از ANSOFF برای تعیین راهبردهای بازآفرینی در بافت های فرسوده نواحی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داده است که باوجود پیشینه تاریخی طولانی شهر سنندج، 28 آسیب در نواحی موردبررسی (1، 2، 3، 4، 5، 6، 9 و 10) شناسایی شده اند که مقدار RPN آن ها بیشتر از 300 و در سطح خطر بارزی بوده است که بر اساس نظر خبرگان، بازآفرینی رویدادمحوری بافت های تاریخی مبتنی بر رقابت پذیری گردشگری به عنوان راه حل کلیدی جهت ساماندهی بافت های فرسوده نواحی موردمطالعه انتخاب شده است که درنهایت راهبردهایی پیشنهادشده است.

باغات و اراضی کشاورزی نقش قابل توجهی را در حیات شهرها ایفا می کنند؛ به طوری که برنامه ریزان شهری روش های مختلفی را جهت حفظ این اراضی اتخاذ می نمایند. یکی از روش های کارآمد روش «انتقال حقوق توسعه ای» است. مسئله پژوهش شرایط غیرقابل انتظاری است که حکایت از عدم استفاده، امکان سنجی و به کارگیری نظریات جدید همچون انتقال حقوق توسعه ای علی رغم مهیا بودن آن ها دارد و اینکه چرا تاکنون این روش جایگاه مناسبی در ادبیات مدیریت شهری ایران نیافته است. ازاین رو هدف ارائه پاسخی برای چگونگی استفاده از رویکرد انتقال حقوق توسعه ای باغات و اراضی کشاورزی شهر طرقبه و همچنین شناسایی مناطق مستعد دریافت حقوق توسعه برمبنای پارامترهای مؤثر می باشد. در حوزه روش به لحاظ هدف پژوهش توصیفی بوده است و نتایج آن نیز در نمونه مطالعاتی کاربردی است. روش مورداستفاده در این پژوهش در بخش گردآوری اطلاعات و تدوین مبانی نظری اسنادی بوده است و پس ازآن با استفاده از روش AHP و اخذ نظرات خبرگان وزن شاخص ها محاسبه شده است و یافته های موردنظر حاصل شده است؛ سپس نتایج حاصل با استفاده نرم افزار ARC GIS و افزونه های تحلیلی آن مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است. نتایج حاکی از آن است که در مناطق ارسال شاخص های میزان برداشت سالانه از انواع محصولات پایه در شهر، درصد مشارکت ساکنین و قیمت اراضی کشاورزی بیشترین ارزش را در مقابل دیگر شاخص ها جهت انتخاب مناطق دارند. همچنین در بین شاخص های مناطق دریافت شاخص های زیرساختی چون آب و برق و گاز بیشترین اهمیت را داشته و در کنار آن ها نسبت سود به هزینه و قیمت زمین نیز اهمیت دارد و در زمان انتخاب و انجام برنامه انتقال حق توسعه باید به آن ها توجه شود.

الگوی شهر 15 دقیقه ای بر برنامه ریزی شهری مبتنی بر نیازها و ترجیحات شهروندان، تشویق سفرهای کوتاه و فعالیت های محله مبنا تمرکز دارد. بر همین اساس، هدف پژوهش حاضر، ارائه الگوی نظری تحقق پذیری شهر 15 دقیقه ای به مثابه الگوی مجاورت فعالیت ها و پیاده روگستری در برنامه ریزی شهری است. پژوهش حاضر از نوع توسعه ای-کاربردی و روش آن، کیفی با تأکید بر روش فراترکیب است. جامعه آماری مشتمل بر تمام پژوهش های انجام شده در خصوص شهرهای 15 دقیقه ای در بازه زمانی 2016 تا 2022 می باشد. حجم نمونه شامل 38 مقاله و مستندی است که بر اساس اصول ده گانه برنامه مهارت های ارزیابی حیاتی انتخاب گردید. ابتدا 123 منبع یافت شد که 35 منبع با بررسی عنوان و 22 منبع با غربال گری چکیده حذف، سپس محتوای 66 منبع ازلحاظ محتوا و کیفیت تحلیل و درنهایت، 38 منبع جهت تحلیل نهایی انتخاب گردید. بر اساس نتایج پژوهش، بیشترین فراوانی منابع مربوط به سال 2022 است (47 درصد منابع). حدود 81 درصد از منابع مربوط به سال های 2022 و 2021 می باشد. 16 درصد از منابع انتخاب شده مربوط به سال های 2020 و 2019 است. ازلحاظ گونه شناسی منابع، 79 درصد منابع از نوع مقاله های علمی چاپ شده است (تعداد 30 مورد). ازلحاظ نوع پژوهش، تعداد پژوهش های کمی، کیفی و آمیخته به ترتیب 21، 13 و 4 مورد است. نتایج بیانگر 79 کد استخراجی است که در هفت مقوله متشکل از ارکان (مجاورت، تراکم، تنوع و همه جا گستری)، کارکردهای اساسی، انقلاب دیجیتالی شدن، ملاحظات زیست محیطی و تغییر اقلیم، زیرساخت های انطباقی و ترکیبی، انسجام و دربرگیرندگی اجتماعی و شاخص های کمی طبقه بندی شده اند. برای کنترل مفاهیم استخراجی و پایایی پژوهش از شاخص کاپا استفاده شده است. مقدار این شاخص در پژوهش حاضر، برابر با 761/0 در سطح معناداری 000/ 0 است که نشان دهنده پایایی مناسب نتایج پژوهش (بالاتر از 6/0) می باشد.