مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی

سواحل دریای عمان به عنوان یکی از مستعدترین نواحی در برابر بلایای آب و هوایی شناخته شده است. موقعیت جغرافیایی کشور در کمربند بیابانی و زلزله دنیا و همچنین منطقه گذار اقلیمی حارّه و جنب حارّه باعث شده است که مکرراً رویدادهای شدید محیطی مانند سیل، طوفان، خشکسالی بی بازگشت، فرسایش رودخانه، افزایش سطح دریا، گرم شدن بی بازگشت، شوری و غیره را تجربه کند. این منطقه در برابر تغییرات آب و هوایی و بلایای طبیعی ناشی از آب و هوا، انباشتی از آسیب پذیری ها را دارا است که زحمتکشان روستایی را در تله فقر گرفتار کرده است. این مطالعه، مخاطرات بالقوه ناشی از تغییرات آب و هوا، آسیب پذیری، ظرفیت، ریسک مرتبط با آن ها را در سواحل دریای عمان شناسایی کرده و استراتژی های موجود برای کاهش خطر بلایا را بررسی می کند. این پژوهش با روش ت وصی فی - تحلیلی و با استفاده از فنون میدانی و پرسشنامه ای و با استفاده از رویکرد مشارکتی به ارزیابی مخاطرات اقلیمی نواحی ساحلی پرداخته است و ابعاد آسیب پذیری، احتمال خطر، مخاطرات و ظرفیت جامعه محلی را مورد واکاوی قرار داده است. جامعه هدف روستاهای مستقر در نوار ساحلی دریای عمان از بندر کواتر تا غربی ترین نقطه ساحلی استان سیستان و بلوچستان بوده که تعداد این روستاها 15 روستا است. حجم نمونه 151 خانوار انتخاب گردید. نتایج نشان داد که مهم ترین مخاطرات اقلیمی این منطقه، سیلاب، طوفان و شور شدن منابع آب است و میزان آسیب پذیری در این روستاها بالا است. جمع آوری آب باران به وسیله هوتک ها، خلق ثروت محلی، بازتخصیص منابع، بانک آب و بورس آب در بخش کشاورزی، آگاهی از رفتار مخاطرات محیطی به ویژه اقلیمی، آموزش های فنی حرفه ای برای کسب و کارهای جدید و کمک دولت، استراتژی هایی است که می تواند آسیب پذیری این منطقه در برابر مخاطرات را کاهش دهد.

در دهه های اخیر هم زمان با رشد فناوری و ورود آن به صنعت ساختمان، هوشمندسازی ساختمان ها در کشورهای توسعه یافته، افزایش پیداکرده است؛ اما در ایران، با وجود هدف گذاری در برنامه های توسعه کشور، متأسفانه سرمایه گذاران رغبت چندانی برای فعالیت در این حوزه از خود نشان نداده اند. تحقیق حاضر با هدف تعیین عوامل مؤثر در گرایش سرمایه گذاران به ساخت وساز مبتنی بر فناوری، به بررسی رابطه بین پذیرش فناوری و میزان سرمایه گذاری در صنعت ساختمان های هوشمند می پردازد. این تحقیق که بر پایه مدل پذیرش فناوری ( TAM ) شکل گرفته است؛ از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر روش انجام توصیفی – همبستگی است. جامعه آماری آن را فعالان حوزه صنعت ساختمان در مناطق ساحلی استان مازندران تشکیل می دهند. گردآوری داده ها با روش کتابخانه ای و ابزار پرسش نامه انجام پذیرفته است. پرسش نامه ها بعد از تأیید روایی و پایایی، در میان 160 نفر از اعضای جامعه آماری به روش تصادفی خوشه ای توزیع و جمع آوری گردیده است. داده های حاصل از پرسش نامه ها، با استفاده از آزمون پارامتریک همبستگی پیرسون در نرم افزار SPSS25 و AMOS تجزیه وتحلیل شده است. یافته های حاصل از مطالعات میدانی همسو با یافته های استنباطی بوده و مؤید وجود رابطه معنادار بین متغیر «اعتماد» و متغیرهای «درک از سودمندی»، «درک از سهولت» و «نگرش» در مدل تحقیق، تأیید می نماید با عنایت به عدم اعتماد پاسخگویان به فناوری ساختمان های هوشمند نگرش چندان مثبتی در میان جامعه آماری نسبت به فناوری وجود ندارد. همین امر موجب عدم استقبال آن ها از این فناوری در صنعت ساخت وساز شده است؛ به طوری که هوشمندسازی ساختمان سهم بسیار اندکی از ساخت وساز را در مناطق ساحلی مازندران به خود اختصاص داده است که این امر می تواند ناشی از کمبود دانش و آگاهی نسبت به مزایای فناوری هوشمندسازی ساختمان و عدم اطلاع رسانی صحیح باشد.

تحقیق حاضر با هدف نیازسنجی آموزشی در جهت بهبود دانش ژئواستراتژی در نداجا انجام گرفت. پژوهش حاضر از جمله تحقیقات آمیخته بود که به صورت کیفی و کمّی انجام گردید. ابزار مورد استفاده در این پژوهش بعد از انجام مصاحبه و رسیدن به اشباع نظری تدوین شد که شامل 39 گویه و در قالب هفت نیاز کلی شامل: نیاز به شناخت در خصوص کشور، جمعیت، جامعه، سیاست، اقتصاد، سرزمین و استراتژی به صورت پنج گزینه ای لیکرت (خیلی زیاد، 5 امتیاز تا خیلی کم، 1 امتیاز) تدوین شد. جامعه آماری تحقیق حاضر در بخش کیفی شامل خبرگان آگاه به موضوع پژوهش بودند که با توجه به آگاهی لازم در خصوص تحقیق حاضر، مشخص گردیدند. به منظور شناسایی این نمونه ها، از روش نمونه گیری هدفمند استفاده گردید. این نمونه گیری تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت و در نهایت تعداد 14 نفر به عنوان نمونه در بخش کیفی مشخص گردیدند. همچنین جامعه آماری در بخش کمّی تحقیق شامل تمامی افراد حاضر در نیروی دریایی ارتش ج.ا.ایران بودند که به موضوع تحقیق اشراف کامل داشتند. بر اساس انتخاب گلوله برفی، تعداد 54 نفر به عنوان نمونه تحقیق مشخص شدند. در نهایت پس از پخش و جمع آوری پرسشنامه های تحقیق، تعداد 41 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که نیازهای آموزشی بهبود دانش ژئواستراتژی در نداجا شامل نیاز در خصوص شناخت کشور، سرزمین، جمعیت، جامعه، اقتصاد، سیاست و استراتژی می باشد. نتایج تحقیق حاضر همچنن نشان داد که تمامی نیازهای شناسایی شده در مدل تحقیق از تأثیرگذاری معناداری برخوردار است . بنابراین توجه به مسائل مربوط به کشور، سرزمین، جمعیت، جامعه، اقتصاد، سیاست و استراتژی در برنامه های آموزشی مربوط به ژئواستراتژی در نداجا ضروری می باشد.

در نظریه های شهری جدید، آنچه باعث توسعه اقتصادی یک منطقه می شود، وجود نیروهای انسانی خلاق در آن منطقه است و نقش عوامل سنتی همچون موقعیت جغرافیایی، دسترسی و... کم رنگ شده است؛ چرا که قدرت حضور طبقه خلاق در یک شهر خود می تواند سایر عوامل رشد اقتصادی را تحت الشعاع قرار دهد. بنابراین توجه به ویژگی های سکونتی طبقه خلاق و ترجیحاتی که آنان برای سکونت در موقعیت مکانی مشخصی از شهرها دارند، از موضوعات مهم در توسعه شهرها است. پژوهش حاضر، عوامل مؤثر بر ترجیحات سکونتی طبقه خلاق شهر رشت را ارزیابی کرده است. هدف اصلی این تحقیق بررسی عوامل مؤثر بر ترجیحات سکونتی طبقه خلاق شهر رشت بوده است. در این پژوهش، داده ها به صورت اسنادی و پیمایشی گردآوری شده است. تعداد 384 پرسشنامه در بین اعضای طبقه خلاق در شهر رشت تکمیل شده و داده ها با استفاده از نرم افزار Spss و آزمون های آماری فریدمن، علامت و ویلکاکسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بر اساس یافته های تحقیق، در ترجیحات سکونتی طبقه خلاق شهر رشت، عوامل کلاسیک سهم بسزایی داشته اند و تأثیر عوامل نرم کمتر از عوامل کلاسیک بوده است. همچنین یافته های تحقیق نشان داده است میزان تمایل و ترجیح سکونت طبقه خلاق در لایه های داخلی شهر، بالاست و هرچه از لایه های اولیه شهر به سمت پیرامون حرکت می کنیم، از تمرکز ترجیح سکونتی طبقه خلاق کاسته شده است. با توجه به نتایج این پژوهش، محله هایی که افراد طبقه خلاق شهر رشت ترجیح می دهند در آنجا زندگی کنند، عبارت بوده است از: منظریه، گلسار و بلوار گیلان، معلم، بازار، کاکتوس، ضیابری، فلسطین، نیکمرام، پارک شهر.

ساحل از ویژگی های منحصر به فرد زیادی برخوردار است. مهم ترین و بارزترین این ویژگی ها، تعاملات پویای زمین و دریا است. این امر باعث تجمع بیش از حد در قسمت هایی از نواحی ساحلی و تخریب این مناطق ارزشمند، بی نظمی در ساخت و سازها و همچنین نبود مدیریت و ضوابط و مقررات روشن در نحوه استفاده از زمین، موجب استفاده نادرست و بیش از ظرفیت ساحل به ویژه در سواحل غرب مازندران شده است. از این رو انتخاب رویکردی نظام مند برای برنامه ریزی ساحل نیاز است که بتوان با تعیین نوع استفاده مناسب ساحلی گام مهمی در پایدار سازی منابع ساحلی برداشته شود. در این پژوهش از فرایند شبکه تحلیلی ( ANP ) و منطق فازی، برای تعیین نقشه مناسب محیطی استفاده شد که با تعیین مؤلفه های اصلی نوع استفاده از زمین، به منطقه بندی  و تعیین کاربری دهستان های ساحلی پرداخته و در آخر با طرح ضوابط و مقرارت راهبردی و مجموعه رهنمون و توصیه هایی برای نواحی ساحلی تنکابن سعی در ایجاد کاربری پایدار ساحلی شد. این تحقیق نشان می دهد که بین الگوی کنونی کاربری اراضی و تخریب منابع به دلیل نبود ضوابط و مقررات روشن، رابطه مستقیم و متقابل وجود دارد که با برنامه ریزی کاربری اراضی ساحلی با رویکرد توسعه پایدار، ماهیت و کیفیت توسعه نوار ساحلی غرب مازندران به ویژه شهرستان تنکابن در مسیری پایدار، مردم محور و مبتنی بر آسایش، رفاه و پایداری محیطی قرار خواهد گرفت.

در این پژوهش به منظور شناسایی ارزش حفاظتی سواحل دریای خزر استان مازندران و میزان تمایل به پرداخت گردشگران این سواحل با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط ( CVM ) و پرسش نامه انتخاب دوگانه تک حدی تعیین و اندازه گیری شده است و با استفاده از مدل پروبیت میزان تمایل به پرداخت اندازه گیری شد و پارامترهای این مدل برآورد گردید. داده های پژوهش با نمونه آماری 1524 گردشگر این سواحل در بهار سال 1398 جمع آوری شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد متوسط تمایل به پرداخت ماهانه گردشگران برای حفاظت این سواحل در بهار سال 1398، برابر با 14964 تومان و برای کل گردشگران حدود 230 میلیارد و 199 میلیون تومان در ماه بوده است. بر پایه نتایج مدل رگرسیونی، متغیرهای قیمت پیشنهادی، درآمد افراد و سطح تحصیلات گردشگران، مهم ترین عوامل مؤثر بر میزان تمایل به پرداخت گردشگران برای حفاظت از سواحل دریای خزر استان مازندران بوده است. این نتایج می تواند راهنمای مناسبی برای سیاست گذاران و برنامه ریزان صنعت گردشگری استان مازندران باشد.